Morgunblaðið - 19.02.2021, Síða 10

10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. FEBRÚAR 2021
HEFILBEKKIR
úr Beiki fyrir verkstæði, skóla og handverksfólk
augavegi 29 | sími 552 4320 | www.brynja.is | verslun@brynja.is
= 1840x500x850mm
LxBxH (með skrúfstykki)
= 2000x650x850mm
Verð 141.900
L
Opið
virka
daga
frá 9
-18
lau fr
á 10-
16
Vefverslun brynja.is
Ramia 2000 LxBxH
Ramia 1500 LxBxH
= 1340x500x850mm LxBxH
(með skrúfstykki)
= 1500x650x850 mm
Verð 113.400
Ramia 1700 LxBxH
= 1540x500x850mm
LxBxH (með skrúfstykki)
= 1700x650x850mm
Verð 126.250
Ljósmæður og starfsfólk fæðingar-
þjónustu Landspítala tóku í gær á
móti fyrstu köku ársins 2021 frá
fulltrúum bakara, Samtaka iðnaðar-
ins (SI) og sælgætisfyrirtækinu
Góu.
Landssamband bakarameistara
efndi venju samkvæmt til árlegrar
keppni um köku ársins. Sigurvegari
keppninnar var Garðar Sveinn
Tranberg, bakarameistari hjá Bak-
arameistaranum, og er kaka Garð-
ars nefnd Góu-hraunkaka, með
karamellumús og ferskju- og ástar-
aldinfrómas.
Sala á kökunni hófst í bakaríum
um allt land í gær, í tilefni konu-
dagsins sem er næstkomandi
sunnudag. Kaka ársins verður til
sölu það sem eftir er ársins.
Meðfylgjandi mynd var tekin við
afhendingu fyrstu kökunnar. Frá
vinstri eru þar Helgi Vilhjálmsson
forstjóri Góu, María Guðrún Þóris-
dóttir yfirljósmóðir, Sigurður
Hannesson, framkvæmdastjóri
Samtaka iðnaðarins, Garðar Sveinn
Tranberg bakarameistari og Sig-
urbjörg Sigþórsdóttir, formaður
Landssambands bakarameistara.
Ljósmynd/Birgir Ísleifur Gunnarsson
Góðgæti Fulltrúar fæðingardeildar, bakara, Góu og Samtaka iðnaðarins
með köku ársins 2021 fyrir utan húsnæði deildarinnar á Landspítalanum.
Fengu köku ársins
 Bakarameistarar, Góa og SI afhentu
fæðingardeild LSH fyrstu kökuna
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Ákvæði um hlutverk forseta Íslands
í frumvarpi forsætisráðherra um
breytingar á stjórnarskránni koll-
varpar ekki embætti forseta en end-
urspeglar ekki fyllilega gildandi rétt
og skilur eftir sig
spurningar. Þetta
kom fram í erindi
Elínar Óskar
Helgadóttur, að-
júnkts við laga-
deild Háskólans í
Reykjavík, á mál-
þingi í HR um
lögfræðileg álita-
efni um frum-
varpið sl. mið-
vikudag.
Elín velti því m.a. upp hvort
breytingarnar feli í sér efnislegar
breytingar á hlutverki forsetans,
einkum þegar um þingrof er að
ræða. Í frumvarpinu hefur einum
málslið verið bætt við ákvæði stjórn-
arskrárinnar um þingrof þar sem
segir: Áður en forseti tekur afstöðu
til tillögu forsætisráðherra um þing-
rof skal hann leita álits forseta Al-
þingis og formanna þingflokka sem
sæti eiga á Alþingi.
Elín sagði þetta vekja ýmsar
spurningar. „Hvað á forseti að gera í
kjölfar þessara álitsumleitana, hefur
hann efnislegt vald til þess að synja
forsætisráðherra um þingrof og þarf
forseti yfir höfuð að verja hagsmuni
þingsins gagnvart forsætisráð-
herra?“ sagði hún.
Rifjaði hún upp þegar Sigmundur
Davíð Gunnlaugsson, þáverandi for-
sætisráðherra, gekk á fund Ólafs
Ragnars Grímssonar, þáverandi for-
seta, árið 2016 „og með í för var
skjalataska. Það er deilt um það
hvort var óskað formlega eftir þing-
rofi en það er alla vega ljóst að for-
setinn þáverandi taldi sér unnt að
synja um þingrof,“ sagði hún. Í kjöl-
farið hafi margir talið yfirlýsingar
forseta stangast á við venjur en ekki
reyndi á valdheimildir forsetans
með beinum hætti.
Benti hún einnig á að fram kæmi í
frumvarpinu það sjónarmið að for-
setinn verður ekki þvingaður til þess
að gera neitt. „Í athugasemdum við
frumvarpið kemur fram að sam-
kvæmt gildandi reglum getur forseti
ekki tekið ákvörðun um þingrof
nema með atbeina ráðherra, sem
ber ábyrgð á þeirri ákvörðun. Síðan
er vísað í viðeigandi ákvæði stjórn-
arskrár og svo segir: ,Með sama
hætti fer ekki á milli mála að ráð-
herra getur ekki þvingað forseta til
að samþykkja tillögu um þingrof.
Felur frumvarpið ekki í sér breyt-
ingu að þessu leyti.
„Hvað þýðir þetta?“ spurði Elín.
„Grundvallarvandinn er að ráðherra
ber ábyrgð og því ætti forseti ekki
að taka efnislega afstöðu en að sama
skapi er undirskrift hans nauðsyn-
leg en hann verður ekki þvingaður
til þess að veita hana. Er ekki verið
að gera þá kröfu að forsetinn meti
efnislega hvort þingrof sé skynsam-
legt hverju sinni? Ef samráð forseta
við þingflokka leiðir í ljós að ekki sé
samhugur um þingrof getur forseti
þá bara synjað? Varla segir hann:
Ókei, ég átti sko bara að hringja í
ykkur en auðvitað hef ég ekkert
vald,“ sagði hún.
Að mati Elínar verður stjórnskip-
unin líklega áfram óljós varðandi
raunverulegt hlutverk forseta eða
a.m.k. enn þá í þróun. Menn geti
haft mismunandi skoðanir á því
hvort forseti þurfi yfirhöfuð að verja
hagsmuni þingsins gagnvart for-
sætisráðherranum eins og nýja
þingrofsákvæðið geri ráð fyrr en það
þurfi að vera ljóst hvert hlutverkið á
að vera og ríkja um það sæmileg
sátt.
„Stjórnarskrártuddinn“
Setti hún fram þá spurningu
hvernig þessi stjórnskipun stæði sig
undir raunverulegu álagi og hvort
hægt væri að álagsprófa þessi
ákvæði. „Hugtakið „constitutional
hardball“ hjálpar okkur kannski.
Það mætti yfirfæra á íslensku og
tala um stjórnarskrártudda. Stjórn-
arskrártuddi er sá sem fer strangt
til tekið eftir því sem stendur í
stjórnarskránni en ef eitthvað er
óskýrt og ekki bannað þá gerir við-
komandi það sem færir honum mest
völd.
Eftir því sem hlutverk forseta Ís-
lands er óljósara í stjórnarskránni
og byggir meira á óskráðum venjum
og hefðum getur sá sem gegnir emb-
ætti forseta Íslands hverju sinni
mótað reglurnar og þannig aukið við
hlutverk sitt og gert sig valdameiri.
Sem betur fer eru ekkert rosalega
miklar líkur á því að forseti Íslands
sé stjórnarskrártuddi en það hafa
líka margar aðrar þjóðir talið og
annað hefur svo komið á daginn,“
sagði hún.
Almennt sagði Elín um frumvarp-
ið að það fæli í sér umfangsmestu og
metnaðarfyllstu tillögur sem komið
hafi frá ráðherra eða ríkisstjórn síð-
an mannréttindakaflanum var bætt
við stjórnarskrána árið 1995.
„Ég átti sko bara
að hringja í ykkur“
 Stjórnarskrártillögur vekja spurningar um hlutverk forseta
Morgunblaðið/Hari
Alþingi Forseti Íslands flytur ávarp.
Elín Ósk
Helgadóttir
Tillaga í frumvarpi forsætisráðherra
um breytingar á stjórnarskránni um
að gera íslensku að ríkistungumáli
mun að líkindum verða á kostnað
þeirra Íslendinga og annarra íbúa
landsins sem hafa ekki fullkomin tök
á íslensku. Hún getur ekki orðið and-
lag samfélagssáttmála allra Íslend-
inga, en hún getur
hins vegar orðið
andlag samfélags-
sáttmála þess
meirihluta sem
fer með mest völd
í samfélaginu og
talar íslensku.
Þetta er mat
Hauks Loga
Karlssonar, ný-
doktors við laga-
deild Háskólans í
Reykjavík, sem fram kom á málþingi
um frumvarpið sem haldið var í HR.
Haukur bendir á að tengsl valds og
tjáningar séu vel þekkt og það að
gefa tilteknu tungumáli forrétt-
indastöðu í stjórnarskrá kunni að
hafa áhrif á valdajafnvægi þegnanna.
Mikil skammsýni og sóun á mannauði
sé fólgin í því að skipa fólki á skör eft-
ir því á hvaða tungumáli það hugsar.
Umrædd tillaga frumvarpsins er
svohljóðandi: Íslenska er ríkismál Ís-
lands og skal ríkisvaldið styðja hana
og vernda. Haukur sagði tillöguna
m.a. rökstudda með þeim hætti að Ís-
land hefði ákveðna sérstöðu þar sem
hér búi ein þjóð með sameiginlegt
tungumál. Íslenskt samfélag sé hins
vegar í þróun og áhrif erlendra
tungumála fari vaxandi og sam-
félagið sé fjölþjóðlegra en áður.
Ákvæðinu sé ætlað að verja íslenskt
mál fyrir erlendum áhrifum. Í grein-
argerð sé því svo haldið fram að
vandséð sé að nokkur neikvæð áhrif
geti fylgt frumvarpinu, enda muni
það ekki draga úr réttindum minni-
hlutahópa eða þeirra sem hafa annað
móðurmál en íslensku til þess að nota
tungumál sitt.
Sagði Haukur að þarna dragi
frumvarpshöfundur ályktun sem
ekki fái staðist. Nokkuð auðvelt sé að
sjá fyrir sér neikvæð áhrif af þessu
ákvæði á þá Íslendinga sem ekki tali
íslensku. „Þeim kann að vera áfram
frjálst að nota sína tungu, en ef
markmið frumvarpsins gengur eftir
er ekki víst að sú tunga muni
gagnast þeim til þess að bera réttindi
og skyldur í samfélaginu með sama
hætti og áður.“
61 þúsund innflytjendur
Benti Haukur á að samkvæmt töl-
um Hagstofunnar væru hér á landi
61 þúsund innflytjendur af fyrstu og
annarri kynslóð.
Hann sagði að það væri gjarnan
svo að ef staða ákveðins hóps er
styrkt í stjórnarskrá sé það iðulega á
kostnað einhvers annars. Stjórn-
arskráin snúist um að koma á til-
teknu æskilegu jafnvægi, sem sé þá
andlag samfélagssáttmála. Tungu-
mál geti klárlega verið andlag valds.
Ákvörðun um að veita ákveðnu
tungumáli sérstaka stöðu í stjórn-
arskrá snúist einkum um að valdefla
það form tjáningar sem fer fram á
því tungumáli.
Telja megi líklegt að ákvæðið sé
ágætlega til þess fallið að stuðla að
forvörslu íslenskunnar líkt og stefnt
sé að. „En áhrifin væru líka þau að
móðurmáli sumra Íslendinga væri
skipað skör hærra en móðurmáli
annarra Íslendinga, án þess að gripið
sé til nokkurra aðgerða til að vinna á
móti slíkum áhrifum. Slíkt er til þess
fallið að raska núverandi valda-
jafnvægi á milli Íslendinga af ólíkum
bakgrunni. Tillagan styrkir, með
öðrum orðum, stöðu hinna valda-
miklu og veikir stöðu hinna valda-
lausu í íslensku samfélagi,“ sagði
hann. Sagði Haukur tillöguna standa
langt að baki útfærslu í nýrri stjórn-
arskrá, sem kom frá stjórnlagaráði á
sínum tíma, þar sem ekki sé gert upp
á milli ólíkra tungumála. Tillagan um
að gera íslensku að stjórnarskrár-
bundnu ríkismáli sé verri kostur en
að halda óbreyttu ástandi.
omfr@mbl.is
Verri kostur en
óbreytt ástand
 Ákvæði um ríkistungumál gagnrýnt
Haukur Logi
Karlsson