Bændablaðið - 30.11.2017, Blaðsíða 21

21Bændablaðið | Fimmtudagur 30. nóvember 2017
þá er endanlega ákvörðun um slíkt
greinilega ekki í hendi. Því gæti
mögulega farið svo að formlegt
bráðabirgðaleyfi til notkunar renni
út nú í desember.
Glyfosat er virka efnið í
góðureyðingarefnum
Glyfosat er virka eiturefnið í því
sem gjarnan eru kölluð „gróður-
verndarefni“ af framleiðendum og
sumum vísindamönnum, en eru
ekkert annað en gróðureyðingarefni.
Enda stendur gjarnan á umbúðum
slíkra efan orðin „Weed Killer“,
skýrara getur það varla verið. Þau
eru hönnuð til að drepa svokallað
illgresi eða óæskilegan gróður
til að ná fram hámarksuppskeru
á nytjajurtum. Þetta er gert með
því að glyfosat lokar fyrir streymi
nauðsynlegra ensíma um plöntuna
sem því er úðað á. Plantan getur þá
ekki lengur framleitt prótein sem
nauðsynleg eru til vaxtar.
Efnafyrirtækið Monsanto
þróaði hugmyndina um notkun
gróðureyðingarefna í landbúnaði
upp úr „góðum“ árangri af notkun
„Agent Orange“ í stríðsrekstri
Bandaríkjamanna í Víetnam á
sjöunda áratug síðustu aldar.
Efnafræðingurinn John E. Franz
vann að málinu og varð til um 1970
vel þekkt gróðureyðingarefni sem
inniheldur glyfosat. Var það síðan
markaðssett undir nafninu Roundup.
Það hefur stundum einnig verið
kallað „Hið nýja Agent Orange“.
Monsanto hélt einkaleyfi á
þessari glyfosat-formúlu Roundup
til ársins 2000, en þá fóru fleiri
efnafyrirtæki að framleiða slík
gróðureyðingarefni eins og
Bayer CropScience, BASF, Dow
AgroSciences, DuPont, Syngenta
ásamt kínverskum framleiðendum.
Í dag eru til yfir 400 afbrigði af
Roundup undir ýmsum nöfnum
sem öll innihalda glyfosat frá yfir
30 fyrirtækjum.
Til að gera notkun Roundup
enn skilvirkari fóru sérfræðingar
Monsanto að beita erfðatækninni
og hafa þróað fjölmargar nytjajurtir
sem drepast ekki þó mikið sé notað
af eitrinu til að drepa illgresi á sama
akri. Á þessu hefur Monsanto
hagnast gríðarlega, bæði af enn
meiri sölu á gróðureyðingarefnum
samhliða sölu á einkaleyfisvörðu
og erfðabreyttu sáðkorni. Gróði
annarra efnafyrirtækja sem hafa
róið á sömu mið hefur einnig verið
ævintýralegur.
Endurbætt Agent Orange
Efnafyrirtækin sjá svo fyrir sér
enn meiri gróða af enn sterkara
efnasambandi sem kallað
er Enlist Duo og inniheldur
glyfosat og 2,4-D efnasambandið
(2,4-dichlorophenoxy acetic acid)
sem var m.a. notað í Agent Orange
eitrinu sem úðað var yfir skóga í
Víetnam í gríðarlegu magni. Þá er
einnig annað efnasamband komið til
sögunnar frá Monsanto sem nefnist
Dicamba.
Í Agent Orange var líka ýmsu
öðru bætt í til að gera blönduna enn
skilvirkari og eitraðri, eins og 2,4,5-
T sem innihélt díoxín.
Frá 1961 til 1971 er talið að
Bandaríkjaher hafi úðað yfir skóga
og akra í Víetnam, Kambódíu og
Laos um 20 milljónum gallona, eða
91 milljón lítra (91 þúsund tonnum)
af Agent Orange. Þar af var um 13
milljónum gallona (um 59 þúsund
tonnum) úðað yfir Víetnam einu og
sér. Uppskeru á um 2 milljónum
hektara í Víetnam var eytt með
eitrinu.
Þetta skaðaði ekki bara akra
og skóga, heldur olli líka miklum
skaða á fólki. Talað er um að um
2 milljónir manna í Víetnam hafi
fengið krabbamein af völdum
efnisins og um hálf milljón barna
hafi skaddast í móðurkviði og fæðst
andvana eða hræðilega vansköpuð.
Bandarískir hermenn urðu líka fyrir
barðinu á þessu á sama hátt. Það
sem verra er er að efnið er sagt
þrávirkt og hefur haldið áfram að
vera virkt í jarðvegi fram á þennan
dag.
Árið 1991 viðurkenndu
bandarísk yfirvöld sem fóru með
málefni hermanna sem börðust í
Víetnam-stríðinu, að bein tenging
væri á milli margháttaðra sjúkdóma
í þeirra röðum og úðunar á Agent
Orange. Þar voru viðurkennd
nokkur sjúkdómaafbrigði:
• Sykursýki II
• Hodgkin´s sjúkdómurinn
• Húðsjúkdómur (Soft-tissiue
sarcoma)
• Úlimataugakvilli (peripheral
neuropathy)
• Hrygg og mænuskaði í börnum
hermanna
• Margháttað krabbamein
• Hvítblæði (B-Cell Laukemias)
• Parkinsons-sjúkdómur
• Hjartasjúkdómur (Ischemic)
Auk þessa var viðurkennt að
eftirtaldir sjúkdómar gætu orsakast
af notkun á Agent Orange:
• Fjölþætt mergæxli
• Tæring á húð (Chloracne)
• Krabbamein í öndunarfærum
• Beina- og liðakvilli (AL
Amyloidosis)
• Blöðruhálskrabbamein
Svo reyna menn að halda því fram
að virku efnin í gróður eyðingar-
efnunum séu ekki skaðleg og halda
áfram notkun þeirra í meira magni
en nokkru sinni.
Fjölmörg afbrigði af Agent
Orange
Auk Agent Orange, sem dró nafn sitt
af lit blöndunnar, notaði bandaríski
herinn líka efnablöndur sem
kallaðar voru Agent Pink, Agent
Green, Agent Purple, Agent White
og Agent Blue. Þessi efni voru
framleidd í mismunandi styrkleikum
af Monsanto, Dow Chemical og
fleiri fyrirtækjum. Einnig voru
mismunandi sterkar blöndur af
Agent Orange, þ.e. Agent Orange
I, Agent Orange II, Agent Orange
III og svokallað „Super Orange“.
Roundup ekki lengur
talið vera nógu sterkt
Monsanto hefur um margra ára
skeið undirbúið sig undir notkun
sterkari gróðureyðingarefna en
Roundup. Hefur það fyrir löngu
hannað erfðabreytt afbrigði
nytjajurta eins og sojabauna sem
þola Agent Orange. Ástæðan er
að illgresið sem reynt hefur verið
að drepa á ökrum bænda um
árabil hefur nefnilega tekið upp
á þeim fjanda að mynda þol gegn
eitrinu. Til hefur orðið svokallað
ofurillgresi, eða „Superweeds“. Þá
dugir auðvitað ekkert annað en að
mæta slíku með ofureitri. Segir ekki
líka einhvers staðar í góðri bók að
með illu skuli illt út reka?
Verði glyfosat bannað í
Evrópusambandinu eftir 2022
yrði það gríðarlegt áfall fyrir
framleiðendur gróðureyðingarefna.
Þar eru stjarnfræðilegar fjárhæðir í
húfi. Fyrir tveim árum var á vefsíðu
Agri Business talað um að Monsanto
væri að hala inn 6 milljörðum
dollara (um 624 milljörðum króna)
á sölu á Roundup. Bannið myndi
líka hafa mikil áhrif á framleiðslu
í landbúnaði, en yrði náttúrunni
örugglega til góða.
Bændasamtök í Kaliforníu til liðs
við Monsanto
Frá Bandaríkjunum berast nú þær
fréttir að Monsanto og félög korn-,
maís- og sojabænda á vesturströnd
Bandaríkjanna hafa nú höfðað
mál á hendur Kaliforníuríki fyrir
að krefjast þess að vörur sem
innihalda glyfosat séu merktar með
varúðarmerkingum um að þau geti
verið krabbameinsvaldandi.
Bændasamtök á svæðinu, sem
eru fulltrúar fyrir maís-, soja- og
kornbændur og Monsanto vísa
því á bug að efnið sé hættulegt og
segja að það sé ekki glyfosat sem
orsaki krabbamein. Þess vegna
hafa þau ákveðið að fara í mál við
yfirvöld því þau halda því fram að
varúðarmerkingarnar muni verða
til þess að fölskum upplýsingum sé
haldið að fólki.
Athyglisvert er að bandarísk
bændasamtök skuli vera í liði með
Monsanto um að fá að halda áfram
að nota eiturefnin óáreitt. Er þetta
þvert á baráttu þeirra sem vilja auka
framleiðslu á heilnæmum matvælum
sem séu laus við öll eiturefni.
Í Evrópu hafa sumir bændur
farið sömu leið og berjast þar fyrir
áframhaldandi heimild til notkunar
á glyfosati, m.a. í Bretlandi og
Þýskalandi. Bændur í Evrópu eru
þó langt í frá sammála um þetta og
lífrænir bændur hafa farið fremstir
í flokki andstöðu við notkun slíkra
efna. Á Íslandi hefur ekki reynt
sérstaklega á þetta enda hefur
Roundup sáralítið verið notað hér
í landbúnaði og erfðabreytt korn er
m.a. bannað í sauðfjárrækt. Mest
af því sem flutt hefur verið inn af
Roundup og skyldum efnum hefur
verið notað í görðum í þéttbýli.
Decamba eyðileggur uppskeru
í Bandaríkjunum
Umhverfisverndarstofnun Banda-
ríkjanna hóf í haust auknar kröfur
varðandi notkun á ofureiturefninu
Dicamba frá Monsanto. Var það
gert eftir úðun þess yfir akra með
dicambaþolnum sojabaunum
(dicamba-resistant soyabeans) þar
sem uppskeran á 1,2 milljónum
hektara eyðilagðist. Efnið reyndist
sem sagt það eitrað að það drap
allt líf á akrinum, bæði illgresið og
nytjajurtirnar.
Í Kanada skemmdist líka
uppskera vegna notkunar á Dicamba,
en þó ekki í eins miklum mæli og í
Bandaríkjunum. Heilbrigðisyfirvöld
í Kanada hafa samt ekki séð ástæðu
til að herða reglurnar og segjast
þegar hafa sett reglur sem eigi að
hindra að úðun berist yfir nálæg
svæði.
Vertu viðbúinn vetrinum
LÉTTAR – STERKAR – TRAUSTAR
SNJÓKEÐJUR
Hafðu samband og kynntu þér
vöruúrvalið og þjónustuna