Spássían - 2011, Blaðsíða 42

42
HUGRÚN var mjög afkastamikill rithöfundur um miðbik
síðustu aldar og skrifaði bæði fyrir börn og fullorðna. Eftir hana
liggja þrjátíu bækur; ljóðabækur, skáldsögur, smásagnasöfn,
barna- og unglingabækur og bækur með ævisögulegum
þáttum, þar á meðal eigin bernskuminningum. Á málþinginu
var fjallað um ævi hennar og verk. Skapaðist góð stemmning,
ekki síst þegar Söngraddir úr Svarfaðardal sungu ljóð
Hugrúnar, „Svarfaðardalur“, við lag Pálmars Þ. Eyjólfssonar,
en það er sungið við öll hátíðleg tækifæri í byggðarlaginu
og Svarfdælingar kalla það þjóðsöng sinn. Bróðurdóttir
skáldkonunnar, Sólveig Lilja Sigurðardóttir, las einnig
upp ljóð eftir frænku sína og kafla úr bernskuminningum
hennar. Í hléinu gátu þinggestir hlýtt á útvarpsupptöku með
skáldkonunni, en Hugrún var þekkt útvarpsrödd á sínum tíma
og skrifaði einnig greinar í tímarit.
Guðrún Agnarsdóttir, læknir og
tengdadóttir Hugrúnar, sagði frá
persónunni á bak við skáldanafnið.
Skáldkonan Hugrún hét réttu nafni
Filippía Kristjánsdóttir og fæddist árið
1905 að Skriðu í Svarfaðardal en ólst
upp að Brautarhóli í sömu sveit. Hún
fór í Héraðsskólann á Laugum en varð
að hætta vegna veikinda. Rúmlega
tvítug hélt hún til Reykjavíkur. Hún var
tvígift og átti þrjú börn en lést í hárri
elli, árið 1996.
Helga Kress, bókmenntafræðingur
og prófessor emerítus við Háskóla
Íslands, fjallaði um yrkisefni Hugrúnar
og einkenni verka hennar. Sagði hún
öll verk Hugrúnar fjalla á einn eða
annan hátt um konur og það sem þeim viðkemur, til dæmis
óskilgetin börn eða börn sem hafa verið yfirgefin af móður
sinni og aðrar konur taka að sér. Mikið er um smælingja,
sjúklinga, gamalmenni, förukonur og aðrar jaðarpersónur
sem flestar eiga sér leynda sögu. Inn í þetta fléttast ástamál
og svik í ástum, erfið hjónabönd, illgirni og öfund með
tilheyrandi slúðri, misskilningur, sjálfsafneitun, fyrirgefning
og fórnir ásamt (ó)hæfilegum skammti af trúarprédikunum
sem verða oft til þess að trufla atburðarásina og leysa hana
upp. Ljóðin einkennast af myndmáli smæðar, því sem er
lítið og varnarlaust, ósýnilegt, vanrækt eða gleymt. Þau
fjalla um fugla og blóm, flugur og orma, mýs og lítil lömb.
Útsæðiskartaflan er persónugerð og á sér ævisögu; sem og
gamlir bandprjónar. Ævisagan er einnig áberandi viðfangsefni
í sögunum þar sem sögumaður, alltaf kona, grennslast fyrir
um ævisögur annarra, oftast eldri konu, og skrifar niður.
Þannig fjalla sögurnar gjarnan um tvær konur sem eru ýmist
andstæður eða hliðstæður, þar sem önnur sigrar hina eða
þær bæta hvor aðra upp. Oft eiga þessi átök sér stað innra
með persónunni sem gjarnan er rithöfundur eða dreymir um
að vera það.
Ingibjörg Hjartardóttir, rithöfundur fjallaði um þrjár fyrstu
skáldsögur Hugrúnar fyrir fullorðna, Úlfhildi, Ágúst í Ási og
Fanneyju á Furuvöllum, og viðtökurnar sem þær fengu hjá
gagnrýnendum. Voru þær yfirleitt góðar og áhersla lögð á
alþýðleika bókanna, rómantík og trúarboðskap. Eins og fleiri
skáldkonur fékk Hugrún þó einnig þann stimpil að verk hennar
gætu varla talist skáldskapur og í pistli í Alþýðublaðinu 1949
lýsti Guðmundur Gíslason Hagalín reyndar einni bók hennar
sem svo lélegri að hún væri atlaga gegn íslenskri menningu.
Í kjölfarið kom Ingibjörg inn á kellingabókaumræðu sjöunda
áratugarins. Hófst hún með þeim ummælum Sigurðar A.
Magnússonar í Lesbók Morgunblaðsins árið 1964 að framtíð
íslenskra bókmennta væri um þær mundir að verulegu
leyti í höndum einna átta eða tíu kellinga sem fæstar væru
sendibréfsfærar á íslensku. Ingibjörg velti því upp hvort
og þá hvernig sú umræða hefði haft áhrif á skrifandi konur
þess tíma. Benti hún á að liðið hefðu fjórtán ár þar til næsta
skáldsaga Hugrúnar fyrir fullorðna kom út og velti því fyrir
sér hvort hún hefði ekki treyst sér til að gefa hana út fyrr en
þessari umræðu linnti.
Orðið hefur eins konar „kellingabókavakning“ í landinu, þar
sem athyglin beinist að skáldkonum sem skrifuðu á fyrrihluta
og um miðbik síðustu aldar. Árið 2009 var haldin í Miðgarði í
Skagafirði dagskrá um ævi og ritverk Elínborgar Lárusdóttur
sem var ástsæll og mikið lesinn höfundur á sínum tíma. Verk
hennar áttu þó ekki upp á pallborðið hjá menningarvitum
samtímans, ekki frekar en verk annarra kvenrithöfunda
þess tíma. Má þar nefna Guðrúnu frá Lundi og Hugrúnu. Í
fyrrasumar var haldið málþing um Guðrúnu frá Lundi að
Ketilási í Fljótum, og nefndist „Er enn líf í Hrútadal“ Það
reyndist svo sannarlega vera og verður leikurinn endurtekinn
í haust undir heitinu „Það er líf í Hrútadal“. Þá verða verk
Guðrúnar frá Lundi og annarra skagfirskra sagnaskálda krufin.
Konur og allt sem þeim viðkemur, jaðarpersónur,
trúarpredikanir, myndmál smæðar, ævisögur
og innri átök. Allt þetta og meira til einkennir
höfundarverk skáldkonunnar Hugrúnar, eins og
fram kom á þétt setnu málþingi í Bergi, nýja
menningarhúsinu á Dalvík, um miðjan maí
þar sem leitast var við að svara spurningunni:
„Hver var Hugrún?“ Ingibjörg Hjartardóttir sagði
Spássíunni frá þinginu.
Skáldkonan
Hugrún