Þjóðmál - 01.06.2017, Blaðsíða 87

ÞJÓÐMÁL sumarhefti 2017 85
Ants Oras var fæddur í Eistlandi árið 1900,
en landið var þá hluti Rússaveldis. Hann nam
enskar bókmenntir við háskólana í Tartu,
Leipzig og Oxford. Oras kenndi fræðigreinar
sínar við háskólana í Tartu og Helsinki, auk
þess sem hann varð umsvifamikill þýðandi.
Honum tókst að flýja ásamt konu sinni
til Svíþjóðar árið 1943, en bókin segir frá
hörmungum eistnesku þjóðarinnar frá því
að griðasáttmáli Hitlers og Stalín er undir-
ritaður sumarið 1939, innrás Rauða hersins í
kjölfarið, fólskuverkum Sovétmanna í landinu
og því næst innrás þýskra þjóðernissósíalista
1941 og glæpum þeirra gegn landsmönnum.
Oras lést í Flórída í Bandaríkjunum 1982 og
lifði því ekki að sjá land sitt frelsað undan oki
ráðstjórnarinnar.
Bók hans Örlaganótt yfir Eystrasaltslöndum er
engin skemmtisaga, heldur „átakanleg harm-
saga“ eins og séra Sigurður kemst að orði í
inngangi. Sagan segir af því hvernig friðsæl,
hámenntuð og athafnasöm smáþjóð verður
fyrir skefjalausu grimmdaræði. Lýsingarnar
á Eistlandi geta að miklu leyti, að breyttu
breytanda, átt við um hernám Sovétmanna
og síðar þýskra þjóðernissósíalista í Lettland
og Litháen. Þessi þrjú ríki höfðu öðlast sjálf-
stæði árið 1918, sama ár og Ísland. Á árunum
milli stríða höfðu lífskjör batnað stórum og
þegar komið var fram á ofanverðan fjórða
áratuginn var Eistland orðið jafnoki Norður-
landanna í mennta- og menningarefnum.
Frelsið hafði orðið þjóðinni aflvaki framfara á
öllum sviðum.
Lýsingar Oras á þeim hörmungum sem fylgdu
innrás Sovétmanna eru svo skelfilegar að ég
varð reglulega að leggja bókina frá mér. Sem
dæmi má nefna vitnar hann á einum stað í
bréf sem bóndakona skrifar börnum sínum,
en þessi kona hafði verið flutt til að vinna
þrælavinnu langt austur í Rússlandi, ásamt
tugþúsundum Eistlendinga. Hún skrifar:
„... þeir neyða mig til að ganga hálfbogna
alla daginn og snúa mó tólf tíma á dag, dag
eftir dag, og að bera mókörfur á öxlunum
... ég hef alltaf verk í bakinu, og nú hefur
hann líka sett sig í brjóstið“.
Þessar lýsingar voru þó hátíð miðað við
vosbúðina sem flestir hinna brottfluttu
máttu þola. Langflestir lifðu aðeins skamma
hríð og fyrst til að láta lífið voru ung börn
og gamalmenni. Margir voru látnir þræla í
námum á heimskautasvæðum Síberíu. Í bréfi
eins Eistlendings heim segir að þeir hafi mátt
sofa í ösku og á morgnana hafi klæði þeirra
jafnan verið frosin við jörðina: „Mennirnir dóu
umvörpum, en nýir fangar bættust sífellt í
skörðin.“ (bls. 91).
Stór hluti fanganna lést af völdum harðræðis
og vosbúðar veturinn 1941–42. Um 400
eistneskir liðsforingjar höfðu sem dæmi verið
sendir til að þræla í námum í Úkhta í Rúss-
landi. Aðeins 35 þeirra voru lifandi um vorið.
Líkin voru ekki jörðuð heldur þeim fleygt út
fyrir girðingar þrælabúðanna.
Grimmdarverk innrásarhersins jukust dag frá
degi. Sjálfur kveðst Oras eiga erfitt með að
hafa eftir þær pyntingaraðferðir sem landar
Ants Oras var fæddur í Eistlandi árið 1900, en landið var
þá hluti Rússaveldis. Hann nam enskar bókmenntir við
háskólana í Tartu, Leipzig og Oxford. Honum tókst að flýja
ásamt konu sinni til Svíþjóðar árið 1943. Oras lést í Flórída í
Bandaríkjunum 1982 og lifði því ekki að sjá land sitt frelsað
undan oki ráðstjórnarinnar.