Bændablaðið - 30.11.2017, Qupperneq 58

Bændablaðið | Fimmtudagur 30. nóvember 201758
LESENDABÁS
Afturgöngur ógna líffræðilegum fjölbreytileika
Íslendingar líta á Sigríði
Tómasdóttur frá Brattholti sem
eina helstu hetju og frumkvöðul
í náttúruvernd. Barátta hennar
fyrir verndun Gullfoss á fyrri hluta
20. aldar skilaði sér í friðlýsingu
fossins árið 1979.
Barátta hennar við skammsýni
og græðgi þeirra sem vildu fórna
náttúruperlunni í nafni framfara
og ódýrrar raforku hefur gert nafn
hennar ódauðlegt. Mörgum þótti
hugmyndin góð. Ef ekki hefði verið
fyrir staðfestu heimamanna undir
forystu Sigríðar væri Gullfoss líklega
glataður.
Alþjóðleg náttúruvernd
Árið 1972 var efnt til heimsráðstefnu
um umhverfismál í Stokkhólmi
og Umhverfisstofnun Sameinuðu
þjóðanna varð til. Í kjölfarið fylgdu
alls kyns samningar um náttúru og
sjálfbærni, verndun hafsins, náttúru
á landi og lofthjúpsins. Meðal annars
Samningurinn um líffræðilega
fjölbreytni, sem utanríkisráðherra
Íslands undirritaði í Ríó de Janeiro
árið 1992 og Alþingi staðfesti tveimur
árum síðar. Hluti þeirrar íslensku
náttúru sem fellur undir ramma þessa
samnings eru húsdýrakynin sem
bárust hingað með landnámsmönnum
fyrir meira en þúsund árum. Íslenski
hesturinn, geitin, kýrin, sauðféð og
forystuféð eru allt kyn sem hafa lifað
hér í einangrun frá landnámi.
Íslensku kynin einstæð og
viðkvæm
Það er alþjóðlega viðurkennt
að íslensku húsdýrakynin eru
einstök og að framlag þeirra til
erfðafræðilegs fjölbreytileika í
veröldinni er ómetanlegt. Okkur ber
siðferðileg skylda til að vernda þau
og að auki höfum við gengist undir
alþjóðlegar skuldbindingar þar um.
Samkvæmt regluverki Samningsins
um líffræðilega fjölbreytni er best ef
hægt er að vernda húsdýrakyn með
skynsamlegri nýtingu eins og hér er
gert. Íslensku stofnanir eru litlir og
einangrunin veldur því að þeir hafa
ekki komist í tæri við ýmsa sjúkdóma
sem eru landlægir víða annars staðar.
Þeir er því afar viðkvæmir gagnvart
hvers konar sýkingum. Nýlegt dæmi
er hrossapestin sem olli hér miklum
búsifjum árið 2010 en talið er líklegt
að hún hafi borist með notuðum
reiðtygjum.
1.000 stofnar horfið á einni öld
Allar tilraunir til innflutnings á
sauðfé til kynbóta hafa valdið
skaða vegna sjúkdóma sem bárust
með innfluttu dýrunum. Skaðinn
var stundum stórkostlegur og
litlu hefur mátt muna að íslenska
sauðfjárkynið þurrkaðist út.
Hættan er raunveruleg, en
samkvæmt FAO, Matvælastofnun
Sameinuðu þjóðanna, hafa um
eitt þúsund búfjárkyn dáið út í
heiminum á síðustu hundrað árum.
Alþjóðadýraheilbrigðistofnunin
(OIE) hefur í tæpa öld rannsakað
og haldið utan um tölfræði um 119
dýrasjúkdóma í heiminum. Alls
hafa 18 þeirra, eða 15%, fundist
á Íslandi. En 101 þeirra, eða
85%, hefur aldrei orðið vart hér.
Til samanburðar hafa a.m.k. 90,
eða 76%, þeirra fundist á Spáni.
Í Þýskalandi hefur a.m.k. 71, eða
60% þessara sjúkdóma fundist.

Hrátt kjöt er stór áhættuþáttur
Spánn og Þýskaland eru meðal
þeirra ríkja þar sem mest er notað
af breiðvirkum sýklalyfjum í
landbúnaði í Evrópu og því miklar
líkur á stökkbreyttum fjölónæmum
bakteríum sem geta valdið
óviðráðanlegum sjúkdómum.
Nú þegar er flutt inn frosið kjöt
hingað frá þessum löndum en
frysting minnkar verulega líkurnar
á því að sjúkdómar berist með
innflutningnum. Samkvæmt tölfræði
OIE brutust þeir sjúkdómar sem
fylgst er með alls 6.879 sinnum út í
heiminum árið 2016 (e. outbreaks).
Tilfelli í Evrópu voru 5.595. Á Íslandi
greindist eitt tilfelli í fyrra (riðuveiki
í sauðfé). Ljóst er að dýrasjúkdómar
breiðast út með ýmsum hætti, t.d.
með flutningi á lifandi dýrum eða
tækjum og áhöldum sem notuð eru
við dýraeldi eða í matvælaiðnaði.
Einn af áhættuþáttunum er flutningur
á hráu kjöti.
Eyríki sérstaklega viðkvæm
Mörg lönd, sérstaklega eyríki, beita
ströngu regluverki til að vernda sína
dýrastofna. Frægasta dæmið er
líklega á Galapagos-eyjum en einnig
má nefna Japan og Nýja-Sjáland
sem er með mjög strangar hömlur
á innflutningi matvæla og annarra
dýraafurða – sérstaklega á hráu kjöti.
Þar er fyrst og fremst verið að hugsa
um möguleg áhrif á húsdýrastofna.
Stjórnvöld og almenningur í þessum
löndum gera sér grein fyrir því að
berist nýir sjúkdómar til eyjanna
getur það mögulega þýtt útdauða
dýrategunda. Samfélagsleg og
efnahagsleg áhrif gætu orðið mikil
auk neikvæðra áhrifa á náttúru og
líffræðilegan fjölbreytileika.
Óafturkræf náttúruspjöll
Fæstir eru líklega á því núna að það
sé góð hugmynd að virkja Gullfoss.
Hugmyndafræðin gengur þó aftur.
Sterk öfl eru þó enn á ný tilbúin að
tefla einstakri íslenskri náttúru og
erfðafræðilegri sérstöðu í tvísýnu.
Þau klæða málflutning sinn í
svipaðan búning viðskiptafrelsis og
framfara eins og gert var í fossmálinu
á síðustu öld. Innflutningur á hráu
kjöti eykur verulega líkur á því að
áður óþekktir dýrasjúkdómar berist
hingað til lands. Engu máli skiptir
þótt hægt sé að reikna sig niður á að
líkurnar séu ekki miklar. Mótstaða
innlendu búfjárkynjanna er ekki til
staðar. Skaðinn gæti orðið mikill
og hugsanlegt í versta falli að þau
hreinlega þurrkist út. Fari svo verður
ekki aftur snúið. Skynsamlegra
væri að horfa heldur til landa eins
og Nýja-Sjálands til að tryggja að
við getum skilað einstæðri náttúru
og erfðaauðlind Íslands til komandi
kynslóða.
Svavar Halldórsson
framkvæmdastjóri Markaðsráðs
kindakjöts og Icelandic lamb
Svavar Halldórsson.
Fullveldi Íslands og EFTA-dómstóllinn
Umsókn um aðild Íslands að
Evrópusambandinu 2009 er
alvarlegasta aðför að fullveldi
þjóðarinnar í 100 ára sögu þess.
Með umsókninni var því lofað að
Ísland myndi lúta lögum og reglum
Evrópusambandsins. Sem betur
fer tókst að stöðva aðlögunarferlið
að ESB í tíma og vonandi heyrir
umsóknin nú sögunni til. Af ESB-
sinnum var aðildin hins vegar
talin eðlilegt framhald af EES-
samningnum frá 1993.
Angi af þessu ferli öllu er nýfallinn
dómur EFTA-dómstólsins um að við
þurfum að fara að viðskiptakröfum
ESB og leyfa óheftan innflutning
á hráum, ófrosnum kjötvörum og
öðru hrámeti úr landbúnaðarafurðum
sem annars er bannað samkvæmt
íslenskum lögum. Var dómurinn
talinn byggja á aðild okkar að EES-
samningnum. Viðbrögð íslenska
landbúnaðarráðherrans í fráfarandi
ríkisstjórn var að bugta sig og beygja
og nánast fagna þessu erlenda
valdboði enda er hún einn helsti
talsmaður þess að Ísland gangi í ESB.
EES-samningurinn var mjög
umdeildur
EES-samningurinn var naumlega
samþykktur á Alþingi 12. janúar
1993 með 33 atkvæðum eftir
miklar deilur. Yfir 30 þúsund
manns skrifuðu undir áskorun
með kröfu um að samningurinn
færi í þjóðaratkvæðagreiðslu áður
en Alþingi afgreiddi hann. Því var
hins vegar hafnað. Margir telja að
EES-samningurinn standist ekki
stjórnarskrá Íslands Fullyrt var á
þeim tíma að EES-samningurinn fæli
aðeins í sér ákvæði um takmarkaða
þætti í verslun og viðskiptum
milli landanna og að landbúnaður,
sjávarútvegur og byggða- og
búsetumál heyrðu til dæmis ekki
undir EES-samninginn. Auk þess
hefði Alþingi ávallt sjálfstætt lokaorð
í innleiðingu reglna á grundvelli
samningsins. Hér væri því ekki um
neitt framsal til erlendra stofnana á
stjórnarskrárbundnu valdi og ábyrgð
Alþingis að ræða. Óhætt er að
fullyrða að EES-samningurinn hefði
aldrei verið samþykktur á Alþingi
nema landbúnaður, fiskveiðar og
sjávarútvegur, dýraheilbrigði og
matvælaöryggi væru þar undanskilin.
Ráðherra með bogin hné
Vissulega var þessi innflutningur
á hráu, ófrosnu kjöti ein af kröfum
Evrópusambandsins fyrir inngöngu
Íslands í sambandið. Auk þess
sem krafan var um að stjórnun
landbúnaðarins og yfirráð yfir
fiskimiðum og veiðum færðist til
Brüssel. Þessu kynntist ég vel sem
ráðherra í ESB-umsóknarferlinu.
Hins vegar tókst farsællega að
standa gegn kröfum ESB og stöðva
aðlögunarferlið. Undir þessar
kröfur allar voru ESB-aðildarsinnar
reiðubúnir að gangast, enda fól
umsóknin það í sér. Það þarf því ekki
að koma á óvart að einn harðasti ESB-
sinninn í fráfarandi ríkisstjórn Íslands
skuli sem landbúnaðarráðherra sýna
undirlægjuhátt sinn og fagna þessum
EFTA-dómi og reyna að útvíkka
áhrif hans sem mest.
EFTA-dómstóllinn hefur ekki
lögsögu í málinu Staðreyndin er sú
að mínu mati að Ísland er ekki aðili
að stefnu ESB í landbúnaðarmálum
og því hefur dómurinn ekki lögsögu
yfir stefnu og aðgerðum íslenskra
stjórnvalda í þeim málaflokki, né
heldur byggða- og búsetumálum.
Enn fremur er kveðið á um það
í 13. grein EES-samningsins að
aðildarríki geti gripið til aðgerða
„til verndar heilsu manna og dýra“ í
heimalandi sínu. Ísland er fullvalda
ríki og hlýtur sjálft að meta til hvaða
aðgerða það telur nauðsynlegt að
grípa í því skyni.
EFTA-dómstóllinn kvað upp
úrskurð sinn á hreinum tæknilegum,
viðskiptalegum forsendum eins
og um væri að ræða iðnaðarvöru
í alþjóðlegri samkeppni. Það er
svo sem eðlilegt því hann hefur
ekki lögsögu í málum sem varða
fullveldisákvarðanir Íslendinga eða
annað sem ekki heyrir undir dóminn.
Það sést best á því að hann forðast
að taka afstöðu til 13. greinar EES-
samningsins um sjálfstæðan rétt
þjóða til að grípa til aðgerða „til
verndar heilsu manna og dýra“.
Við erum einnig aðilar að
alþjóðlegum samningum um
verndun einstæðra búfjártegunda
og dýraafbrigða sem gætu verið í
útrýmingarhættu. Þetta gildir einnig
um byggð og búsetu og verndun
menningar á dreifbýlum svæðum.
Það er því á ábyrgð hverrar þjóðar
sem byggir þar á eigin forsendum. Í
sjálfu sér er fagnaðarefni að EFTA-
dómurinn skuli ekki fara inn á svið
sem hann hefur enga lögsögu yfir.
Samþykkt á Alþingi 2009
mótatkvæðalaust
Lögin sem sett voru á Alþingi 2009
við innleiðingu matvælalöggjafar
ESB og sem kveða á um að
viðhalda banni á innflutningi á
hráum kjötvörum, mjólk og eggjum
voru samþykkt mótatkvæðalaust.
Þau lög standa þar til og ef Alþingi
hugsanlega breytir þeim. Til þess að
svo verði þarf sterkari og víðtækari
röksemdir en dóm EFTA-dómstólsins
varðandi viðskipti með almennar
framleiðslu- og iðnaðarvörur.
Íslenskum stjórnvöldum ber því að
standa fast í þessu máli, ákveðið
og pólitískt og mega alls ekki gefa
neinar væntingar um að því verði
breytt.
Gróðavon innflutningsfyrirtækja
blindar
Ég efast um að nokkrir raunverulegir
pólitískir valdsmenn í Brüssel hafi
sannar hugmyndir um deilurnar
og hætturnar varðandi innflutning
á hráum, ófrosnum kjötvörum til
Íslands, heldur séu það eingöngu
embættismenn landanna sem „lifa
og hrærast í skriffinnskukerfinu“,
drifnir áfram af íslenskum
innflutningsfyrirtækjum sem
sjá sér mikla gróðavon í að
rústa innlendu dýraheilbrigði og
íslenskum búfjárkynjum og þar
með innlendri matvælaframleiðslu
og búsetumynstri.
Ætli Merkel, kanslari Þýskalands,
viti nokkuð um mæðiveikina sem
barst til Íslands og var nærri búin
að eyða öllum sauðfjárstofni
landsmanna? Eða ætli Junker viti
að flest hross á Íslandi sýktust
fyrir nokkrum árum af pest sem
barst með reiðtygjum til landsins
með alvarlegum afleiðingum fyrir
hestamennsku og ferðaþjónustu
í landinu það árið? Hvernig væri
að kynna málin beint fyrir þeim á
jafnréttisgrunni?
Þarf pólitíska forystu til að
standa á rétti þjóðarinnar
Ég get nefnt dæmi sem tekist
var á um í minni ráðherratíð, þegar
setja átti bann við útflutningi á
saltfiski frá Íslandi til ESB-landa af
tæknilegum ástæðum. Þá var settur
pólitískur starfshópur undir forystu
Atla Gíslasonar, alþingismanns og
hæstaréttarlögmanns, og rætt beint
við pólitíska ráðamenn í Brüssel. Eftir
nokkra fundi fékkst bannið fellt niður.
Þetta mál um bann við
innflutningi á hráu kjöti þarf öfluga
pólitíska forystu sem hefur bæði
sjálfstraust og styrk til að taka það út
úr embættiskerfinu og verja og sækja
pólitískt á grundvelli fullveldisréttar
Íslendinga. Þeim sjónarmiðum þarf
að koma beint og milliliðalaust til
æðstu valdamanna ESB og ræða þar.
Ef það gengur ekki þarf að krefjast
endurskoðunar á EES-samningnum.
Það ætti þó ekki að vera nauðsynlegt
til þess að tryggja okkar eigin
fullveldisrétt sem við ráðum sjálf
sem þjóð.
Á næsta ári fögnum við
aldarafmæli fullveldis landsins.
Það er góð hátíðargjöf að staðfesta
sjálfsákvörðunarrétt þjóðarinnar í
þessu máli og grafa endanlega ESB-
umsóknina frá 2009.
Jón Bjarnason
fyrrverandi landbúnaðar- og
sjávarútvegsráðherra
Jón Bjarnason.
Bændablaðið
Jólablaðið kemur út
14. desember
Smáauglýsingar 56-30-300