Þjóðmál - 01.06.2017, Blaðsíða 41

ÞJÓÐMÁL sumarhefti 2017 39
í veg fyrir að bankar gætu starfað á lands-
vísu, m.a. vegna þess að lögin gerðu það
að verkum að einstaka útibú þurftu að eiga
ákveðna bindisskyldu gagnvart innstæðum.
Bindisskyldan var það há að enginn stað-
bundinn banki gat staðið undir henni.
Mikil afskipti hins opinbera
Glass-Steagall tók ýmsum breytingum fram
til ársins 1999 þegar lögin voru afnumin að
mestu. Flestar þessara breytinga tóku mið af
efnahagsaðstæðum á sjöunda og áttunda
áratugnum. Mikil verðbólga á áttunda
áratugnum varð til þess að fólk færði sparnað
sinn af innlánsreikningum yfir á peninga-
markaðsreikninga minni fjármálafyrirtækja,
enda bannaði Glass-Steagall löggjöfin
viðskiptabönkum að bjóða upp á slíka reikn-
inga. Þetta dró eðlilega úr hagnaði bankanna
og veikti stoðir þeirra. Bandarískir bankar
gátu þó á áttunda og níunda áratugnum
opnað starfsstöðvar í Evrópu og þar fengu
þeir að starfa eins og aðrir bankar í þeim
löndum, sem voru bæði viðskiptabankar og
fjárfestingarbankar og sú starfsemi gekk öllu
betur en starfsemi þeirra vestanhafs.
Með lagabreytingum á fyrri hluta áttunda
áratugarins var viðskiptabönkum heimilt að
kaupa skuldabréf húsnæðislánasjóðanna
Fannie Mae og Freddie Mac. Þar var í raun
ekki um mikla lagabreytingu að ræða því
sem fyrr segir hafði viðskiptabönkum verið
heimilt að kaupa verðbréf af fyrirtækjum sem
nutu stuðning ríkisins. Lagabreytingarnar
voru aðeins til þess fallnar að skýra það betur.
Seinna gerðu stjórnvöld ýmsar breytingar,
m.a. fengu viðskiptabankar að kaupa ákveðin
skuldabréf og taka þátt í viðskiptum með
skuldabréfavafninga en fengu aldrei heimild
til að starfa eins og fjárfestingarbankar.
Afskipti hins opinbera voru mikil og þrátt
fyrir tíðar lagabreytingar voru þær breytingar
sjaldnast til annars fallnar en að setja þeim
frekari skorður.
Bankarnir byrja að falla
Árið 1999 var samþykkt löggjöf sem kölluð
var The Gramm-Leach-Bliley Act (GLBA) sem
afnam Glass-Steagall löggjöfina að mestu
leyti. McDonald ítrekar þó að viðskiptabönk-
um var, hvorki undir Glass-Steagall lög-
gjöfinni né undir GLBA löggjöfinni, heimilt að
fjárfesta í ákveðnum verðbréfum og bókfæra
viðskiptin af þeim á efnahagsreikning sinn.
Sú trú stjórnmálamanna á því að endurupp-
taka Glass-Steagall löggjafarinnar leysi allan
vanda fjármálageirans er því á misskilningi
byggð að mati McDonald. Hún fullyrðir sem
fyrr segir að þó svo að Glass-Steagall lög-
gjöfin hefði enn verið í gildi hefði hún ekki
komið i veg fyrir krísuna árið 2008. Í raun
hefði löggjöfin engin áhrif haft því vandinn
hafi ekki legið í því hvernig fyrirkomulag
bankastofnana var háttað. McDonald er ekki
ein um þessa skoðun. Þannig má nefna að
ein af niðurstöðum skýrslu nefndar fram-
kvæmdastjórnar Evrópusambandsins um
fjármálakreppuna var að enginn ein tegund
af bankastarfsemi – fjárfestingarbankar,
sparisjóðir, viðskiptabankar og alhliðabankar
– hafi reynst betri mitt í kreppunni.
Hún rifjar upp að tveir vogunarsjóðir í eigu
fjárfestingarbankans Bear Stearns hafi verið
fyrstir til að falla í aðdraganda fjármála-
krísunnar árið 2008. Þetta átti sér stað
sumarið 2007 og átti eftir að hafa alvarlegar
afleiðingar í för með sér. Nokkrum mánuðum
síðar lækkaði matsfyrirtækið Moody‘s
lánshæfismat bankans vegna sértryggðra
skuldabréfa með undirmálslán sem bankinn
hafði gefið út sem leiddi til þess að í mars
2008 var bankinn yfirtekinn af öðrum
fjárfestingarbanka, JP Morgan, með 30
milljarða dala láni frá bandaríska seðlabank-
anum. Í september 2008 féll svo bandaríski
risabankinn Lehman Brothers eftir að hafa
ofmetið vermæti viðskipta- og fasteignalána í
safni sínu og vanmetið áhættu í fjárstýringar-
stefnu sinni. Þetta kom í ljós þegar brestir
í reikningsskilum bankans voru afhjúpaðir.
Hrun Lehman Brothers skók fjármálakerfi út
um allan heim eins og flestir vita.