Læknablaðið - sep. 2020, Blaðsíða 15

L ÆK N A BL AÐIÐ 2020/106 401
R A N N S Ó K N
má velta fyrir sér hvort erfðaráðgjöf og möguleiki á uppbyggingu
brjósts eftir brottnám spili hlutverk í vali kvenna á aðgerð.
Stórar rannsóknir hafa sýnt að fleygskurður og viðbótar geisla-
meðferð (adjuvant radiation therapy) í kjölfarið er jafn góð meðferð
og brottnámsaðgerðir fyrir minni æxli og jafnvel hefur verið sýnt
fram á lengri lifun þeirra sem fóru í fleygskurð og viðbótar geisla-
meðferð borið saman við brottnám.20 Í lýðgrundaðri rannsókn í
Hollandi frá 2016 er sýnt fram á verndandi áhrif þess að konur
með ífarandi brjóstakrabbamein undirgangist fleygskurð og í
framhaldinu viðbótar geislameðferð borið saman við brottnáms-
aðgerðir. Rannsóknin náði til allra kvenna sem greindust með ífar-
andi krabbamein á TNM-stigum T1-2, N0-1, M0. Þar er þó einnig
greint frá því að alvarleiki meinanna gæti verið ákvarðandi þáttur
hvað varðar þau æxli sem valin eru fyrir fleygskurð og því ekki
hægt að alhæfa svo að fleygskurður og geislameðferð í kjölfarið sé
betri fyrir allar gerðir ífarandi meina borið saman við brottnáms-
aðgerðir.21 Norsk rannsókn sýndi svipaðar niðurstöður þar sem
konur sem fóru í brottnámsaðgerðir voru 70% líklegri til að deyja
vegna brjóstakrabbameinsins heldur en þær sem fóru í fleygskurð.
22
Margir þættir geta haft áhrif á útkomu þeirra kvenna sem fara í
fleygskurð miðað við brottnám. Hins vegar er ljóst að fleygskurð-
ur er að minnsta kosti jafn góð aðgerð fyrir margar gerðir þeirra
ífarandi meina sem greinast og ætti því að vera tekin til greina
sem meðferðarúrræði í þeim tilvikum.
Geislameðferð
Í samræmi við evrópsku meðferðarleiðbeiningarnar er í Svíþjóð
ráðlagt að að minnsta kosti 90% þeirra sem fara í fleygskurð fái
geislameðferð eftir aðgerð til að minnka líkur á endurkomu.
Jafnframt er ráðlagt að yfir 90% þeirra sjúklinga sem greindust
með eitlameinvörp við aðgerð, fái geislameðferð eftir brottnám.8
Geislameðferð eftir fleygskurð var 7 prósentustigum fátíðari á Ís-
landi miðað við Svíþjóð. Munurinn var í sömu átt en mun stærri
varðandi hlutfall þeirra sem fóru í geislameðferð eftir brottnáms-
aðgerðir þar sem eitlameinvörp greindust í aðgerðinni, en þar var
hlutfallið 34 prósentustigum lægra á Íslandi en í Svíþjóð. Verðugt
væri að athuga nánar hvaða ástæður liggja að baki þessum mikla
mun. Ein möguleg skýring gæti legið í því að skurðaðgerðir í hol-
hönd væru umfangsmeiri á Íslandi en í Svíþjóð, en þegar eitlar
á anatómísku svæði III eru fjarlægðir er geislameðferð útilokuð í
kjölfarið vegna aukinnar hættu á fylgikvillum. Í Svíþjóð er að jafn-
aði ekki ráðlagt að gera eitlaaðgerð ofar en að anatómísku svæði II
(level II) því ekki eru auknar líkur á endurkomu ef geislameðferð
er gefin í staðinn og minni líkur eru á fylgikvillum, svo sem sog-
æðabjúg, verkjum og doða.
Ekki má þó gleyma því að geislameðferðin hefur líka sína síð-
komnu fylgikvilla og má þá helst nefna hjartavandamál og geisla-
tengd krabbamein í lunga, vélinda og brjóstavef. Með nútímageisl-
unaraðferðum er þó talið að minni líkur séu á því en áður.23
Gæðaskráning brjóstakrabbameina á Íslandi
Rannsóknin var lýðgrunduð og nær til allra kvenna sem greindust
með ífarandi brjóstakrabbamein á Íslandi árin 2016-2017. Rann-
sóknin var að hluta til (fyrir árið 2016) BS-verkefni fyrsta höf-
undar við læknadeild Háskóla Íslands en var einnig styrkt af
Krabbameins félagi Reykjavíkur sem gerði höfundi kleift að skrá
eitt ár til viðbótar (2017) sumarið 2018.
Rannsóknin var á sama tíma liður í innleiðingu gæðaskrán-
ingar brjóstakrabbameina á Íslandi og leggur grunn að því að til
verði stöðluð tölfræðileg gögn um greiningu, meðferð og eftir-
fylgd þeirra sem greinast með brjóstakrabbamein.
Í Heilsugáttinni má nú finna þrjú skráningarblöð brjóstakrabba-
meina, eitt fyrir allt sem viðkemur greiningu, annað fyrir meðferð
og það þriðja fyrir eftirfylgd. Skráningarblöðin eru eins og áður
kom fram byggð upp að fyrirmynd sænsku gæðaskráningarinn-
ar. Eftir að skráningarblöðin voru notuð í þessari rannsókn, sem
og áður til skráningar á in situ meinum í rannsókn Arnars Snæs
Ágústssonar frá 2017, hafa blöðin tekið á sig góða mynd og verið
uppfærð til að samræmast breytingum sem hafa orðið á sænsku
skráningarblöðunum.24 Einnig hafa þau verið uppfærð til að auð-
velda og flýta skráningu og jafnframt að laga hnökra sem fund-
ust við úttekt gagnasetts úr Heilsugáttinni. Í framhaldi af þessari
rannsókn var ráðinn hjúkrunarfræðingur í 20% starfshlutfall, fjár-
magnað sameiginlega af Krabbameinsfélagi Íslands og Landspít-
ala. Því er nú hafin rauntímagæðaskráning fyrir brjóstakrabba-
mein á Íslandi.
Með áframhaldandi gæðaskráningu verður til gagnagrunnur
sem nota má til frekari rannsókna á brjóstakrabbameinum á Ís-
landi og til samanburðar á þáttum sem við koma greiningu, með-
ferð og eftirfylgd sjúklinga sem greinast með brjóstakrabbamein
á Íslandi miðað við önnur lönd. Það mun gera okkur kleift að kafa
dýpra í skilgreiningu ákveðinna þátta og hvaða ástæður liggja að
baki tegund meðferðarvals. Þannig má tryggja bestu mögulegu
meðferð og bæta enn lífslíkur og lífsgæði kvenna sem greinast
með brjóstakrabbamein á Íslandi.
Þakkir
Þakkir fá Óskar Jóhannsson krabbameinslæknir fyrir leiðsögn
og uppsetningu á skráningareyðublöðum brjóstakrabbameina í
Heilsugáttinni ásamt Halldóru Sigurgeirsdóttur ritara á krabba-
meinsdeild. Birgir Örn Ólafsson hjúkrunarfræðingur og starfs-
maður heilbrigðis- og upplýsingatæknideildar Landspítala fær
þakkir fyrir aðstoð við gagnaflutning. Starfsfólk Krabbameins-
skrár Krabbameinsfélagsins, þau Elínborg J. Ólafsdóttir, Guðríð-
ur H. Ólafsdóttir, Hrefna Stefánsdóttir, Kristín Alexíusardóttir,
Olgeir Óskarson og Sigrún Stefánsdóttir veittu góða leiðsögn og
hjálp við gagnaöflun og tölfræðiúrvinnslu. Yfirlæknir Leitarstöðv-
ar Krabbameinsfélagsins, Ágúst Ingi Ágústsson, fær þakkir fyrir
ábendingar varðandi umfjöllun um skimun fyrir brjóstakrabba-
meini. Loks fær Krabbameinsfélag Reykjavíkur þakkir fyrir fjár-
stuðning.