Morgunblaðið - 28.01.2021, Side 39

UMRÆÐAN 39
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. JANÚAR 2021
Fyrsti alþjóðlegi
samningurinn á sviði
persónuverndar er 40
ára í dag – Evrópu-
ráðssamningurinn um
vernd einstaklinga
vegna vélrænnar
vinnslu persónu-
upplýsinga. Ísland
hefur verið aðili hans
frá upphafi. Í dag
fagna áhugamenn um
persónuvernd því alþjóðlegum per-
sónuverndardegi og hérlendis fögn-
um við einnig 20 ára starfsafmæli
Persónuverndar!
Margt hefur gerst á þessum tíma
og nú er staðan sú að verðmætustu
fyrirtæki heims eru gagnafyrirtæki
sem byggja rekstur sinn alfarið á
upplýsingum sem geta verið per-
sónugreinanlegar. Flestir opinberir
aðilar, sveitarfélög og aðrir eru
einnig að efla stafræna þjónustu
sína og hér undir eru oft og tíðum
persónuupplýsingar, sumar hverjar
mjög viðkvæmar, og eiga því ekki
erindi við alla.
Af hverju þurfum við
vernd á þessu sviði?
Fyrir liggur að allt sem við gerum
á samfélagsmiðlum er skráð og not-
að til þess að greina okkur, til dæmis
hver við erum og hvernig má hafa
áhrif á okkur og ákvarðanir okkar.
Hið sama getur átt við um leit-
arsögu okkar og annað sem við ger-
um á netinu. Við þetta bætast sí-
tengdu snjalltækin sem kortleggja
enn frekar okkar athafnir. Und-
anfarið hefur verið gert átak í að
kenna algrímum tækjanna íslensku.
Á sama tíma og því ber að fagna er
ljóst að tækin munu þannig eiga
auðveldara með að skilja okkur,
hvort sem við leyfum þeim að fylgj-
ast með samtölum okkar í vinnu, í
skólum eða á heimilum. Það eru því
tvær hliðar á þessum teningi, a.m.k.
hvað persónuverndarsjónarmið
varðar.
Nettengd snjalltæki eru eins mis-
jöfn og þau eru mörg, hvort sem um
er að ræða ísskápa, öryggiskerfi,
ljósaperur eða ígræðanleg
lækningatæki. Raðnúmer þeirra
geta talist persónuupplýsingar og
þau þar með fallið undir persónu-
verndarlög. Hér geta verið undir
bæði almennar persónuupplýsingar,
t.d. netfang og símanúmer, og við-
kvæmar persónuupplýsingar, eins
og um heilsufar og kynhneigð. Af
nettengdum tækjum getur stafað
mikil ógn, því hægt er að brjótast
inn í þau – og jafnvel nota þau til að
lama innviði samfélaga.
Hver er staðan í Kína?
Þar ber fyrst að nefna hina kín-
versku félagslegu stigagjöf. Þar er
ekki hægt að hreyfa sig án þess að
það sé skráð. Samskipti við stjórn-
völd og greiðslur fara fram í gegnum
smáforrit – öpp. Á alþjóðlegri ráð-
stefnu í Reykjavík fyrir nokkru var
af erlendum fyrirlesurum lögð
áhersla á ágæti þessa fyrirkomulags
og því haldið fram að drifkraftur
fyrirtækja þar og hvernig þau vinna,
m.a. persónuupplýsingar, væri eitt-
hvað sem íslensk fyrirtæki gætu
lært af. Þetta fær mann til að
staldra aðeins við. Dæmi var tekið
um að háskólaprófessor með skráð
600 félagsleg stig þyrfti t.d. ekki að
leggja fram tryggingu til að leigja
íbúð. Viðkomandi virtist einungis sjá
kosti við þessa ráðstöfun. Sagt var:
Ef þú ert ekki glæpa-
maður, þá hefur þú
ekkert að fela. Frið-
helgi einkalífs og per-
sónuvernd eru ekki til
staðar og þeir litnir
hornauga sem deila
ekki lífinu með öðrum –
og í raun látnir gjalda
fyrir það.
Svokölluð
súperforrit
Kínverjar hafa alla-
jafna ekki aðgang að tæknirisum
hins vestræna heims á borð við Go-
ogle, Facebook, Booking, Whatsapp
og fleirum. Útbúnar hafa verið sér-
lausnir fyrir Kínverja, sem stjórn-
völd nýta til að fá sem besta mynd af
þátttöku þeirra í samfélaginu. Eru
þeim síðan gefin stig í samræmi við
mat stjórnvalda á hegðun þeirra.
Alipay og WeChat eru dæmi um slík
forrit, svokölluð súperforrit. Yfirlýst
markmið Alipay er ekki að verða
fimmta stærsta fyrirtæki í heimi,
heldur fimmta stærsta hagkerfi
heimsins. WeChat er í senn skila-
boðakerfi, samfélagsmiðill og
greiðsluforrit og árið 2018 var það
með yfir einn milljarð notenda. Full-
yrt hefur verið að sameiginleg árs-
velta þessara tveggja fyrirtækja sé á
við verga þjóðarframleiðslu í Sviss.
Hvað með Ísland?
Hérlendis eigum við því láni að
fagna að réttur til friðhelgi einkalífs
er stjórnarskrárvarinn og hér gilda
persónuverndarlög – og ljóst er að
borgarinn þarf ekki að sætta sig við
hvaða inngrip sem er, hvort sem er
af hálfu stjórnvalda né einkaaðila.
Það þarf samt að hafa það hugfast
að stærð og vald ákveðinna erlendra
tæknirisa jafnast orðið á við hag-
kerfi heilla þjóða og slíkir aðilar
vinna okkar persónuupplýsingar. Þó
okkur þyki mögulega kínversk dæmi
þar um sláandi, þá þurfum við að líta
okkur nær og velta fyrir okkur hvort
vinnsla samfélagsmiðlarisa vest-
anhafs á okkar persónuupplýsingum
sé svo mjög frábrugðin því sem as-
ískir kollegar þeirra gera.
Hugsunin með persónuvernd-
arlögum er að fagna tækniþróun, en
jafnframt að styðja við hana þannig
að okkar stjórnarskrárvörðu rétt-
indi séu virt. Vanda þarf til verka og
ekki fara af stað með vinnslu upplýs-
inga fyrr en búið er að tryggja inn-
byggða og sjálfgefna persónuvernd.
Spurningin fer að verða áleitin:
Hvernig heimi viljum við lifa í? Vilj-
um við að tæknin fylgi okkur hvert
fótspor, frá morgni til kvölds og
nóttina líka? Viljum við að tækni-
menn, rétt eins og læknar, undirriti
eið um að vinna persónuupplýsingar
með hliðsjón af siðferði og virðingu
fyrir grunngildum og mannlegri
reisn?
Tæknin verður að þjóna mann-
kyninu – ekki vinna gegn okkur.
Hvernig heimi
viljum við lifa í?
Eftir Helgu
Þórisdóttur
Helga Þórisdóttir
» Í dag fagna áhuga-
menn um persónu-
vernd alþjóðlegum
persónuverndardegi
og hérlendis fögnum
við einnig 20 ára
starfsafmæli Persónu-
verndar!
Höfundur er forstjóri
Persónuverndar.
Þegar ég, maðurinn
sem stendur á fimm-
tugu, byrjaði að fylgjast
með stjórnmálum heill-
aði Sjálfstæðisflokk-
urinn mig. Hann var
flokkur sem var hug-
rakkur og óhræddur við
breytingar sem færðu
okkur fjölbreytni, val-
frelsi og hagsæld.
Það Sovét-Ísland sem
ég ólst upp í var ekki heillandi. Ein út-
varpsstöð, flokksblöð, verðlagsstýring
matvöru, lítið vöruúrval, bíómyndir
tóku ár eða tvö að berast til landsins,
popptónlist heyrðist varla í útvarpi.
Allir litu eins út, hugsuðu eins, höguðu
sér eins. Ísland var hvítt, litlaust, leið-
inlegt og alls ekki hýrt í neinum skiln-
ingi þess orðs.
Það breyttist margt á níunda ára-
tugnum. Raddir fóru að heyrast fyrir
frjálsu útvarpi, lögleiðingu bjórsins,
auknu viðskiptafrelsi, breytingum á
skattkerfi og einkavæðingu ríkisfyr-
irtækja. Sjálfstæðisflokkurinn var
flokkur þeirra sem vildu að íslenskt
samfélag yrði í líkingu við önnur vest-
ræn þjóðfélög. Þar mátti helst finna
það fólk sem trúði að við gætum staðið
á eigin fótum og verið óhrædd við nýja
hluti og hugmyndir.
Það var Sjálfstæðisflokkurinn, í
samstarfi við aðra flokka, sem fyrst
á níunda áratugnum undir forystu
Þorsteins Pálssonar og svo enn frek-
ar á tíunda áratugnum undir forystu
Davíðs Oddssonar innleiddi breyt-
ingar. Ísland breyttist úr því að vera
lokað og smátt í að verða opið og
stórhuga. Við opnuðum markaði,
seldum aflóga ríkisfyrirtæki, leyfð-
um bjór sem bjó til nýja kaffihúsa-
og matarmenningu, komum á hluta-
bréfamarkaði, afnámum gjaldeyr-
ishöft, bjuggum til séreignar-
sparnað, settum upplýsingalög,
innleiddum mikilvægar réttarbætur
í málefnum samkynhneigðra og
gerðum umfangsmestu breytingar á
stjórnarskrá sem gerð-
ar hafa verið með nýj-
um mannréttindakafla.
Framfarir á Íslandi
urðu til þess að við fór-
um að líkjast þeim ríkj-
um sem við berum okk-
ur saman við. Þingmenn
og aðrir trúnaðarmenn
Sjálfstæðisflokksins
voru óhræddir, grasrót-
in fagnaði breytingum
og forystan leiddi flokk-
inn og þjóðina til nýrra
tíma.
Í takt við tímann
En hvað höfum við gert síðastliðin
fimmtán ár? Jú, afleiðingar hrunsins
og þeir hlekkir sem lagðir voru á ís-
lenskt efnahagslíf og samfélag af
vinstristjórn Samfylkingarinnar og
VG vógu þungt á verkefnalistanum.
Krónueignir kröfuhafa og gjaldeyr-
ishöft voru yfirgnæfandi viðfangs-
efni þar sem við öll áttum allt undir.
Það er erfitt að áfellast forystu
flokksins fyrir að vera upptekin af
þessum mikilvægu verkefnum og
öðrum til að laga ríkisreksturinn.
En kannski höfum við hin ekki verið
nógu vakandi. Afleiðingin er sú að
Sjálfstæðisflokkurinn hefur nú á sér
það yfirbragð að hann vilji ekki að
íslenskt samfélag breytist í takt við
tímann eða umheiminn.
Það hefur alltaf skipt mig máli sem
sjálfstæðismann að vita að Sjálfstæð-
isflokkurinn er akkeri í íslenskri póli-
tík. Að hann hefur styrk til að standa í
fæturna á erfiðum stundum, gegn lýð-
skrumi og upphlaupum og með gildum
sem við höfum lagt til grundvallar í
tæp hundrað ár. En það skiptir mig
líka máli að flokkurinn minn þróist og
horfi fram á veginn. Ef Sjálfstæðis-
flokkurinn ætlar að skilgreina sig sem
flokk sem er á móti breytingum á efna-
hagslífinu, sjávarútvegnum, landbún-
aðarkerfinu, orkumálum, stjórnar-
skránni og samfélaginu sjálfu – þá
mun hann daga uppi og verða að steini,
eins og tröll í dagrenningu. Aðrir
stjórnmálaflokkar taka sér þá forystu-
hlutverk og færa sínar hugmyndir og
sitt stjórnlyndi í lög og reglur.
Verum óhrædd við framtíðina
Stjórnmál eru samkeppni, viðskipti
þjóða eru samkeppni, samfélagið allt á
í einhvers konar samkeppni. Allt er á
fleygiferð. Löndin í kringum okkur eru
á fleygiferð, þau munu sigra okkur í
samkeppni þjóðanna um fólk, hugvit,
framkvæmdagleði, vöxt og velferð ef
við fylgjum ekki með. Við þurfum að
vera í sterkum og nánum tengslum við
nágranna- og viðskiptaþjóðir okkar,
tilbúin til að þróast og vera sveigjanleg
í viðskiptum, án þess að gangast undir
erlent yfirvald.
Sjálfstæðisflokkurinn leiddi íslenskt
samfélag á tuttugustu öldinni frá ör-
birgð til auðlegðar. Ef við sjálfstæðis-
fólk höfum trú á Íslandi á tuttugustu
og fyrstu öldinni þá þurfum við að vera
óhrædd. Óhrædd við að taka forystu í
að leiða Ísland til að vera frjálsara,
opnara og betra. Óhrædd við að gera
breytingar á landbúnaði svo hann lík-
ist öðrum vestrænum löndum, færa
mennta- og heilbrigðiskerfin nær því
sem gerist annars staðar á Norður-
löndum, haga orkumálum eins og
Norðmenn og Danir, horfa til nýrra
leiða í samgöngum, taka erlendri fjár-
festingu opnum örmum, jafna atkvæð-
isrétt, einfalda rekstrarumhverfi lítilla
fyrirtækja með afnámi regluverks og
vera óhrædd við að taka forystu í lofts-
lagsmálum með raunverulegum lausn-
um. Og óhrædd við að velta öllum
steinum úr vegi sem óvart lentu í sól-
inni í dagrenningu.
Hvenær hætti
Sjálfstæðisflokkurinn
að vera flokkur breytinga?
Eftir Friðjón R.
Friðjónsson » Sjálfstæðisflokkurinn
hefur nú á sér það yf-
irbragð að hann vilji ekki
að íslenskt samfélag
breytist í takt við tímann
eða umheiminn.
Friðjón R. Friðjónsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
KOM ráðgjafar.
fridjon@kom.is
Allt um sjávarútveg
7
Ræktum og verndum geðheilsu okkar
Nýir skammtar daglega á gvitamin.is
Þakkaðu fyrir
daginn að kvöldi