Morgunblaðið - 10.01.2020, Síða 17

MINNINGAR 17
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. JANÚAR 2020
Vilhjálmur tengdist kennslu
og stjórnun skóla allan sinn
starfsferil. Snemma á starfsferl-
inum varð hann skólastjóri Hér-
aðsskólans á Laugarvatni en
flutti sig síðan að Bifröst í Borg-
arfirði þar sem hann kenndi úti-
vist og íþróttir. Næsta starf var
skólastjórastaða við Héraðsskól-
ann í Reykholti í Borgarfirði sem
hann gegndi í rúman áratug og
endaði svo starfsferil sinn sem
rektor Menntaskólans á Egils-
stöðum sem hann gegndi rúma
tvo áratugi. Vilhjálmur bryddaði
upp á ýmsum nýjungum í
kennsluháttum sem miðuðu að
því að gera nemendur sjálfstæð-
ari og ábyrgari fyrir námi sínu.
Vilhjálmur hafði fjölmargar
hugmyndir sem sóttu á hann allt
hans líf. Hann sinnti skólastarfi á
veturna en á sumrin hrinti hann
þessum hugmyndum sínum í
framkvæmd. Hann hannaði og
lét framleiða m.a. kastspil og
íþróttaalmannak, byggði raðhús í
Kópavogi, sumarhús í Húsafells-
skógi og einbýlishús á Egilsstöð-
um þar sem fjölskyldan hefur bú-
ið síðustu áratugina. Keypti eign
til útleigu í Árbæ og rak íþrótta-
skóla fyrir unga drengi og ung-
linga ásamt Höskuldi Goða
Karlssyni íþróttakennara.
Íþróttaskólinn var haldinn víða
um land og byrjaði í Hveragerði,
flutti svo í Mosfellsdal og síðustu
viðkomustaðir skólans voru í
Varmahlíð og loks í Reykholti í
Borgarfirði, þar sem Vilhjálmur
var jafnframt skólastjóri héraðs-
skólans.
Þekktastur er Vilhjálmur fyrir
afrek sín í frjálsum íþróttum þar
sem hann vann til silfurverðlauna
í þrístökki í Melbourne í Ástralíu
árið 1956. Það afrek verður seint
slegið og gerði hann landsþekkt-
an. Aðstaða til íþróttaiðkunar var
ekki góð á höfuðborgarsvæðinu á
þessum árum og enn verri úti á
landsbyggðinni. Þetta gerði það
að verkum að íþróttaferill Vil-
hjálms varð skemmri en annars
hefði orðið ef tími og aðstaða
hefðu verið ákjósanlegri.
Vilhjálmur var listhneigður og
málaði landslagsmyndir alla sína
ævi. Sömuleiðis var hann hag-
mæltur vel og orti m.a. um föður
minn á sextugsafmæli hans. Stíll-
inn, orðnotkunin og kvæðið í
heild ber þess merki að höfund-
urinn hafði góð tök á kveðskap og
kunni sitt fag vel.
Vilhjálmur og Gerður eignuð-
ust sex pilta sem allir sem einn
hafa spjarað sig og náð langt
hver á sínu sviði. Ég votta Gerði
Unndórsdóttur, Rúnari, Einari,
Unnari, Garðari, Hjálmari og
Sigmari mína innilegustu samúð.
Guð blessi minningu Vilhjálms
Einarssonar frá Egilsstöðum.
Jón Egill Unndórsson
Ég var sex ára snáði úti í
Kaupmannahöfn þegar ég eign-
aðist blátt bindi með ólympíu-
hringjunum á. Það hefur verið
um jóliń56. Eitthvert óljóst vit
hafði ég á hvað það merkti. Þá
um sumarið hafði ég verið sendur
foreldrum Vilhjálms á Egilsstaði
þar til ég yrði sóttur yfir á Seyð-
isfjörð.
Tveimur árum síðar, aftur
kominn á Seyðisfjörð, er mér
minnisstætt að standa einn við
hlið Villa frænda í inngöngunni í
salinn á samkomuhúsinu Herðu-
breið þar sem hann var að sýna
kvikmyndina frá þrístökks-
keppninni á Ólympíuleikunum.
Enn heyri ég fyrir eyrum mér:
„Þarna er ég og þarna er Da
Silva.“
Erindi Villa á Seyðisfjörð þá
var reyndar að kynna fjölskyld-
um móðurbræðra sinna sína
ungu og glæsilegu brúði, hana
Gerði sína. Það gerði hann vissu-
lega með stæl eins og annað.
Tveimur árum seinna, sjötta
ágúst 1960, var ég í stúkunni á
Laugardalsvellinum, neðst við
handriðin beint ofan við stökk-
gryfjuna, og kallaði á frænda sem
gekk þar fyrir neðan og við veif-
uðumst á. Horfði svo á hann búa
sig undir stökkin, vaggandi fram
og aftur í einbeitingu, skemmti-
lega útskeifur. Þegar hann svo
kom í stökkið supu karlarnir við
hliðina á mér hveljur: „Hann ætl-
ar yfir gryfjuna.“
Þarna jafnaði hann gildandi
heimsmet, 16,70, sem hafði verið
slegið þremur dögum fyrr.
Þessi misserin áttum við poll-
arnar á Ármannsvellinum tvær
fyrirmyndir aðrar en Roy og
Tarzan: Rikka og að sjálfsögðu
Vilhjálm sem einstakur ljómi
stóð af. Þarna héldum við á spóa-
leggjum okkar frægar þrístökks-
keppnir og þóttumst góðir ef við
stukkum yfir 8 metra. Urðum þó
ekki slíkir sem þeir sem voru svo
lánsamir að fara í íþróttabúðirn-
ar hjá Höskuldi og Villa. En við
vorum eigi að síður af Vilhjálm-
skynslóðinni.
Síðan eru liðnir sex áratugir.
Af öllum mínum flottu frænd-
um hefur hann verið mér nán-
astur. Ófært er hér að tíunda
það. Þar koma þó við sögu bæði
Reykholt og Eiðar og Villi í báð-
um tilfellum mér meiri áhrifa-
valdur en ég býst við að hann hafi
framan af áttað sig á. Ég var sem
sagt í Reykholti fyrsta vetur Villa
þar og í fyrsta útskriftarárgangi
hans og síðar vorum við í nánum
tengslum fyrsta ár hans við
Menntaskólann á Egilsstöðum –
nú fyrir fjörutíu árum.
Við bekkjarsystkinin úr Reyk-
holti höfum hist reglulega þar og
jafnan verið í sambandi við Villa.
Þegar hann svo braust í því að
koma saman bók um skólastjó-
ratíð sína í Reykholti fyrir ára-
tug, Skóli fyrir lífið, leitaði hann
til mín. Það skilaði ítarlegri um-
fjöllun um fyrsta skólastjórnar-
vetur hans (svo honum þótti
reyndar nóg um).
Þó ég láti hér undir höfuð
leggjast að bera mig að lýsa hinni
lífsglöðu persónu þessa stór-
frænda míns þykir mér fara vel á
því að enda þetta með því að hafa
yfir „ræðu“ sem hann bað mig
um að flytja fyrir sig. „Stystu
ræðu sem ég hef flutt,“ eins hann
orðaði það í símann einmitt þegar
ég var að ganga í salinn á sam-
komu okkar bekkjarsystkina í
Reykholti vorið 1991. Hún var
flutt til minningar um nýlátinn
bekkjarbróður okkar, Karl Sig-
hvatsson:
„Lifið lífinu lifandi.“ Það finnst
mér eiga einkar vel við hann
sjálfan.
Hjalti Þórisson.
Fyrir nokkrum árum skrifaði
knattspyrnuþjálfarinn Eysteinn
Hauksson háskólaritgerð þar
sem hann leitaði svara við spurn-
ingunni af hverju Grindvíkingar
hefðu náð lengra á íþróttasviðinu
en Héraðsbúar, þótt íbúar svæð-
anna væru álíka margir. Líkt og
Eysteinn þurfti ég einhverju
sinni að takast á við háðsglósur
vina minna af Suðurnesjunum
fyrir þetta, uns mér tókst að
svara og benda á að Austfirðing-
ar hefðu eignast verðlaunahafa á
Ólympíuleikum áratugum á und-
an Grindvíkingum.
Ég kynntist Vilhjálmi ekki
fyrr en á eldri árum í Mennta-
skólanum á Egilsstöðum. Hann
kenndi mér ekki íþróttir heldur
stærðfræði. Í slíkum tíma hjá
honum var ég þegar Vala Flosa-
dóttir vann til bronsverðlauna í
stangarstökki á leikunum í Sydn-
ey árið 2000. Vilhjálmur var alltaf
að laumast út úr tímanum að
sjónvarpsskjánum til að fylgjast
með Völu og sagði okkur frá af-
rekum hennar þegar hann kom
til baka. Hann var stoltur þegar
hann kom úr einni ferðinni og til-
kynnti að Vala hefði farið yfir
4,50 metra og væri þar með kom-
in í verðlaunasæti. Vilhjálmur
varð ekki við beiðnum okkar um
að ljúka tímanum strax til að geta
fylgst með Völu, en þegar tíminn
var úti drifum við okkur til að sjá
síðustu stökk hennar.
Íþróttavöllurinn á Egilsstöð-
um hefur borið nafn Vilhjálms
frá árinu 2001, en hann var end-
urnýjaður fyrir Landsmót UMFÍ
sem haldið var hér þá um sum-
arið. Nokkrir minnisvarðar eru á
vellinum um hið glæsilega afrek
hans á leikunum í Melbourne árið
1956, annars vegar skjöldur í
brekkunni þar sem áhorfendur
sitja, hins vegar skúlptúr framan
við völlinn sem sýnir stökkið
fræga. Íþróttafélagið Höttur
hafði frumkvæði að gerð skúlp-
túrsins af myndarskap þegar 50
ár voru liðin frá afrekinu árið
2016. Þá hafa spor Vilhjálms ver-
ið merkt í brautina við hlið stökk-
gryfjunnar á vellinum. Þegar
maður horfir eftir sporunum og
skúlptúrnum verður manni ljóst
hvílíkt afrek það er að stökkva
16,26 metra í þrístökki.
Vilhjálmur sýndi áhuga á við-
burðum á vellinum og lét iðulega
sjá sig þegar stærri frjálsíþrótta-
mót voru haldin þar. Hann tók já-
kvætt í það þegar til hans var
leitað eftir aðstoð en hann afhenti
meðal annars verðlaun á Ung-
lingalandsmótum UMFÍ þar. Vil-
hjálmur bar með sér með já-
kvæði og hvatningu til keppenda,
mótshaldara og samferðafólks.
Það má líka segja að Vilhjálm-
ur hafi tekið þátt í Unglinga-
landsmótinu 2011 en samhliða
því hélt hann málverkasýningu í
Austrakjallaranum. Vilhjálmur
var liðtækur málari og eftir hann
liggur fjöldi mynda af austfirsku
landslagi sem sumar hanga uppi
á opinberum stöðum, almenningi
til yndisauka.
Við Austfirðingar minnumst
Vilhjálms sem einstaklings sem
sannarlega lagði sitt af mörkum
til að efla austfirskt samfélag,
íþróttalíf og æsku. Fjölskyldu
hans votta ég samúð mína.
F.h. Ungmenna- og íþrótta-
sambands Austurlands,
Gunnar Gunnarsson,
formaður.
Fallinn er frá sonur þjóðar
sem flestir þekktu sem silfur-
manninn mikla. Ég hins vegar
þekkti Villa betur sem föður
besta vinar míns sem vildi allt
fyrir okkur drengina gera. Eft-
irminnilegir eru laugardagarnir
þegar enski boltinn birtist á
skjánum. Þá bauðst Villi ýmist til
að baka fyrir okkur bollur eða
poppa. Vilhjálmur náði vel til
okkar drengjanna því aldrei tal-
aði hann barnslega við okkur
heldur vorum við hálffullorðnir
með ráð og visku. Fáir fylgdust
betur með heimsmálunum enda
hlustaði Vilhjálmur á langbylgju
BBC og var oft með tíðindin á
undan fréttum sjónvarpsins. Ein
af mínum skemmtilegustu jóla-
minningum úr æsku var að koma
í Útgarðinn þegar allir stóru
bræðurnir komu austur með sín-
ar fjölskyldur. Frú Gerður var
allt í öllu ásamt tengdadætrum
að undirbúa jólin og hátíðina með
tilheyrandi veisluhöldum. Á með-
an ræddu bræðurnir heimsmálin,
tefldu skák eða kepptu í hinu og
þessu. Óhætt er að segja að það
hafi oft þurft að róa bræðurna
niður þar sem keppniskapið gat
borðið suma ofurliði. Þá sá Vil-
hjálmur til þess að menn lægðu
öldurnar. Það var alltaf gott að
koma í Útgarðinn, kossalæti og
knúsin hennar Gerðar og einnig
væntumþykja þeirra hjóna mun
seint líða mér og fleiri sona Eg-
ilsstaða úr minnum.
Elskulega Gerður og stórfjöl-
skylda, ég sendi mínar dýpstu
samúðarkveðjur.
Takk fyrir allt elsku Villi, hvíl
þú í friði.
Egill Reynisson.
Látinn er Vilhjálmur Einars-
son, fyrrverandi sambandsstjóri
Ungmennasambands Borgar-
fjarðar (UMSB), okkar fyrsti ól-
ympíuverðlaunahafi og einn far-
sælasti íþrótta- og
æskulýðsleiðtogi þjóðarinnar.
Vilhjálmur var formaður UMSB
um sex ára skeið á árunum 1967-
1973 en var þá jafnframt skóla-
stjóri Héraðsskólans í Reykholti.
Það má með sanni segja að það
hafi verið bæði heiður og happ að
hann skyldi veljast með þeim
hætti til starfa í þágu æskulýðs í
Borgarfjarðarhéraði. Ýmis ný-
mæli voru tekin upp í starfsemi
UMSB í tíð Vilhjálms en einnig
hafði hann ákveðnar hugmyndir
um hvernig styrkja mætti fjár-
hag sambandsins sem gerði öllu
félags- og íþróttastarfi innan
UMSB mögulegt að vaxa og
dafna svo eftir var tekið. Íþrótta-
starf innan aðildarfélaganna efld-
ist, íþróttaiðkendum fjölgaði sem
og íþróttaviðburðum er þá náðu
til fleiri aldurshópa. Að frum-
kvæði Vilhjálms voru haldnar
sumarhátíðir í Húsafellsskógi
þar sem aðildarfélög UMSB voru
virkjuð við undirbúning og fram-
kvæmd þeirra en fengu á móti að
setja upp söluskúra til eigin fjár-
öflunar. Þarna var unnið þrek-
virki strax á fyrsta ári við að
byggja upp aðstöðu til samkomu-
haldsins og í raun lauk því verki
aldrei því alltaf þurfti að bæta um
betur og auka við. Aðsóknin var
mikil; um tíundi hluti þjóðarinnar
mætti þegar flest var. Hagnaður
af sumarhátíðunum dugði gott
betur en að kosta nýtt starf fram-
kvæmdastjóra UMSB. Ásamt
fjölmörgum verkefnum beitti Vil-
hjálmur sér fyrir því að haldið
var áfram kostnaðarsömum
framkvæmdum við íþróttavöll
sambandsins á Varmalandi og
hann tekinn í notkun.
Vilhjálmur var sæmdur gull-
merki UMSB á sjötíu ára afmæl-
ishátíð sambandsins 1982. Fram-
lag hans í þágu UMSB var
ómetanlegt. Sambandið bar þess
vitni lengi eftir að hann hóf störf
á nýjum vettvangi í fjarlægu hér-
aði.
Ungmennasamband Borgar-
fjarðar vottar fjölskyldu Vil-
hjálms Einarssonar sína dýpstu
samúð. Minning hans mun lifa.
Fyrir hönd UMSB,
Sigurður Guðmundsson, fv.
framkvæmdastjóri UMSB,
Jón G. Guðbjörnsson, fv.
sambandsstjóri UMSB.
Kjarnorkuverið í Chernobyl
var nýsprungið og við Vilhjálmur
sátum í lest hraðfara í vesturátt
frá Berlín vorið 1986 ásamt fé-
lögum okkar úr Skólameistara-
félagi Íslands. Við höfðum setið
fundi í „Húsi hinnar pólitísku
menntunar“ í vesturhlutanum, á
ferð um Austur-Þýskaland og
hlustað á fyrirlestra í Austur-
Berlín um hugmyndafræði
kommúnista af fólki, sem glatað
hafði sannfæringunni um stjórn-
skipun skólakerfisins. Skrýtið
þótti manni að heimsækja höfuð-
stöðvar Kennarasambands Aust-
ur-Þýskalands og finna fyrir and-
anum sem réð ríkjum. Við
höfðum fyrr í vormánuðinum set-
ið ráðstefnu í námskrárstofnun
Vestur-Þýskalands í borginni So-
est í Nordrhein Westfalen. Þar
var allt með öðru sniði en í austr-
inu. Margt var skrafað og skegg-
rætt. Nokkrir ferðafélagar okkar
eru nú látnir – þau Þór Vigfússon
fararstjóri okkar sem mjög
kunnugur var Berlín og var þar
við nám er múrinn var reistur,
Eygló Guðmundsdóttir, sem
leysti hvers manns vanda sem
ekki hafði vegabréf handbært en
þurfti að glíma við austurþýska
lögreglu, og Ingvar Ásmundsson,
sem var ráðgjafi Þórs um hvert
skyldi halda, Ingólfur A. Þorkels-
son, sem hélt sínu striki og stað-
festu hvað sem á dundi, Kristinn
Kristmundsson sem alla söng-
texta kunni, Kristján Bersi Ólafs-
son sem varðveitti menningararf-
inn í bundnu máli. Þau og
Vilhjálmur settu sinn sterka svip
á för þessa. Bjart var yfir hópn-
um og gleði.
Samverustundirnar voru
ánægjulegar enda Vilhjálmur
fjörmikill og glaður á góðri
stund. Við áttum gott samstarf
um hagsmuni heimavistarskóla
um nokkurra ára bil ásamt öðr-
um þeim er hlut að áttu. Minnist
ég sérstaklega fundar okkar á
Egilsstöðum þar sem ákveðið var
að heimsækja frænda Vilhjálms,
sjálfan fyrrverandi menntamála-
ráðherrann Vilhjálm Hjálmars-
son, í Mjóafjörð. Lögðum við leið
okkar fyrir heiði í dimmri þoku
þar til við litum yfir fjörðinn og
sáum heim á bæjarhlað frændans
sem skyndilega var uppljómað af
sólstöfum. Hann stóð veifandi
hendi og skýjarof þar yfir nægi-
lega vítt til að umfaðma hlað hans
allt og hann sjálfan. Bauð hann
okkur til stofu og af honum geisl-
aði mennskan og hispursleysið,
sem einlægnin ein elur af sér, og
tilgerðarleysið, sem hittir hvern í
hjartað, sem hlustar og nemur.
Þeir frændur áttu yfir sér töfra-
ljóma; annar anda hreystinnar og
gleðinnar og hinn göfuglyndis og
hógværðar. Hvor tveggja andinn
er svo þarfur öllu skólahaldi.
Fyrst kynntist ég Vilhjálmi vet-
urinn 1978-79, hann gegndi þá
störfum skólastjóra í Reykholti,
er við Ólafur Ásgeirsson skóla-
meistari á Akranesi knúðum
dyra hjá honum til að ræða hugs-
anlegt samstarf milli allra skóla á
Vesturlandi um námsskipulag.
Ég var þá í fyrirsvari fyrir Kenn-
arasamband Vesturlands og
gegndi starfi aðstoðarskóla-
meistara á Akranesi. Var margt
rætt um framtíð skólahalds í
landinu. Veturinn eftir var hann
ráðinn til starfa við Menntaskól-
ann á Egilsstöðum. Ég minnist
hans á Laugarvatni við styttu
Jónasar frá Hriflu, en Vilhjálmur
hafði áður verið skólastjóri Hér-
aðsskólans þar og reyndist sönn
lyftistöng í anda Jónasar hvar
sem hann gekk fram. Ég minnist
hans sem eins í hópi fólks sem
setti svip sinn á skólasögu Ís-
lands á síðari hluta síðustu aldar.
Vilhjálmur var drengur góður.
Blessuð sé minning hans.
Jón F. Hjartarson.
Silfurþrístökk Vilhjálms Ein-
arssonar á Ólympíuleikunum í
Melbourne 1956 er enn merkasti
atburður íslenskrar íþróttasögu.
Óhætt er að segja að fréttin af
stökkinu hafi verið mesta ís-
lenska íþróttafrétt aldarinnar. Í
þeirri mannmergð sem á jörðinni
lifði var aðeins einn maður er tók
Vilhjálmi fram.
Slá má því föstu að landsmenn
hafi fundið til stolts við fréttina,
sem eins og fréttir af miklum af-
rekum gullaldardrengjanna
nokkrum árum áður veitti fersk-
um blæ inn í lognmollu hvers-
dagsins; veitti roða í kinnar og
vakti bros á vör. Samtímamenn
segja þessa ungu íþróttamenn
hafa haft gríðarlega jákvæð áhrif
á íslenskt æskufólk; blásið þjóð-
inni sjálfstraust í brjóst.
Vilhjálmur stökk 16,26 metra í
Melbourne og stóð það sem ól-
ympíumet í tvær klukkustundir,
eða þar til Brasilíumaðurinn Ad-
hemar da Silva komst fram úr í
lok keppninnar. Hann bætti um
betur og stökk 16,70 á Meistara-
móti Íslands á Laugardalsvelli í
byrjun ágúst 1960. Til marks um
ágæti þess stökks stendur það
enn sem Íslandsmet, og engin
breyting þar á fyrirsjáanleg.
Með árangrinum í Melbourne
jukust kröfur til Vilhjálms sem
eins af fremstu íþróttamönnum
Evrópu. Hann stóðst prófið og
einn sigur vannst af öðrum. Árið
eftir vann hann þrístökkið í
keppni Balkanlanda og Norður-
landanna og þrátt fyrir óheppni á
EM í Stokkhólmi 1958 vann Vil-
hjálmur þar bronsverðlaun.
Fimmta sæti varð hlutskipti hans
á Ólympíuleikunum í Róm 1960
og sjötta sæti á síðasta stór-
mótinu, EM í Belgrað 1962.
Þætti svona afrekalisti glæsileg-
ur og jafnvel gott betur enn þann
dag í dag.
Afrek vilja gleymast þegar ár-
in líða, en silfurstökk Vilhjálms
er undantekning þar á. Nafn
hans er fyrir löngu orðið klass-
ískt í íþróttasögunni. Frjáls-
íþróttadeild ÍR gerir sitt til að
halda merki síns gamla félaga á
lofti, nú síðast með Silfurleikun-
um, árlegu innanhússmóti fyrir
17 ára og yngri íþróttamenn.
Hefur það farið fram frá árinu
1996 og verið með allra stærstu
mótum landsins. Á sjötta hundr-
að kepptu í síðasta móti 14. nóv-
ember sl.
Að keppnisferli loknum vann
Vilhjálmur ötullega að því að efla
ungt fólk, fræða og hvetja á sviði
íþrótta- og menntamála. Meðan
hans naut við í höfuðborginni
lagði hann mikið af mörkum í
starfi frjálsíþróttadeildar ÍR. Af
einstakri ósérhlífni eins og ein-
kennandi er fyrir sjálfboðaliða
sem haldið hafa íþróttahreyfing-
unni gangandi. Fyrir það allt er
honum þakkað.
Að vonum hlaut Vilhjálmur
margvíslegar viðurkenningar
fyrir afrek sín. Eftir silfurstökkið
í Melbourne stofnuðu Samtök
íþróttafréttamanna til viður-
kenningarinnar íþróttamaður
ársins. Til hennar vann Vilhjálm-
ur fyrstu fimm árin eða oftar en
nokkur annar. Þá var hann fyrst-
ur manna tekinn inn í Heiðurs-
höll ÍSÍ árið 2012.
Samúðarkveðjur sendum við
eftirlifandi eiginkonu Vilhjálms,
sonum og barnabörnum okkar
bestu samúðarkveðjur. Hans
verður vel minnst um ókomin ár.
F.h. Íþróttafélags Reykjavík-
ur og frjálsíþróttadeildar ÍR,
Ágúst Ásgeirsson.
 Fleiri minningargreinar
um Vilhjálm Einarsson bíða
birtingar og munu birtast í
blaðinu næstu daga.
Vilhjálmur Einarsson stekkur á Ólympíuleikunum í Melbourne
27. nóvember 1956 og vinnur til silfurverðlauna.