Morgunblaðið - 19.03.2020, Page 39

UMRÆÐAN 39
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. MARS 2020
Veturinn í vetur
hefur verið erfiður
vegna skelfilegra
hamfara. Elstu kerl-
ingar muna vart ann-
að eins veðurfar,
hamfarasnjóflóð, raf-
magnsleysi, símaleysi,
mörg umferðarslys,
verkföll. Ekki má
gleyma veirunni sem
kórónar allt.
Upp úr öllu þessu
hamfarasvartnætti hefur þó glitt í
ljósið sem hefur yljað okkur sem
eru fálmlaus viðbrögð fjölda stofn-
ana og embættismanna sem hafa
unnið saman sem einn aðili að al-
mannaheill. Varla verður efast um
að ef verk þeirra hefðu ekki
heppnast eins vel og við blasir
hefði ástandið í landinu orðið miklu
verra. Verstu hamfarirnar leystust
með ótrúlega farsælum hætti.
Enn er unnið að mörgum verk-
efnum sem hafa sýnt sig að þurfa
nú þegar úrbætur, svo sem í raf-
orkudreifingarkerfinu og snjóflóða-
vörnum, auk þess sem kór-
ónuveiruverkefnið stendur nú sem
hæst.
Áætlanagerðir fram í tímann eru
í fullri vinnslu. Landspítalinn, sem
hefur verið gríðarlega fjársveltur
með að minnsta kosti vöntun á um
fimm milljarða framlagi á núver-
andi fjárhagsári, hefur staðið eins
og óbilandi klettur í hafinu þrátt
fyrir niðurskurðinn. Þetta er sann-
arlega hornsteinn samfélagsins.
Allt er þetta frábært, að við Ís-
lendingar getum á svona erfiðum
tímum nánast sameinast um að-
gerðir og samhjálp og að allt kerf-
ið sem við eigum um samfélagið
skuli þrátt fyrir allt virka svona
vel okkur fólkinu til handa.
En það er ekki tekið á öllum
vandamálum. Aðallega þeim vanda-
málum sem snúa að öllum sam-
borgurunum, bæði ríkum og fátæk-
um – þau eru löguð – en það sem
snýr bara að þeim sem minna
mega sín er oftar en ekki látið
liggja milli hluta. Ef fárviðrið, raf-
magnsleysið eða snjóflóðin hefðu
bara bitnað á öryrkjum og úti-
gangsmönnum – eða eldri borg-
unum – hvað hefði þá verið gert?
Málið er akkúrat það að þeir
sem nóg eiga af pen-
ingum og miklar eign-
ir, stundum fólk sem
hefur haft nær ótak-
markaðan aðgang að
auðlindum okkar eða
einhvers konar sér-
aðstöðu í samfélaginu
á okkar kostnað, eign-
ast bankana okkar
fyrir nær ekkert – það
fólk vill einnig fá alla
þjónustu frítt á sama
plani og þeir borgarar
sem eiga ekkert. Þeg-
ar jafn illa árar eins
og í vetur, með hvert stóráfallið
eftir annað, er öll samfélagsþjón-
ustan sett í gang til að halda utan
um allt samfélagið. Þar er engum
mismunað. En þegar kemur að
skiptingu kökunnar okkar er allt
annað uppi á teningnum.
Árið 2015 var eignaskiptingin
þannig í heiminum að um 1% íbúa
heimsins átti jafn miklar eignir og
hin 99% íbúanna. Tekjur þessa 1%
íbúa hafa á síðustu 30 árum aukist
um 300% meðan tekjur hinna 99%
hafa ekki hækkað neitt. Þann 16.
maí 2014 fjallaði Morgunblaðið um
vaxandi stéttaskiptingu á Íslandi
þar sem yfir 30 þúsund manns á
landinu lifðu þá undir fátækt-
armörkum samkvæmt nýrri
skýrslu Rauða krossins og hafði
staðan lítið breyst á undanförnum
20 árum. Tæp 50 þúsund manns
voru þar að auki við fátæktarmörk
og mátti nær ekkert út af bera til
að falla í fátæktargryfjuna. Þetta
eru á milli 20% og 30% af þjóðinni
sem í dag eiga varla til hnífs og
skeiðar.
Auk þess og í beinu framhaldi af
bankahruninu misstu tugþúsundir
fjölskyldna ofan af sér húsnæðið
vegna kolólöglegra, siðlausra og
miskunnarlausra aðgerða stjórn-
valda og bankanna. Fólk var
þvingað í gjaldþrot í stórum stíl,
fjölskyldum sundrað og þær send-
ar í fátækt.
Núna herja gríðarlega kostn-
aðarsamar hamfarir á þjóðinni
ásamt fortakslausum tekjumissi og
samdrætti. Þá er sett í forgang
milljarða lækkun skatta á há-
launafólk, lækkun bankaskatta og
að skera niður fjármagn til Land-
spítalans um a.m.k. fimm milljarða.
Meira að segja veiðigjöldin voru
lækkuð gríðarlega og áætlanir um
einkavæðingu ríkisbankanna settar
á fullt. Það á ekki að selja bankana
– nei, bara einkavæða – færa þá
bara til einkaaðila – væntanlega án
endurgjalds eins og síðast.
Það var greinilega ekki sama að-
gerðateymið í eignatilfærslunni og
er núna að sjá um kórónuveiru-
vandamálið þar sem ætla má að
þúsundir milljarða verði færðar frá
tugþúsundum Íslendinga á fátækt-
armörkum til þeirra sem allt eiga.
Nei, þetta er ekki sama aðgerða-
teymið.
Eignatilfærslan er gerð í lok-
uðum og leynilegum bakher-
bergjum – en kórónuveiruteymið
vinnur fyrir framan myndavélar
fréttamanna. Þetta er eins og í
Afríku. Væri ekki bara fínt að fá
þessa eignatilfærsluumræðu fyrir
framan myndavélar fréttamanna?
Hafa daglegan fréttafund af eigna-
tilfærslunni?
Íbúðirnar sem fólkið missti í
framhaldi af bankahruninu voru
líklega um þúsund milljarða virði
og nú á að taka einhverjar þús-
undir milljarða til viðbótar af okk-
ur – og meðal annars styrkja fjár-
hag bankanna – sem tóku
íbúðirnar okkar á sínum tíma.
Ekkert stopp er sett á arð-
greiðslur út úr bönkunum – bara
dælt nýju almanna fjármagni inn í
bankana.
Í vetur hafa verið haldnir kröfu-
fundir á Austurvelli um að lögleiða
strax nýja stjórnarskrá. Alger múr
virðist vera í að verja núverandi
kerfi eins og ráðamenn hafi eign-
fært hjá sér eignir þjóðarinnar.
Hver væri önnur ástæða fyrir
þessari togstreitu? Þeir standa
saman í að koma í veg fyrir aukið
lýðræði og jöfnun kjara í samfélag-
inu. Ekki má hrófla við fátækt,
eymd og volæði tugþúsunda Ís-
lendinga.
Við og þið
Eftir Sigurð
Sigurðsson »Eignatilfærslan er
gerð í lokuðum bak-
herbergjum – en kór-
ónuveiruteymið vinnur
fyrir framan mynda-
vélar fréttamanna.
Sigurður
Sigurðsson
Höfundur er BSc MPhil bygg-
ingaverkfræðingur.
Í svari frá velferð-
arsviði kom fram að í
desember 2019 biðu
um 750 börn eftir að
hitta sérfræðinga hjá
skólaþjónustu. Það ár
bárust 2.162 beiðnir til
skólaþjónustu Reykja-
víkurborgar vegna
1.875 barna. Málum
hefur fjölgað milli ára
um 23%. 452 börn biðu
eftir fyrstu þjónustu,
þar af 297 eftir þjónustu sálfræð-
inga. Eftir talmeinafræðingi beið
121 barn.
Annar hópur barna beið eftir
meiri og frekari þjónustu og voru
þau 307 talsins. Þessi börn voru
fyrst á biðlista eftir fyrstu þjónustu
en þar sem metið var að þau þyrftu
frekari þjónustu fóru þau aftur á
biðlista. Í millitíðinni má gera ráð
fyrir að þau hafi fengið snemmtæka
íhlutun og jafnvel einhverja skimun
á sínum vanda. Rúmlega helmingur
beiðna til skólaþjónustu er vegna
einbeitingarerfiðleika (ADHD).
Ég hef lagt fram í borgarstjórn
nokkrar tillögur sem lúta að lausn-
um vegna langra biðlista og sem
miða að því að gera þjónustuna skil-
virkari og faglegri. Á fundi borgar-
stjórnar 17. mars hyggst ég fram til-
lögu um að velferðar-
ráð leiti eftir að
formgera samstarf
skólaþjónustu og
Þroska- og hegð-
unarstöðvar (ÞHS) í
þeim tilgangi að vinna
saman að málum barna
þar sem aðkoma barna-
læknis er nauðsynleg.
Með samstarfi sér-
fræðinga skólaþjón-
ustu og Þroska- og
hegðunarstöðvar
myndu biðlistar stytt-
ast og börnin fá fyrr þá
þjónustu sem þau þarfnast. Aðrar
tillögur Flokks fólksins sem lagðar
hafa verið fram eru:
1. Að fjölga stöðugildum sálfræð-
inga.
2. Að færa aðsetur sálfræðinga frá
þjónustumiðstöðvum inn í skólana.
3. Að börn skulu ávallt hafa bið-
listalaust aðgengi að sérfræðingum.
4. Að skólasálfræðingar heyri
undir skóla- og frístundaráð.
Mikið álag er á sérfræðingum
skólaþjónustunnar. Skortur er auk
þess á úrræðum og bjargráðum fyrir
tvítyngd börn í leik- og grunn-
skólum. Stöðugildi sálfræðinga í
grunnskólum eru 15,60 á 15.000,
börn sem þýðir gróflega að hver sál-
fræðingur/stöðugildi þjónustar þús-
und börn. Dæmi eru um að einn sál-
fræðingur sinni þremur skólum. Í
desember sl. lagði ég fram breyt-
ingatillögu við fjárhagsáætlun um að
fjárheimildir skóla- og frístunda-
sviðs yrðu hækkaðar um 40,5 m.kr.
til að ráða tvo sálfræðinga og einn
talmeinafræðing til eins árs. Til-
lagan var felld.
Árið 2018 lagði Flokkur fólksins
fram tillögu um að hver skóli hefði
sálfræðing a.m.k. í 40% starfshlut-
falli með aðsetur í skólunum. Meiri-
hlutinn í velferðarráði var á öðru
máli og mat svo að „vænlegra til ár-
angurs væri að halda áfram á þeirri
braut að samþætta þjónustu sál-
fræðinga annarri þjónustu á vegum
þjónustumiðstöðva í hverfum“ eins
og sagði í kynningu sviðsins frá 17.
ágúst 2018.
Til þess að barn geti notið þjón-
ustu sálfræðings sem best er mikil-
vægt að sálfræðingurinn hafi aðset-
ur í skólanum. Hér má vísa í skýrslu
innri endurskoðunar sem kom út í
júlí 2019 um rekstrarramma skóla. Í
henni kom fram skýrt ákall um nær-
veru sálfræðinga í skólum, m.a. til að
létta á álagi kennara. Þjónustu-
miðstöðvar eru óþarfa milliliður í
þessu tilliti og hamla aðgengi barna
að sálfræðingum skóla. Þjónustu-
miðstöðvar mætti auk þess sameina.
Veita snemmtæka íhlutun á
kostnað greininga
Skóla- og velferðaryfirvöld í borg-
inni segja að með aukningu snemm-
tækrar íhlutunar sé minni þörf á
greiningum og þar með aðkomu sál-
fræðinga. Snemmtæk íhlutun felur í
sér að byrjað er að vinna strax með
börnum sem eru ekki að fylgja jafn-
öldrum sínum í þroska. Í löndum
sem við berum okkur saman við er
minna um alls kyns greiningar en
þar virðist börnum líða almennt bet-
ur eftir því sem kannanir sýna.
Aukning á vanlíðan barna á Íslandi
endurspeglast í niðurstöðum PISA
og skýrslum landlæknisembættis-
ins.
Þrátt fyrir að nú sé snemmtæk
íhlutun meginreglan er biðlisti til
sérfræðinga mjög langur. Ástæðan
kann að vera að börn þurfa að bíða
of lengi eftir sérfræðiaðstoð hvort
heldur greiningum eða viðtölum.
Margir foreldrar fara með börn sín
til sjálfstætt starfandi sérfræðinga
en það er ekki á færi allra. Vandi
sumra barna verður einfaldlega ekki
ljós nema með fyrirlögn kvarða og
prófana.
Börnin sem þola bið og þola
ekki bið
Vissulega er reynt að forgangs-
raða í skólaþjónustunni og er málum
sem metin eru að þoli ekki bið sinnt
fyrr. Ef mál barns er metið þannig
að það þoli ekki bið má telja fullvíst
að vandinn hefur einhvern aðdrag-
anda, jafnvel langan. En hvað með
börnin sem sögð eru þola bið? Mál
sem þola bið þurfa iðulega að bíða
lengi. Í svari frá velferðarsviði segir
að flest mál hafni í 3. flokki en það er
flokkur mála sem „þola bið“ sam-
kvæmt flokkunarmati. Þegar barn
hefur beðið lengi eftir þjónustu hef-
ur vandi þess oft undið upp á sig og
getur á einni svipstundu orðið bráð-
ur vandi sem ekki hefði orðið hefði
barnið fengið fullnægjandi aðstoð á
fyrri stigum.
Skóla- og velferðaryfirvöld
borgarinnar tala um að skólaþjón-
usta sé samfelld, heildstæð og óháð
staðsetningu. Í dag er þjónustan því
miður fæst af þessu. Velta má upp
þeirri spurningu hvort verið sé að
framfylgja lögum um grunnskóla nr.
91/2008 og reglugerð um sérfræði-
þjónustu sveitarfélaga við leik- og
grunnskóla?
Lausnir á löngum biðlista barna
Eftir Kolbrúnu
Baldursdóttur »Með samstarfi sér-
fræðinga skólaþjón-
ustu og Þroska- og
hegðunarstöðvar
myndu biðlistar styttast
og börnin fá fyrr þá
þjónustu sem þau þarfn-
ast.
Kolbrún
Baldursdóttir
Höfundur er sálfræðingur og borgar-
fulltrúi Flokks fólksins.
Ætlum við virkilega
að loka eyrunum
áfram fyrir áralöngum
spám virtra vísinda-
manna í veröld okkar,
hvað varðar hlýnun
jarðarinnar? Forseti
eins af stærstu ríkjum
heimsins virðist hafa
forystu í þessum mál-
um, hann sér ekki það
sem er að gerast í
sínu ríki og enn síður það sem er að
gerast um alla jörð okkar.
Við heyrum í fréttamiðlum á jörð
okkar að öfgar í veðurfari eru að
leggja stór svæði og stóran hluta
heimsálfa ásamt dýralífi og gróðri í
rúst eins og verið hefur að gerast í
Ástralíu og á fleiri stöðum á jörð
okkar á síðustu árum.
Fréttir á árinu skýrðu frá skóg-
areldum í Suður-Ameríku og víðar
með dauða margra dýrategunda og
miklum skógareldum í ríki Banda-
ríkjaforseta sjálfs, Kaliforníu, sem
er eitt af sterkustu ríkjum Banda-
ríkjanna með margs konar fram-
leiðslu á sviði tölvu- og hugbún-
aðarframleiðslu.
Frá Rússlandi berast fréttir um
að slökkvilið Rússa eigi í mikilli
baráttu við skógarelda norðan
heimskautsbaugs og hafa Rússar
kallað út rússneska herinn til hjálp-
ar að slökkva eldana, hefur einhver
heyrt um elda norðan baugsins áð-
ur? Rússar kölluðu á herinn til
hjálpar vegna þess að slökkviliðið
þeirra réð engan veginn við að
slökkva alla þessa elda. Kan-
adamenn börðust við elda norðan
baugsins, það er nokkuð sem þeir
hafa ekki áður gert á okkar tímum.
Meðan þjóðir jarð-
arinnar berjast við
þessar miklu hamfarir
sjáum við það í frétta-
blöðum okkar, eins og
kom fram í Morgun-
blaðinu 23.1. sl., að
varla er mikil virðing
borin fyrir þessum
slæmu áhrifum sem við
höfum fyrir framan
nefið á okkur. Í Morg-
unblaðinu er grein sem
sýnir virðingarleysi
fyrir hinum vel sjáanlegu afleið-
ingum sem eru fyrir framan okkur
og er fyrirsögnin „Hlýnun jarðar í
spennusagnastíl“. Þar sést vel hvað
lítil virðing er borin fyrir þeim
raunveruleika sem alls staðar sést
um alla jörð okkar, beint fyrir fram-
an nefið á okkur. Þetta verður
kannski sett fram í þannig stíl þeg-
ar áhrif þessi fara að bíta, við
hverju búast menn?
Ég ætla ekki að hafa fleiri aðvör-
unarorð um þessi mál, hafið augu
og eyru vel opin og fylgist vel með
því næstu árin hvað er að gerast, í
okkar landi og fleiri löndum og víðs
vegar um heiminn! Vinsamlega at-
hugið; það er ekki ætlun mín að
vekja ótta hjá fólki, þetta er ein-
ungis blákaldur veruleikinn sem
sést fyrir framan nefið á okkur,
dæmi hver fyrir sig!
Umhverfismálin
Eftir Hjálmar
Magnússon
Hjálmar Magnússon
»Hafið augu og eyru
vel opin og fylgist
vel með því næstu árin
hvað er að gerast.
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdastjóri.
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
VANTAR ÞIG
PÍPARA?