Morgunblaðið - 14.11.2020, Blaðsíða 32

32 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 2020
Í fjöllum Kákasus
er lítið landsvæði er
hefur verið byggt Ar-
menum árþúsundum
saman en sem al-
þjóðasamfélagið segir
að sé hluti af Aserba-
ídsjan. Þetta svæði
þekkjum við undir
nafninu Nagornó-
Karabak en íbúarnir
kalla það Artsakh.
Fyrsta manntal svæð-
isins var tekið 1823 og þá voru
90,8% þorpanna skráð armensk en
9,2% svæðisins byggðu þá tatarar
og Kúrdar. Íbúar Artsakh eru að-
eins um 140-150.000, langflestir
kristnir enda var Armenía fyrsta
þjóðin til að taka upp kristni sem
ríkistrú. Aserar eru hins vegar
múslimar og hafa svipaða tungu
og menningu og Tyrkir, nema
hvað þeir eru sjítar.
Á þessu svæði eru engar minjar
um Asera en krafa þeirra um yf-
irráð svæðisins grundvallast á
þeirri ákvörðun Stalíns 1921 að
láta Nagornó-Karabakh fylgja
Aserbaídsjan. Tveimur árum síðar
gerði hann svæðið að sjálfstjórn-
arsvæði. Á tíma Sovétríkjanna
ríkti að mestu friður á svæðinu en
er þau tóku að liðast í sundur fóru
íbúarnir að kalla eftir sjálfstæði,
enda höfðu þeir ekki góða reynslu
af nýlendustjórn Ottómana. 1988
samþykktu íbúar Artsakh að sam-
einast Armeníu en fyrr það ár
frömdu Aserar fjöldamorð í bæn-
um Sumgait og minnast Armenar
þess 27. febrúar ár hvert. Fleiri
„pogrom“ fylgdu, m.a. í Baku, höf-
uðborg Aserbaídsjan, í janúar
1990. Í skýrslu stjórnvalda til SÞ
um stöðu kvenna 1997 er því lýst
hvernig Armenar voru ofsóttir
sakir trúar sinnar, krossar
brenndir á bökum þeirra, þeir
drepnir, pyntaðir, rændir og nið-
urlægðir og jafnvel stúlkubörnum
nauðgað að foreldrum ásjáandi.
1991 braust út stríð milli Arme-
níu og Aserbaídsjan. Er samið var
um vopnahlé 1994 höfðu meira en
30.000 manns látið lífið og Ar-
menía náð undir sig stórum svæð-
um í Aserbaídsjan.
OSCE var falið að
finna lausn en hvor-
ugur deiluaðila hefur
viljað semja. Artsakh
vill halda þeim svæð-
um sem það náði en
Aserbaídsjan vill ná
öllu svæðinu undir
sig.
Forsætisráðherra
Armeníu, Nikol
Pashinyan, sagði í
viðtali við France 24
að þessi nýjustu átök
væru til komin vegna
löngunar Erdogans til að end-
urreisa Ottómanaveldið. Assad
Sýrlandsforseti er honum sam-
mála og hefur sagt rússneskum
fréttastöðvum að Erdogan sé á
bak við þetta, hann fylgi stefnu
Bræðralags múslima og hafi sent
fjölda sýrlenskra jíhadista til að
berjast gegn Armenum, líkt og
hann hafi áður sent málaliða
ásamt vopnum til Líbíu til að ná
áhrifum þar. Syrian Observatory
for Human Rights staðfestir að
Tyrkir hafi sent a.m.k. 2.350 Sýr-
lendinga, 217 hafi verið drepnir og
a.m.k. 320 snúið heim þegar þeir
komust að því að þeir ættu að
hætta lífinu fyrir sjíta.
Færi svo að Aserbaídsjan, með
stuðningi Tyrkja, næði völdum í
Artsakh myndi hið sama gerast og
þegar Tyrkir lögðu Afrin undir
sig. Þeir flæmdu Kúrdana á brott
með ofbeldi og eyðilögðu margar
menningarminjar þeirra. Samt var
landsvæðið skráð kúrdískt í skjöl-
um Ottómananna. Hið sama gerðu
Tyrkir á 8. áratugnum er þeir
lögðu norðurhluta Kýpur undir
sig. Þeir ráku Grikki burt, rústuðu
flestum kirkjum þeirra og hirtu
helgigripina.
Tyrkir fara ekki leynt með
útþenslustefnu sína. Stjórn-
málamenn þeirra lofa kjósendum
sínum því að leggja grískar eyjar
undir Tyrkland og fylgjendur Er-
dogans kalla opinskátt eftir heims-
yfirráðum. Sjá t.d. gazeteduv-
ar.com.tr/gundem/2019/03/15/
tugva-yoneticisi-ezan-yarim-kalan-
viyana-fethine-niyet-tazelemektir
þar sem Seher Senyuz úr æsku-
lýðsdeild TUGVA talar um end-
urnýjun ásetningsins um landvinn-
inga Rómar, New York, Peking,
Tókíó, Moskvu, Berlínar, Parísar
og Vínarborgar.
Armeníumenn líta svo á sem
þjóðarmorði þeirra hafi aldrei lok-
ið. Þegar í lok 19. aldar voru þeir
farnir að flýja ríki Ottómana, sum-
ir til Bandaríkjanna en margir til
Rússlands. Töluverður hópur er
einnig í Frakklandi, Georgíu, Líb-
anon, Íran og víðar. Eftir nokkur
„pogrom“ kom að þjóðarmorði Ar-
mena 1915, er um 1,5 milljónir Ar-
mena voru drepnar. Á svipuðum
tíma voru einnig pogrom í Baku
(1905 og 1918). Tyrkir og Armen-
ar hafa verið mjög samstiga í að
berja niður allar hugmyndir þjóð-
arbrota um sjálfstæði og flýðu t.d.
Yasídar undan Tyrkjum (m.a. til
Armeníu) á tíma Ottómananna.
Stuðningsmenn Erdogans eru
svo sem ekki að leyna andúð sinni
á þeim sem ekki játa íslam. Fyrir
ári mátti líta auglýsingaskilti á
strætóskýlum í Konya þar sem við
blasti blóðugur kross og gyðinga-
stjarna ásamt texta úr Kóraninum
(vers 5:51). Alþjóðasamfélagið lít-
ur svo á að íbúar Artsakh séu í
órétti í þessari deilu – allt út af
Stalín – en hvað með sáttmálann
um rétt frumbyggja sem SÞ sam-
þykktu 2007? Það er örugglega
ekkert í alþjóðalögum um rétt
þjóða til útrýmingar annarra
þjóða.
Við vorum fyrst til að lýsa yfir
sjálfstæði Litháens. Jón Baldvin
hafði hugrekki til þess. Við ættum
einnig að vera fyrst til að taka
undir ákall íbúa Artsakh um sjálf-
stætt ríki og bjóða þá velkomna í
hóp smáþjóða. Stalín ætti ekki að
stjórna neinu lengur í þessum
heimi.
Viðurkennum Artsakh
Eftir Ingibjörgu
Gísladóttur »Duttlungar Stalíns
1921 ættu ekki að
standa í vegi fyrir kröfu
íbúa Artsakh um sjálf-
stæði í nútímanum.
Ingibjörg
Gísladóttir
Höfundur starfar við umönnun
aldraðra.
Í Silfrinu fyrir
skemmstu var einn
viðmælandinn Brynj-
ar Níelsson. Hann
sagðist vera efins um
að allar lokanirnar í
tengslum við Covid
væru réttlætanlegar,
hvort ekki væri verið
að fórna meiri hags-
munum fyrir minni
þegar litið væri til
efnahagslegu áhrifanna. Sín skoð-
un væri sú að þetta þyrfti að
skoða mun betur áður en ákvarð-
anir væru teknar sem ekki væru
bara efnahagslegar, þær skertu
persónufrelsi sem ekki hefði alltaf
verið þrautalaust að eignast. Hann
sagðist líta svo á að þingmönnum
bæri að hafa skoðanir á málum af
þessu tagi þó ekki væri nema til
þess að fá fram almenna umræðu
um málið í samfélaginu en því
fylgdi sá böggull að sumir í lækna-
stétt teldu að enginn mæti hafa
skoðun á þessu máli nema vera
með læknismenntun sem að hans
mati væri fráleitt.
Mikið er ég sammála Brynjari
hvað þetta varðar, benda má á að
við lifum í æ fjölbreyttara sér-
fræðingasamfélagi. Ef fylgja ætti
þeirri reglu að enginn mætti tjá
sig um mál nema vera þar sér-
fræðingur er hætt við að lítið færi
fyrir lýðræðinu, þ.e. að allir megi
tjá sig um allt milli himins og
jarðar, sem er ríkulega stjórnar-
skrárvarið.
Samfélagið verður
sífellt flóknara
Við búum í sífellt flóknara sam-
félagi sem hefur mótast af hinum
fjölmörgu reglum sem settar hafa
verið til þess tryggja rétt þegn-
anna og hindra árekstra en reyn-
ast síðan í framkvæmdinni um of
íþyngjandi og ná til viðbótar ekki
þeim árangri sem til var ætlast í
upphafi. Alltaf verið að þétta netið
umhverfis þá sem talið er að lendi
í mótlæti í lífinu af einhverju tagi,
mótbyr sem bara fylgir því að
vera til og er í raun bara hluti af
uppeldinu. Nefna má áfallahjálpina
sem sett var á fót fyrir þá sem
lent höfðu í meiriháttar áföllum
eins og t.d. slysum þar sem björg-
un stóð tæpt.
Nú virðist mér að áfallahjálpin
sé orðin almenn regla, svo almenn
að við liggur að ef stelpa segir upp
strák eða öfugt þá leiti viðkomandi
þessa úrræðis sem opinberar að
atvik hins daglega lífs séu að
verða nútímamanninum óyfirstíg-
anleg, hann þurfi aðstoð af ein-
hverju tagi til þess að komast
klakklaust í gegnum daginn. Atvik
sem fyrir nokkrum árum voru
hluti af daglega lífinu, lífi sem
hver og einn tókst á við án atbeina
sérfræðinga. Við búum í harðbýlu
landi, landi sem hefur gert okkur
að því sem við erum; hraustum,
duglegum og kjarkmiklum ein-
staklingum. Okkar rætur koma frá
þeim sem börðust nánast daglega
fyrir lífi sínu. Sjómennirnir sem
reru til fiskjar gátu allt eins búist
við því að þeir næðu ekki heim að
kvöldi, þess vegna var aldrei farið
í róður án þess að farið væri með
sjóferðabæn áður en ýtt var úr
vör. Dæmi eru um að heilu áhafn-
irnar hafi farist í lendingu skip-
anna ef veðrið breyttist skyndilega
sem skildi eftir ekkjur án fyrir-
vinnu með barnahóp sem þurfti að
sjá fyrir. Sama gilti
um fjölmargt annað en
sjósóknina þótt þar
væru slysin trúlega
skæðust. Ferðalög á
milli staða og lands-
hluta að vetri reynd-
ust mörgum fjörtjón,
menn villtust og urðu
hreinlega úti, frusu í
hel í aftakaveðrum
þess tíma. Skýrt dæmi
þar um er þegar
Reynistaðarbræður
urðu úti á Kili á leið sinni norður
við fimmta mann með um 200
kinda fjárrekstur, um mán-
aðamótin október-nóvember 1780.
Hvað hélt lífi í þjóðinni
á þessum tímum?
Ég spyr mig stundum: Hvað
hélt lífinu í þjóðinni? Hvernig gat
hún risið upp aftur og aftur eftir
erfið áföll og haldið áfram eins og
ekkert hefði í skorist? Skýring-
arnar eru trúlega margar og fara
að nokkru eftir því hver setur þær
fram. Mín skýring er sú að það
hafi verið trúin á almættið og það
hafi verið eitthvað æðra mann-
inum sem réð auðnu fólks. Um það
vitnar t.d. sjóferðabænin glöggt en
með henni lögðu þeir sem létu úr
vör allt sitt traust á almættið, fólu
því líf sitt og auðnu, sögðu einfald-
lega: Ef það er vilji almættisins að
við komum ekki heilir heim þá
verður svo að vera. Á þessum ár-
um fólst áfallahjálpin í trúnni á al-
mættið og að allt myndi vel fara ef
það væri með í för. Frá þessum
árum hefur margt breyst, vonandi
flest til batnaðar þótt ég hafi um
það efasemdir.
Ég held að enginn deili um það
að við lifum í nægtasamfélagi
þrátt fyrir að lífsgæðunum mætti
vera skipt með réttlátari hætti á
milli þegnanna en þrátt fyrir að
flestir hafi það gott virðist þeim
stöðugt fjölga sem verða þung-
lyndi og eiturlyfjum að bráð og
leita lausna, of oft með því að
svipta sig lífi. Af hverju, á sama
tíma og við höfum óteljandi úrræði
fyrir fólk sem á í margháttuðum
vanda nútímamannsins sem boðið
er upp á af sérfræðingum á flest-
um sviðum heilsuverndar, svo sem
sálfræðingum, geðlæknum, geð-
hjúkrunarfræðingum, félagsráð-
gjöfum, uppeldisfræðingum, fjöl-
skylduráðgjöfum og
næringarfræðingum svo nokkuð sé
nefnt af sérfræðingaúrvalinu sem
sífellt býður upp á fjölbreyttari
titla. Þrátt fyrir alla þessa há-
menntuðu sérfræðinga og þjónustu
þeirra virðist hægt ganga að ráða
bót á öllum geðrænu vandamál-
unum.
Getur verið að ofmat á tækni,
sérfræðingum og pillum hafi leitt
okkur frá þeirri vissu að það sé
eitthvað í heiminum manninum
æðra og máttugra sem við eigum
að snúa okkur til á erfiðum stund-
um, fullvissa, sem hefur oftar en
ekki leitt okkur gegnum erfiðleika
hversdagsins? Hver veit?
Hver veit?
Eftir Helga
Laxdal
Helgi Laxdal
» Getur verið að oftrú-
in á sérfræðinga og
pillur hafi fært okkur
frá trúnni á almættið og
tilurð þess?
Höfundur er vélfræðingur
og fyrrverandi yfirvélstjóri.
punkta60@gmail.com
Allt um sjávarútveg
Hamraborg 12
200 Kópavogur
416 0500
www.eignaborg.is
ÁRANGUR
Í SÖLU
FASTEIGNA
Dvergshöfði 27, 110 Reykjavík
Hringið og pantið skoðun
TILBOÐ ÓSKAST
Upplýsingar gefur
Óskar Bergsson lgfs. sími 893 2499, oskar@eignaborg.is
Iðnaðar- verslunar- og skrifstofuhúsnæði. Húsið stendur á norður horni Dvergshöfða og Höfðabakka.
Stórt port með aðkomu frá Smiðshöfða. Stærð lóðar er 2,275 fm. Reykjavíkurborg hefur samþykkt
rammaskipulag fyrir Ártúnshöfða þar sem lögð er áhersla á að Dvergshöfðinn verði endurhannaður sem
borgargata með grænu yfirbragði, hjólastígum, gangstéttum, götutrjám og bílastæðum í göturýminu.
Allt húsnæðið er í útleigu.
Atvinnuhúsnæði - Stærð 2,380 m2
TÆKIFÆRI FYRIR BYGGINGARAÐILA OG ÞRÓUNARFÉLÖG