Börn og menning - 01.09.2007, Blaðsíða 6

4
Börn og menning
Ȏr finnst . . .
Stefán Pálsson
...krakkatombólur skemmtilegar. Þegar ég
hitti hressa tombólukrakka læt ég oftar en
ekki undan freistingunni og kaupi miða -
að því gefnu að eitthvað klink sé að finna í
vösunum, sem verður raunar sífellt fátíðara
á þessum síðustu og verstuplastkortatímum.
Því miður gefast sárasjaldan færi á að láta
undan þessari fikn. Það er líklega áratugur
frá því að krakkar bönkuðu síðast uppá
heima til að betla eitthvert skran fyrir
hlutaveltu.
Það er reyndar enginn hörgull á krökkum
sem sitja, einkum fyrir framan kjörbúðir eða
litla verslunarkjarna, með vænt samansafn
af hlutum sem búið er að raða skipulega
á teppisbút eða pappakassa - en þegar
vongóður tombóluáhugamaðurinn nálgast,
mætir honum yfirleitt sama spurningin: „Hæ,
viltu kaupa dót á tombólu?"
Tombólurnar í Kennarablokkinni
Við, gömlu tombólurefirnir, vitum mætavel
að spurningin er út í hött. Tombólur ganga
ekki út á að „kaupa dót". Þótt vissulega
skipti bæði peningar og hlutir um hendur,
er kjarni tombólunnar happdrættið þar sem
enginn fær að velja, meira að segja ekki sá
sem á mest af peningum.
Almennileg krakkatombóla hjá okkur
gríslingunum í gömlu Kennarablokkinni á
Hjarðarhaganum í gamla daga (í upphafi
níunda áratugarins) var margra daga verkefni.
Fyrst þurfti að ganga í hálft hverfið til að
safna. Það var tímafrekt en uppskeran að
sama skapi yfirleitt góð. Nágrannarnir voru
vanir þessu og margir höfðu jafnvel hillu í
einhverjum skápnum undir tombóludót. Ef
hún var tóm mátti alltaf bjarga málunum
með því að grípa Royal-búðingspakka úr
eldhúsinu.
Næsta skref var að útbúa auglýsingar
um tombóluna, stað og stund. Fyrir daga
Kringluskrímslisins, þegar smákaupmenn
voru á hverju horni, var engin þörf á að
setja upp hlutaveltur í andyri súpermarkaða.
Sameign í blokk var t.a.m. kjörin staðsetning
- að því gefnu að leiðin væri vandlega
merkt á auglýsingunni sem hengd var upp
í KRON, fiskbúðinni, Simma-sjoppu og
fatabúðinni Perlon (eða var Perlon kannski
hannyrðaverslun?).
Engin núll
Ýmis siðferðisleg álitamál hlutu að koma
upp við undirbúning almennilegrar tombólu.
Stærsta spurningin var: „Eigum við að
hafa núll?" Auðvitað var söluvænlegra
að geta auglýst „Engin núll!" en á móti
kom að með núllum mátti margfalda
miðafjöldann og þar með hækka mögulega
söfnunarfjárhæð, sem einatt var eyrnamerkt
einhverri þjóðþrifastofnuninni - oftast Rauða
krossinum. Stundum fékk gróðavonin að
ráða, en þá varviðbúiðaðgramirviðskiptavinir
heimtuðu endurgreiðslu eða vildu fá að
draga aftur, svo útkoman varð sú sama.
Lokahnykkurinn var svo að telja gróðann,
skipta eftirhreytunum af dótinu - eða geyma
á lager þar til næst - og banka uppá hjá
Rauða krossinum. Þar tók við myndataka
og nokkrum vikum síðar birti Mogginn svo
mynd af „... þessum hressu krökkum sem
söfnuðu xxxx krónum fyrir..."
Dauði tombólunnar
Það er freistandi að lesa mikinn
samfélagslegan boðskap út úr því að
tombóluleikurinn hafi einhvern tímann á
síðustu tíu til fimmtán árum breyst yfir
í venjulegan búðarleik. Um það mætti
eflaust skrifa mergjaðan heimsósómapistil
um græðgisvæðingu samfélagsins og
hvernig börn í dag hugsi ekki um aðra. Slík
niðurstaða væri hins vegar kolröng. Krakkar
í dag eru líklega miklu betur að sér um
mikilvægi hjálparstarfs en við rollingarnir f
Kennarablokkinni vorum fyrir aldarfjórðungi.
Ætli flestir grunnskólanemar hafi ekki tekið
þátt í einhverjum þemaverkefnum þessa eðlis
eða bekkurinn jafnvel safnað í sameiningu
fyrir einhverju þjóðþrifaverkinu?
Ætli nærtækari skýringu á dauða
tombólunnar sé ekki frekar að finna í
viðhorfum fullorðna fólksins? Þegar litið er yfir
söluborð barnanna sem spyrja spennt hvort
maður vilji ekki „kaupa dót á tombólu?" -
reynast þau yfirleitt hafa að geyma samtíning
af gömlum leikföngum þessara sömu barna.
Þar eru engir Royal-búðingar, sérviskulegir
kertastjakar eða plöstuð eintök af „Hlauptu
drengur, hlauptu!"
Breytt samskiptamynstur
Er það einmitt ein birtingarmynd
hræðslusamfélagsins sem við lifum í, að það
er illa séð að börn fari um hverfið sitt og
banki uppá hjá nágrönnum? Samfélag sem
lítur fyrst og fremst á ókunnugt fólk sem
mögulega glæpamenn og níðinga fyllist ótta
við tilhugsunina um krakka sem fara hús úr
húsi að sníkja aflóga húsmuni og púsluspil
sem vantar í. Á sama hátt hika eflaust margir
við að taka slíkum heimsóknum vel. Ætli
karlar sem luma á sniðugu dóti á tombólu
séu ekki álíka illa séðir og þeir sem bjóða
krökkum gotterí?
Reykjavík heldur áfram að breytast úr bæ
í borg. Með því breytast samskiptamynstur
fólks, því þótt það kunni að virðast
þversagnakennt leiðir nábýli við stöðugt
fleira fólk oft til þess að einstaklingurinn
hefur samskipti við færri og færri. Væri ekki
nær að leita leiða til að sporna við þessari
einangrun frekar en að stuðla enn frekar að
því að börnin okkar hitti og umgangist sem
fæsta? Þess vegna finnst mér svo ergilegt að
tombólan sé orðin að búðarleik.
Höfundur er sagnfræðingur