Spássían - 2011, Blaðsíða 45

45
staðfest sem módernískt úrvalsverk á stórri yfirlitssýningu
í tilefni fimmtugsafmælis listamannsins í hinu þekkta
nútímalistasafni MoMA í New York 1939. Þar var verkið
svo varðveitt – og markaði stundum vettvang mótmæla
í Víetnamstríðinu, auk þess sem úðað var á það með
rauðu árið 1974 til að mótmæla pólitískum atburðum í
Bandaríkjunum. Þess má geta að við ávarp bandaríska
utanríkisráðherrans vegna sprengjuárásar í Írak 2003 var
blátt klæði látið hylja veggteppi af myndinni í húsakynnum
Sameinuðu þjóðanna. Greinilega var talin hætta á að
boðskapur verksins bærist inn í nýtt samhengi. Ljóst er
að Guernica býr yfir geysilegu mikilvægi, aðdráttarafli og
áhrifamætti – sem í sjálfu sér staðfestir gildi listarinnar.
Í Museo Reina Sofía má standa nokkuð nálægt verkinu,
skynja efnislega nærveru þess og áferð, og leyfa áhrifunum
af þessu mónumentalíska, dýnamíska og formsterka verki
að „hvolfast“ yfir sig. Fagurfræði myndmáls Guernicu
er undirstrikuð með því að sýna jafnframt ljósmyndir
Doru Maar af ferlinu við gerð verksins. Fagurfræðin er
samofin þróun nútímalistarinnar, eða módernismans.
Skilningur á módernisma hefur stundum takmarkast við
hugmyndina um hið sjálfbæra listaverk sem lýtur eigin
lögmálum, óháð skírskotun til ytri veruleika; listaverk
sem byggir á algildi og einstæði hinnar listrænu tjáningar.
Löngum hefur verið litið á nútímalistasafnið í New York
sem hið „hlutlausa“ hvíta rými og því fullkomna umgjörð
slíkra verka. Dvöl Guernicu í því safni sem módernísks
„meistaraverks“ stuðlaði án efa að því að hefja myndina
á stall. Það kallaði á andaktugar viðtökur – og vissulega
hefur verkið algilda skírskotun til stríðsandúðar, óháð
tíma og rúmi. Varðveisla og uppsetning verksins í Prado-
safninu innsiglaði goðsagnakenndan veruleika verksins,
en þar töldu ýmsir það njóta sín betur en í MoMA. Slík
„ára“ er vitaskuld orðin hluti af merkingu verksins.
Í Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía er hins
vegar leitast af djörfung við að virkja ögrandi myndmál
Guernicu, myndmál sem er háð persónulegri túlkun
áhorfandans í samspili við reynslu hans, væntingar og
skilningarvit. Nýjar merkingarhliðar eða „týndar“ ljúkast
upp í samræðu verksins við safngesti, safnrýmið og önnur
verk, sögu og samtíð.
1 „Exhibition and museum attendance figures 2009“, The Art
Newspaper, nr. 212, apríl 2010, sótt 10. maí 2011 af http://www.
theartnewspaper.com/attfig/attfig09.pdf.
2 Sjá markmiðslýsingu safnsins á vandaðri heimasíðu: http://
www.museoreinasofia.es/museo/mision_en.html [sótt 10. maí
2011], ásamt öðrum gagnlegum upplýsingum. Sjá einnig bókina
The Collection. Museo Nacional Centro De Arte Reina Sofía, Keys
to a Reading (Part I), [ensk þýð.] ritstj. Manuel J. Borgja-Villel
o.fl., Textar eftir Varlos Martín o.fl., Madrid og Barcelona, Muso
Nacional Centro de Arte Reina Sofia / Ediciones de la Central,
2010, 150-169.
3 The Collection, 2010, 165.
Hönd hins fallna hermanns. Ein af mörgum
undirbúningsmyndum Picassos fyrir Guernicu.
Stolnar stundir Ágústs Borgþórs Sverrissonar, er bók sem vekur ansi
mótsagnakennd viðbrögð hjá mér. Annars vegar hef ég lúmskt gaman
af marglaga íróníu verksins. Ágúst Borgþór leikur sér með lagskiptan
veruleika bókmenntaverks: viss speglun höfundarins og aðalpersónunnar
er skemmtilega sjálfsírónísk og tengsl ritverksins sem þessi aðalpersóna
er að skrifa við það ritverk sem höfundurinn hefur skapað setur fram
áhugaverðar spurningar. Hins vegar skapar hið íróníska sjónarhorn
ákveðin vandamál sem höfundur nær ekki að bregðast við.
Sagan fjallar um mann sem reynir að raða saman brotakenndu lífi í
heildstæða frásögn. Aðalpersóna verksins, Þórir, dvelur löngum stundum
á kaffihúsum við skriftir. Þessar stundir eru stolnar í þeim skilningi að
hann segir engum frá þeim heldur læst vera í vinnunni. Hann skrifar niður
myndir úr eigin lífi sem hann reynir síðan að tengja saman í heildstæða
frásögn. Vandamál hans er að hann getur bara skrifað um það sem
hann hefur upplifað og hann telur sig ekki hafa upplifað neitt markvert.
Því sé enginn söguþráður í skrifunum. „Honum leið eins og hann væri
staddur í sögu, gallinn var sá að hann var sjálfur höfundurinn og sagan
algjörlega ómótuð, líklega var engin saga, bara tilgangslaus óskapnaður,
og skyndilega var hann gagntekinn skelfingu.” (60-61)
Hann þarf því að skapa atburðarás í eigin lífi til þess að geta skapað
söguna sem hann vill skrifa. Ákveðin líkindi með upplýsingum sem
höfundur hefur sjálfur gefið upp um vinnuaðferðir sínar og tilurð þessarar
bókar skapa svo eitt lagið í bókinni sem er skemmtilega full af sjálfsíróníu.
Bókin fjallar því kannski fyrst og fremst um skáldskap, um það að skrifa
sitt eigið líf, en hún spyr líka spurninga um merkingu hins hversdagslega.
„Raunveruleikinn er ekki skáldskapur”, segir ónefnd persóna í samtali við
Þóri, en í vissum skilningi er það þó svo í heimi bókarinnar. Atburðarásin er
búin til, næstum því meðvitað, af persónum til að bregðast við einhverri
þörf fyrir lífsfyllingu og til að búa til skáldskap. (41)
Þessi íróníski tónn kemur einnig fram í ýmsum öðrum atriðum og
myndmáli sögunnar. Þórir fær eins konar opinberun eða óljósa upplifun
sem gerir það að verkum að líf hans breytir um stefnu. Hann segir upp
vinnunni og uppgötvar að hann hefur þörf fyrir einveru og einhverja
sköpun. Sögumaður lýsir því sem að hann leysist upp í andartakinu. En
það er eitthvað falskt við þetta. Gönguferðin sem breytir lífi hans er til
komin vegna sjálfshjálparbókar sem ungur og ofurhress yfirmaður hans
er að lesa og lýsingin er nánast eins og handrit að auglýsingu. Að þessi
innhverfa sköpun sé sprottin úr slíkum jarðvegi smyr einu íróníulaginu
enn á frásögnina.
En þessi lýsing dregur jafnframt fram sjálfhverfuna sem einkennir
aðalpersónuna og þar kemur að helsta galla bókarinnar. Allar aðrar
persónur verksins eru skilgreindar út frá Þóri og eiga sér afskaplega
takmarkað líf utan þess, nema þá helst sem stereótýpur sem hægt er að
hæðast að. Sérstaklega á þetta við um konurnar í verkinu.
Kápumynd bókarinnar á sér samsvörun í mynd sem rætt er um í
verkinu sjálfu. Þetta er mynd af Þóri þar sem hann situr á sínum vanalega
stað, þar sem hann nýtur stolnu stundanna. En aftan á bókinni, þar
sem myndin heldur áfram, má greina óljósar útlínur konu sem situr við
næsta borð. Þessi kápumynd lýsir persónusköpun bókarinnar ágætlega.
Karlmaðurinn á framhliðinni sem situr að skrifum er dreginn skörpum
línum en útlínur konu í hlýrakjól og með armband eru óljósar. Engir
andlitsdrættir eru greinanlegir; hún situr og hallar sér fram yfir borð.
Teiknarinn segir enda í bókinni að hún sé sköpunarverk Þóris, persóna
sem hann er að skapa með skrifum sínum. Aðalfókusinn er á viðkvæman
hálsinn og svo höndina með skartgripnum þannig að myndin gefur
annars vegar til kynna varnarleysi og óvirkni og hins vegar efnishyggju
eða skrautgirni sem minnir óneitanlega á konurnar í verkinu.
Drífa Sjöfn, sem Þórir notar til að reyna að skapa atburðarás úr lífi
sínu, er lýst sem biturri, einmana, fráskilinni, eldri konu. Hún nýtur
ekki samúðar sögumanns sem segir um hjónaband hennar að hún hafi
„[hlotið] að uppgötva galla [eiginmannsins] og deila þeirri vitneskju með
honum.” (52) Eiginkona Þóris er sömuleiðis fyrst og fremst táknmynd
fyrir tíðarandann. Hún hefur látið gera upp íbúð þeirra eftir nýjustu
tísku en ekki eigin smekk, því hún getur ekki staðist tískustrauma. Hún
er hinn dæmigerði Íslendingur að þessu leyti en hún er fyrst og fremst
hin dæmigerða íslenska kona „ómáluð og í flíspeysu” sem reynir að vera
eitthvað annað en hún er.
Sú íróníska nálgun sem gegnsýrir verkið gerir það oft bæði fyndið
og skemmtilega gagnrýnið á samfélagið. Gallinn er sá að lítil tilfinning
fyrir nánd myndast milli lesanda og verks, bæði gagnvart persónum og
atburðum: Þetta snertir mann lítið en maður glottir út í annað við og við.
Ágúst Borgþór Sverrisson. Stolnar stundir.
Sögur. 2011.
Eins og í
sögu
Eftir Ásdísi Sigmundsdóttur