Læknablaðið - apr. 2020, Blaðsíða 54

222 LÆKNAblaðið 2020/106

L I P R I R P E N N A R
Orðaforði og dagleg orðanotkun okkar tekur vitanlega breyting-
um í takt við atburði líðandi stundar. Orðið sóttkví heyrist ör-
ugglega þúsundfalt oftar þessa dagana, á tímum stökkbreyttu
kórónuveirunnar og COVID-19, en áður.
En hvaðan er orðið komið? Nýyrði hefur það einhvern tíma
verið, en höfundur þess er mér ókunnur. Víst er að orðið er sam-
sett úr sótt og kví. Í bændamáli er kví lítil rétt þar sem fráfæruær
voru hafðar og þær mjólkaðar, aðskildar frá lömbum sínum.
Mjólkina skyldi þá nýta til manneldis en lömbin voru tekin und-
an og máttu bjarga sér sjálf. Oft voru þetta bráðabirgðakvíar sem
hægt var að minnka og stækka eftir þörfum; þaðan er orðatiltæk-
ið „að færa út kvíarnar“ komið.
Íslenska orðið sóttkví er ekta nýyrði og alls ekki bein þýðing
á erlendu orðunum sem notuð eru í granntungumálunum. Fyr-
irbærið nefnist karantæne á dönsku og á ensku quarantine, komið
af ítölsku orðunum quaranta giorni = fjörutíu dagar. Quaranta er
upprunalega komið af latneska töluorðinu quadraginta = fjörutíu
og vísa þessi orð þannig til lengdar kvíartímans frekar en til-
gangsins.
Eitthvað vissu sæfarar um sóttir og gildi einangrunar þegar á
14. öld þegar sagt er frá þeirri tilskipun í Feneyjum að áhöfn héldi
sig um borð við bryggju í 40 daga í þeim skipum sem sigldu frá
löndum þar sem sótt hafði geisað. Quarantine var einnig þekkt
í annarri merkingu í ensku; quarantine voru þeir 40 dagar sem
ekkju var heimilt að dvelja í húsi látins eiginmanns, óháð erfða-
rétti.
En ef til vill var hin fyrsta kví sem komst á spjöld sögunnar sú
er Jesús fastaði í 40 daga og 40 nætur í eyðimörkinni og stóðst all-
ar freistingar Satans. Biblían býður upp á fleira í þessu sambandi:
Móses dvaldi 40 daga á fjallinu og tók við boðorðunum 10. Í því
sama riti er puerperium skilgreint í 40 daga, frá fæðingu þar til
móðirin er orðin söm. Þar er reyndar talað um að hún verði hrein,
en við skiljum það eftir okkar höfði. Þessi tímamörk eru lífseig;
enn miðum við margt við 40 daga eða 6 vikur í lífeðlisfræðilega
ferlinu eftir fæðingu.
Orðsifjar og málfræði íslenskunnar og annarra tungumála
hafa alltaf vakið áhuga minn, en ég er enginn fræðimaður á þeim
vettvangi, og nýt þess nú að skrifa (vonandi sæmilega lipurlega)
af fingrum fram og þurfa ekki að vanda mjög heimildaskrána. Þó
skal getið helsta heimildamanns, dótturinnar og móðurbetrungs-
ins Höllu Hauksdóttur, málvísindanema við Háskóla Íslands og
Uppsalaháskóla.
Þessi orð eru stimpluð á skjáinn í hálfgerðri sóttkví í Kaup-
mannahöfn, nánar tiltekið í húsi Jóns Sigurðssonar og Ingibjargar
Einarsdóttur konu hans, þar sem mér hlotnaðist að dvelja í
fræðimannsíbúð í nokkrar vikur. Hingað komum við hjónin frá
Svíþjóð nokkrum mínútum áður en Danir lokuðu landamærum
sínum fyrir ferðalöngum. Hér eru matvöruverslanir og lyfja-
búðir opnar en annað er lokað, opinberar stofnanir, söfn, skólar
og veitingastaðir. Engir bjórkranar í gangi, bara handspritt á
pumpunum. En hér er gott að vera, og nægur er tíminn til skrifta
og annarra starfa, ekkert sem glepur. Við skjótum rótum í ákjós-
anlegum jarðvegi núvitundar. Það eina sem angrar sálartetrið
er samviskubit yfir því að vera ekki heima að hjálpa til gegn far-
sóttinni.
Í Jónshúsi er venjulega mikið líf, félagslíf Íslendinga, fundir,
listviðburðir og samkomur af ýmsu tagi, sjá jonshus.dk, en öll
starfsemi liggur niðri vegna samkomubannsins, sem nú miðast
við 10 manna hópa.
Einhvern veginn er Kaupmannahöfn samt alltaf heimilisleg
og yndisleg. Foreldrar mínir kynntust hér fyrir 70 árum svo að
hér er eiginlega upphafið að tilvist minni. Ég ólst upp við sögur
úr borginni og svo líflegar voru frásagnir þeirra af stúdentalífinu
hér um miðja síðustu öld að þegar ég kom hingað í fyrsta sinn
kannaðist ég við mig á hverju götuhorni.
Vonandi verðum við komin til Íslands um það leyti sem þetta
Læknablað kemur út, og þá líklega í fyrirskipaða sóttkví heima,
svo við getum enn skerpt núvitundina, þó aðeins í 14 daga, ekki
40.
Góðar stundir.
Þóra Steingrímsdóttir
thoraste@landspitali.is
Heilagar tölur,
sóttkvíar og Jónshús
í borginni við Sundið
Et með greini
kví kvíin
kví kvína
kví kvínni
kvíar kvíarinnar
Ft með greini
kvíar kvíarnar
kvíar kvíarnar
kvíum kvíunum
kvía kvíanna