Spássían - 2011, Blaðsíða 23

23
aðferðir við að skrifa tónverk sem leiddu tónskáldin frá táknum í
átt til grafískrar framsetningar. Slíkt bauð upp á alveg nýja hugsun
sem fól ekki aðeins í sér fjölbreytilegar tilraunir með nótnaskrift
heldur bauð upp á sveigjanleika í túlkun og flutningi; tónskáldin
opnuðu þann möguleika að flytjandinn væri þátttakandi í
sköpunarferlinu. Þessa leið valdi John Cage, en einnig tónskáldin
Earle Brown og Christian Wolff.6 Og þá erum við komin að kjarna
málsins sem er þýðing nótnaskriftarinnar fyrir tónskáldið.
HUGSUN TÓNSKÁLDSINS
Tónverk byggja á afstrakt hugsun sem krefst þess engu að síður
að vera sett fram á hátt sem aðrir geta skilið. Tónskáldið tjáir
hugsun sína í tónum og með hljóðum, en það þarf á sjónrænum
táknum að halda sem aðrir geta lesið og túlkað með því að
framkalla hljóð úr hljóðfærum. Tónskáldin geta, rétt eins og
myndlistarmenn, ákveðið að setja tónsmíðar sínar fram með
hefbundnum hætti í anda klassískrar tónfræði, sem er eins og
einingar til uppbyggingar verks. Tónskáld sem kjósa að kasta
þessum strúktúr mætti kalla tónbrjóta þar sem þeir afbyggja
fyrirfram gefnar hugmyndir um hvaða aðferð sé „réttast“að nota
við smíði tónverka. Segjum að tónskáldi væri bannað að nota
annað kerfi en hið klassíska og berum það saman við rithöfund
sem hefði ekki leyfi til að finna upp orð eða ljóðskáld sem aðeins
mætti yrkja með dróttkvæðum hætti.
Tónfræðin miðast við ákveðinn strúktúr sem birtist í
nótnaskriftinni og heyrist í tónlistinni. Afbygging tónfræðinnar
kallar á breytingar á tónmálinu og um leið á nótnaskriftinni.
Hvoru tveggja fer saman við tónhugsun sem er miðlað með
táknum eða grafískri framsetningu. Sjálft tónverkið er þó
aðeins fullkomnað þegar það er flutt og því þarf flytjandinn
að vera fær um að lesa táknin og myndirnar um leið og hann
leikur á hljóðfærið. Flytjandinn er milliliður milli tónskáldsins og
áheyrandans og því skiptir máli þegar flutt er ný tónlist með nýrri
nótnaskrift að tónskáldið og flytjendurnir skilji hvern annan. Leið
tónskálds frá verki til áheyrenda er að þessu leyti lengri en leið
myndlistarmanns eða rithöfundar sem setja verk sín yfirleitt fram
milliliðalaust.
TILRAUNIR OG LEIKGLEÐI
Að þessu sögðu ætti að vera orðið ljóst að meginverkefni
tónsmiðanna í Slátri beinist að rannsóknum á nýjum aðferðum
við að tjá tónhugsun. Slíkum rannsóknum fylgir óhjákvæmilega
tilraunastarfsemi þar sem saman fara tilraunir með nótnaskrift,
leit að hljóðgjöfum og smíði nýrra hljóðfæra. Það má líta svo á
að rannsóknir af þessu tagi séu arfleifð frá John Cage og því ekki
nýjar af nálinni heldur mikilvægur hluti af sögu tónlistar á 20 öld.
Tilraunir Sláturmeðlima með nótnaskrift eiga það sameiginlegt
með nótnaskrift Cage að þær eiga sér ólíkar birtingarmyndir
fremur en vera rígbundnar ákveðnum táknum.
Tónskáldin í Slátri eiga sameiginlegan áhuga á nótum sem
birtast í rauntíma sem hreyfimyndir en slíkar nótur eru skrifaðar
í ýmis tölvugrafísk forrit, s.s. Pure Data+Gem, Processing
og Unreal eða með notkun klippiforrita fyrir myndbönd og
jafnvel Powerpoint. Notkun tölvunnar og grafísk eða myndræn
birtingarmynd nótnanna býður upp á að tónverkinu sé varpað
á tjald á tónleikum. Þegar það er gert eru tónleikagestir ekki
aðeins hlustendur sem horfa á flytjendurna heldur eru þeir,
líkt og flytjendurnir, áhorfendur að nótunum. Fyrstu tilraunir
Sláturmeðlima með nótnaskrift af þessu tagi voru gerðar af Áka
Ásgeirssyni og Magnúsi Jenssyni í Klink og Bank árið 2004, fyrir
daga samtakanna.
Það ár birtist grein eftir austurríska tónskáldið Gerhard E.
Winkler í tímaritinu Sound and Music Computing, þar sem hann
ræðir hugmyndir sínar um nótnaskrift í rauntíma og ástæðurnar
fyrir því að hann fer þá leið. Hún bjóði upp á opnar og sveigjanlegar
tónsmíðar, en mikilvægasta atriðið, sem er einnig hugðarefni
Sláturmeðlima, sé að þessi aðferð kallar fram nýjan strúktúr.
Þessi strúktúr getur hljómað ókunnuglega í eyrum áheyrenda
og því telur Winkler ástæðu til að nýta sér þann möguleika að
varpa nótunum á tjald. Það geri áhorfendum auðveldra að skilja
samband flytjenda og nótna „þar sem nóturnar birtast sem skýr
og auðþekkjanleg tákn.“7 Ef við höfum í huga að tónverkið er
strúktúr samsettur úr tónum eða hljóðum sem er raðað saman í
ákveðna tímalengd og hryn, afhjúpa nóturnar á tjaldinu hvernig
Með sýnileika nótnanna má
gera áheyrendur að hluta af
flutningnum og jafnvel virkja
þá með beinni þátttöku.