Spássían - 2011, Blaðsíða 33

33
MAMMA er úti í verksmiðjunni,
hún á enga skó, ég er frammi í
eldhúsinu að fást eitthvað við
sérrí, á í stökustu vandræðum
með legsteinablúsinn, atvinnulífið
er lamað en landið er að rísa,
alltaf að rísa, illa skil ég það
orðasamband, kommentakerfin
loga af heift sem á rætur í
samviskubiti, þótt ekki megi segja
það upphátt, allir eru fullir, fólk er
sauðdrukkið, prófessorarnir líka, hér úti er enga eftirvinnu að hafa,
við höfum ofan af fyrir okkur með því að gægjast í Tekjublaðið, ég
á í mesta basli með legsteinablúsinn, barnið grætur og heldur að
það geti gengið, gangur er margra ára nám, sólin er ekki gul, ég
er í eldhúsinu með Bob Dylan, þú veist, les ljóð, maður heyrir svo
margt, ég hef heyrt út undan mér að unnið sé að höfundalexíkoni
Íslands og forflokkað eftir mikilvægi, A-höfundar, B-höfundar, C-
og D-höfundar, ég veit ekki eftir hverju er farið, líklega stafrófinu.
En hvað var ég að segja, „Á árshátíð hvíslaranna var rífandi / fjör
og kjaftaði á hverjum og einum / hver tuskan“ (47), ég var víst að
lesa Höfuð drekans á vatninu eftir Guðbrand Siglaugsson, „Og Guð
skapaði demantinn. / Hann skapaði einnig blýantinn / og pergament
og silki. Bob Dylan og páfuglinn / gallabuxur og biðraðir“ (15), önnur
lína tekur óðar yfir, enda er mér ekki mál að mæla, eitthvert tal um
lággróður væri sennilega við hæfi hér, menn hafa fundið upp líkingar
við gróður til að skýra heiminn, kannski ekki síst þá nauðaeinföldu
staðreynd að hina freku ber jafnan hæst og þeir sólunda því sem
hinir hógværu hefðu annars erft, en ég læt af öllu rósamáli um
gróður, allt sem sagt er orkar ekki bara tvímælis heldur fær maður
það jafnharðan í bakið, einkum það sem krítískt er, og það færi mér
illa, að þurfa að líta í eigin barm, vitur kona sagði við mig: „Að líta í
eigin barm er manninum óeðlileg stelling.“ Ekkert merkilegra hefur
verið sagt á Íslandi síðustu ár.
En látum berast með tilfinningu, tónlist hljómar undir öllu saman
og ratar jafnvel í eitthvað sem á að heita ritdómur, þúsund símar út
um allar trissur og enginn þeirra hringir, allskyns fólk verður á vegi
manns og sumt af því er fjandi magnað, einhvern tíma fyrir nokkrum
árum hitti ég til dæmis nokkra menn, þeir voru dimmraddaðir, þeir
voru innsetning, þeir voru staddir á kaffihúsi, á bar, og ég tók þá
tali, um síðir fór vel á með okkur, ég fór með þeim í kjallara handan
götunnar, þar er nú kaffihús, á því kaffihúsi er haldinn stórmerkur
viðburður árlega sem heitir Litla ljóðahátíðin, þá var þar allt í drasli,
myndlist innan um ranimosk, drasl, spýtnabrak, kassettutæki, tækið
var sett í gang, Bob Dylan söng þetta sem nú glymur í höfði mínu
og ratar fram í fingur, mörgum árum síðar, alvöru tónlist kemur úr
kassettutækjum, annað getur ekki verið, einn af þessum mönnum
var skáldið sem hér er ekki beinlínis til umfjöllunar því ég hef fátt sagt
sem málinu kemur við, hann fór með ljóð, ég gleymi því ekki, rödd
skáldsins, er haft fyrir satt, tengist ljóðlistinni, þeir fullyrða þetta
en því er líka staðfastlega neitað, samt hef ég þessa rödd úr minni
mínu og get ekki að því gert, hvað sem öllum hlutlægnisórum líður,
hlutlægni bla, ble og blú, rödd, það er ekki verra orð en hvað annað
til að lýsa þessum ljóðum, ég á við ljóðunum í ljóðabókinni Höfuð
drekans á vatninu, mannsrödd er nokkuð merkilegt fyrirbæri og hver
veit nema hún tengist einmitt skáldskap nánari böndum en almennt
er viðurkennt, ég hafði ekki hugmynd um það en Guðbrandur hefur
gefið út 11 ljóðabækur, hvorki meira né minna, þessi er sú ellefta,
þær hafa farið furðu lágt, alveg hef ég misst af þeim, en hér er
skáld með eigin rödd, ég er að missa mig hér, já, ég ætla að sleppa
mér, ég ætla að segja að Guðbrandur sé best geymda leyndarmál
íslenskrar ljóðlistar, síðan ætla ég að setja punkt. Það er harla gott
hjá bókaforlaginu Uppheimum að sinna ljóðabókum, reyndar til
fyrirmyndar, ekki vegna einhverrar erindisleysu um lággróður og
stafróf heldur verður einfaldlega að gefa út ljóðabækur, í þeim er
sagt eitthvað sem er ekki hægt að segja í öðrum formum, eitthvað
sem verður að segja, eitthvað sem hvorki er nöldrið né upphafningin
í tímanum, og ég segi og skrifa: Guðbrandur er vel geymt leyndarmál
í íslenskri ljóðlist, eiginlega er það fráleitt hversu óþekktur hann er,
lengst aftan í stafrófi, og að vissu leyti er svolítið gaman að eiga
sér leyndarmál, ekki vegna tuggunnar um vanmetna og ofsótta,
lögmáls sem gerir að verkum að notalegra getur verið að halda með
því sem er ekki hæpað, heldur vegna þess, einfaldlega, að þetta er
gott skáld, harla gott á góðri blaðsíðu, sérlega ekta, jafnvel stundum
vel innblásið skáld sem dælir út textum sem eru lausbeislaðir eins og
sköpunarkrafturinn vill stundum verða þegar laust er um hann og
frjálst, og jú, það er líka gaman að vita af einhverju sem aðrir vita ekki
af, þannig virkar það (nú hef ég kjaftað frá). Gott ef ég hitti manninn
ekki aftur síðar, það er harðbannað í ritdómum að fjasa um hvenær
maður hefur hitt skáldið, það má enginn gera yfirleitt nema Tryggvi
Líndal, og ég, ég hef aldrei hitt nokkurn mann annan en þennan
höfund hér sem hefur lesið Hina undursamlegu sögu um skuggalausa
manninn eftir Adelbert Von Chamisso, A-höfund samkvæmt tísku
sinnar tíðar, G-höfund gleymskunnar í samtímanum, eða F, jafnvel Ö,
við spáum í sífellu um hvað muni lifa og höfum undantekningarlaust
rangt fyrir okkur, undantekningarlaust, „þetta mun lifa”, segjum
við en alveg út í bláinn, það er ekki annað en hjátrú, hlutirnir lifa
eftir ýmsum leiðum, jafnt eftir yfirborðslegum tískustraumum sem
fræðaumfjöllunum, frá A-D, við vitum ekki hvað lifir og það er engin
regla til um hvernig bókmenntir líta út, raunar er gleymskan orðin
ansi aðgangshörð og flest mun gleymast, ef ekki allt, það er lang
líklegast, en það er alvöru að kunna skil á Chamisso, það kalla ég
menntun. Hvað um það, þetta eru skemmtileg ljóð, unnin með
járnkarli fremur en blýanti, hrjúf en mild og hlý, fjarri vafasömum yl
og reiði kommentakerfanna, einnig fjarri allri andans upplífgun og
jafn fjarri þeirri trúföstu iðju að salla niður allt nöldur og sérhvert
kvein, af skyldurækni, á varðberginu sem vald og vani úthluta. Hér
er nefnilega ort um ekkert, hvorki jákvætt né neikvætt, veðrið
verður skáldinu að yrkisefni, mikilvægari yrkisefni en veðrið eru
ekki til, og orðið er langt síðan agnúast var út í þann ósið að yrkja
þurfi um eitthvað; skáld er raunar algengt orð í bókinni, er það ekki
bannorð? Klukkur eru annað þema. Heimsbókmenntir það þriðja.
En þetta er hversdagsskáldskapur. Með háfleygum hráslagsblæ.
Orðfærið er stundum fornt og sérlundað og stundum nútímalegt
slangur, allsendis óvænt, vísanaheimurinn er þéttur en áreynslulaus,
alþjóðlegur og rúral, Pete Seeger, Bob Dylan – tilvonandi Nóbell –
jafnt sem þjóðlegt gómsæti, Yeats, Rilke, Hómer í bland við Ísland, án
landkynningar, þetta er ekki uppskrúfað sjáðu-mig-ég-er-bókmenntir
en heldur enginn belgingur sem reynir að vera töff, þess þurfa þessi
ljóð ekki; einhver óskiljanleiki svífur yfir vötnum, sem er það sem
stundum gerir ljóð þess virði að lesa þau, þessi viðbót, þessi aukreitis
merking sem er utan seilingar, raunar er merkingin alls ekkert sem
liggur á borðinu í þessum ljóðum, stundum eru þau eins og spjall við
skrýtinn, kankvísan karakter, stundum lýsingar á hversdagslegum
uppákomum á heimili sem mann langar til að heimsækja, stundum
óvæntar myndir, frásagnarstemmur, stemmningar fullar af
blygðunarlausri orðkynngi sem minnir á orkneyska skáldið George
Mackey Brown sem Aðalsteinn Ásberg þýddi bók eftir fyrir þúsund
árum síðan, harla góða. Með vissum hætti, fjandinn, ég sagði vissum
hætti, það veit ekki á gott, með vissum hætti eru ljóðin í Höfði
drekans á vatninu ekki aðeins ójöfn heldur ókláruð, allt sem er
óklárað ber vott um frjósemd, við það er einhverju að bæta, það er
einmitt einkenni á góðum og lifandi skáldskap.

Ljóð

Kastar kveðjum sem víðast.
Kominn til að fara
fjöll eftir fjall eftir
fjársjóðum,
perlueygðum meyjum
og hugprýðisvotti,

vogar sér þessvegna
slóð

akur og skóg, hrjóstur
og vellandi gróanda,

sér í hendi sér
að lifir
á hverjum fingri
ljóð.
Fáeinir punktar (og nokkrar kommur) um
og út frá nýrri ljóðabók
Guðbrandur Siglaugsson. Höfuð drekans á
vatninu. Uppheimar. 2011.

Eftir Hermann Stefánsson