Bændablaðið - 30.11.2017, Blaðsíða 38

38 Bændablaðið | Fimmtudagur 30. nóvember 2017
Byggðasaga Skagafjarðar undir ritstjórn Hjalta Pálssonar frá Hofi:
Áttunda bindið í tíu binda ritröð fjallar
um Fellshrepp og Haganeshrepp
Sögufélag Skagfirðinga hefur nú
gefið út áttunda bindið í ritröðinni
Byggðasaga Skagafjarðar undir
ritstjórn Hjalta Pálssonar frá
Hofi. Þetta verk er mjög vandað
að upplýsingaöflun og úrvinnslu
og til fyrirmyndar í söguritun
heils byggðarlags þar sem fjallað
er í máli og myndum um hverja
einustu bújörð í Skagafirði sem
einhvern tímann hefur verið í ábúð
á árabilinu 1871-2017m alls um
660 jarðir.
Ljóst er að gríðarleg upp-
lýsingaöflun liggur að baki
Byggðasögu Skagafjarðar og
hefur höfundum tekist m.a að afla
margvíslegra munnlegra heimilda
frá ábúendum og brottfluttum. Fyrir
nútímafólk og komandi kynslóðir er
ljóst að með þessari söguritun hefur
tekist að ná saman ómetanlegum
upplýsingum um liðinn tíma sem ekki
eru lengur fáanlegar því að margir
heimildamenn eru nú látnir. Mættu
önnur byggðarlög, sem og stofnanir
ríkisins sem búa yfir miklum gögnum
og fróðleik, eins og Vegagerðin,
taka þetta sér til fyrirmyndar. Í
þessu veit sannarlega enginn hvað
átt hefur fyrr en misst hefur. Það á
sannarlega við þegar menn láta undir
höfuð leggjast að taka upp og festa
í letur munnlegar heimildir frá fólki
sem upplifði atburði og getur sagt
frá stöðum og kennileitum, eitthvað
sem oft eru hvergi annars staðar til
heimildir um. Fyrir slíka fyrirhyggju
eiga Skagfirðingar örugglega eftir að
þakka Hjalta um ókomna tíð.
Stefnir í að verkið verði tíu bindi
Höfundur segir að bindin muni á
enda num verða tíu. Áttunda bindið
er 528 síður, mikið myndskreytt
og fjallar um Fellshrepp
og Haganeshrepp. Skiptist
Fellshreppur í tvö byggðarlög,
Hrolleifsdal og Sléttuhlíð.
Haganeshreppur skiptist svo í
Bakka, Flókadal, Barðstorfu,
Haganesvík og Grindilströnd sem
sameiginlega kallast einu nafni
Vestur-Fljót.
Í hreppunum báðum eru nokkrar
söguríkar stórjarðir og nægir þar að
nefna prestsetrin Fell og Barð.
Hjalti Pálsson segir í formála að
vegna stærðar
þessarar bókar
hafi þurft að
grípa til þess
ráðs að geyma
umfjöllun um
verslunarstaðinn
Haganesvík, ásamt
þeim bújörðum
sem þar eru. En
þær eru Brautarholt,
Efra-Haganes I,
Efra- Haganes II,
N e ð r a - H a g a n e s
og Vík, ásamt
húsmannsbýlunum;
Grund, Mýri, Vatni,
Vatnshorni og Vatns-
enda. Frásagnir um
þessa staði mun fylgja
níunda bindi sem
fjallar um Holtshrepp.
21 árs vinna að baki en
væntanlega 4 eftir
Hjalti segir að aðdragandinn og
vinnan við þessa söguritun sé orðin
ansi löng.
„Þessi vegferð er nú búin að
standa í 21 ár frá því ég byrjaði. Það
var svo sem búið að tala um þetta
áður, en það voru menn í þáverandi
héraðsnefnd Skagafjarðar sem
höfðu áhuga á að hrinda þessu verki
í framkvæmd. Svo var komið að
máli við mig að taka að mér þetta
verkefni en ég var þá skjalavörður á
Sauðárkróki.
Menn reyndu í upphafi að gera sér
hugmyndir um hvaða tíma þetta verk
myndi taka og hvað það yrði stórt.
Ég var þá beðinn að gera áætlun sem
hljóðaði upp á sex bindi og gæti orðið
tíu til tólf ára verkefni. Niðurstaðan
ætlar að verða sú að þetta muni taka
25 ár og ritröðin verði tíu bindi. Enn
eru því eftir tvö bindi verksins.
Þessi bók sem við erum með núna
er búin að taka þrjú ár í vinnslu og er
unnin að mestu af tveimur mönnum,
mér og Kára Gunnarssyni, sem verið
hefur samstarfsmaður minn í 10 ár.“
Egill Bjarnason, fv. ráðunautur á
Sauðárkróki, á líka stóran þátt í
verkinu, en hann lét af störfum við
Byggðasöguna 2007.“
– Víða þar sem ráðist hefur
verið í verk af svipuðum toga hafa
menn mikið velt fyrir sér kostnaði
og þá um leið hvar ætti að stoppa
í heimildasöfnun og ritun. Hvernig
var það í þínu tilviki?
„Ég hef notið óvenjulegrar
velvildar og þolinmæði gagnvart
þessu verki. Slíkt er ekki sjálfgefið.
Eftir að fyrsta bindi Byggðasögunnar
kom út árið 1999 fannst mönnum
greinilega að þarna væri eitthvað
sem ekki mætti falla niður. Því hefur
verið haldið stöðugt áfram og menn
hafa ekki verið að setja mér skorður,
hvað ég mætti vera lengi, eða hvernig
þetta ætti að vera. Ég hef því fengið
sjálfdæmi um tilhögum verksins og
það eru mikil forréttindi.
Hóf efnisöflun 1995
„Ég byrjaði að viða að mér efni í
árslok 1995. Fyrstu tvö árin fóru
Á árunum 1871-1875 bjuggu
í Fyrirbarði Jón Ólafsson og
Sigurlaug Jónasdóttir. Þau
höfðu áður búið í Grímsnesi
á Látraströnd á árunum
1848-1863. Síðan nokkur ár í
húsmennsku þar í grennd, uns
þau fluttust í Fljótin.
Jón var rammur að afli en
spaklátur og æðraðist lítt þótt
eitthvað bæri útaf. Kunnu menn
frá að segja að hann hefði leikið
sér að því að bera í fanginu fulla
brennivínstunnu upp bakkann úr
lendingunni í Grímsnesi.
Haust eitt, meðan hann bjó
þar, fór hann í aðra sveit og
keypti nokkrar vænar kindur sem
hann ætlaði heimilinu til frálags.
Kom hann seint um dag heim
með kindurnar, rak þær niður í
vog einn við sjóinn og bjó svo
um að þær kæmust ekki upp. Átti
að slátra þeim morguninn eftir.
Um nóttina gerði hafrót á
firðinum og brimaði svo að
kindurnar flæddi í voginum.
„Þetta hefur verið meiri skaðinn
fyrir ykkur“, mælti bóndi í
Fljótunum, er Jón hafði sagt
honum frá þessu. „O, það
var nú eins og hver önnur
búmannsraun“, svaraði Jón, „en
henni Sigurlaugu minni þótti það
heldur miður.“1)
[Innskotsgrein úr bókinni]
Jón í Fyrirbarði
Álfur vill giftast mennskri stúlku.
Lovísa dóttir Björns Elíasar var
18-19 ára þegar fjölskyldan
fluttist að Krakavöllum. Ekki
hafði fjölskyldan lengi þar verið
áður ýmislegt undarlegt fór að
berast í drauma Lovísu. Einkum
var það maður einn er iðulega
kom til hennar.
Þóttist hún vita að það væri
álfur. Talaði hann margt við hana
og fór svo að lokum að hann
beiddist eftir eiginorði hennar en
því tók hún fjarri. Ámálgaði hann
þetta oft og einatt en það kom fyrir
ekki. Varð hann síðast svo áleitinn
að henni varð tæplega viðvært og
mest þeirra hluta vegna fluttist
Björn frá Krakavöllum að Hálsi.
Leyndi Lovísa foreldra sína
þessu lengi vel. En þessi áleitni
álfsins hafði þau áhrif á hana að
heilsu hennar fór að hnigna og
var farið með hana til læknis.
Læknirinn fann ekkert athugavert
við heilsu hennar en eftir það réðu
foreldrar hennar það að flytja
af jörðinni. Ekki var álfurinn
reiður afsvari Lovísu. Hjálpaði
hann henni á ýmsa vegu; vísaði
henni t.d. á ær, þegar þær vantaði
til mjalta, og rak þær í veg fyrir
hana. Sagði hann hvar hrossa var
að leita þegar þokur voru o.s.frv.
Áður en Lovísa fór frá
Krakavöllum bað hann hana að
lofast ekki næstu fimm árin og
stóð hún við það. Eitt sinn bað
hann Lovísu að færa það í tal
við föður hennar, að hann leigði
sér nokkrar dagsláttur af túninu.
Gjörði hún þetta en Björn var
ekki á því. Var hvortveggja, að
honum þótti þetta undarleg bón
og í annan stað þóttist hann ekki
aflagsfær hvað tún snerti. En eftir
þetta fór Björn að dreyma álfinn.
4) [Innskotsgrein úr bókinni]
Álfur vill giftast mennskri stúlku
Márus Símonarson bjó 26 ár í
Fyrirbarði (1920-1946) og var
þar öllum hnútum kunnugur.
Gamla túnið og bæjarstæðið
er neðst í Barðsöxlinni og afar
veðrasamt á þeim stað, sannkölluð
veðramót undir Barðsendanum.
Bæjarhús voru þar flest nokkuð
grafin í jörð og tóku þá minna á
sig í veðrum. Þótt gamla túnið
væri sæmilega stórt var það mjög
grýtt og engjar leiðinlegar, mest
flóar með nabbaþýfi og ekki
heygóðar. Miklar hættur voru af
stömpum og holgryfjulækjum í
flóanum. Márus lét svo um mælt
að enginn ókunnugur kæmist
lifandi yfir Fyrirbarðsflóa og um
veðrin í Fyrirbarði sagði hann að
allt sem ekki væri jarðfast færu
þau með beina leið til helvítis. 2)
sagði Sigurbjörg Björgvinsdóttir
síðar.
[Innskotsgrein úr bókinni]
Harðbýl jörð, Fyrirbarð
MENNING&LISTIR
Ein af fjölmörgum myndum í bókinni. Sigríðarstaðakot (Guðlaeifsstaðir) í Flókadal um 1940. Gráni Jóhanns
Stefánssonar naslar í hlaðvarpa en Jónína Jónsdóttir, eiginkona Jóhanns, stendur neðar í blæjarbrekkunni. Þetta
er nú eyðibýli í landi Sigríðarstaða.
Ritstjóri bókarinnar, Hjalti Pálsson, við grjótgarðinn á Grundarlandi.