Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Síða 17

í landnámi Freysteins fagra II
Sandvík, austasta byggð á íslandi
Til Sandvíkur kom ég í sumar leið;
þá sat þar á moldarbarði
gamall reíur með gulan belg
sem glottandi á mig starði
en brotin hrífa og lúinn ljár
lágu hjá hrundum garði
og sólin skein á sölnuð tún
sunnan úr Tregaskarði.
Svo kvað Jónas Ámason haustið 1956,
en þá voru liðin rétt 10 ár frá því að hætti að
rjúka á bæjum í Sandvík eftir aldalanga
búsetu í þeirri byggð sem austust var á land-
inu.
Sandvík liggur á milli Barðsness að
norðan og Gerpis að sunnan og er umkringd
háum ijöllum á þrjá vegu en opin fyrir hafí
til norðausturs. Fyrir víkurbotni er um eins
kílómeters breið sandræma sem víkin dreg-
ur nafn sitt af og árlón innanvið. Þegar
sandinum sleppir taka við grónir sjávar-
bakkar, beggja megin, síðan sæbrött og
vogskorin strönd með skriðum og hengi-
fíugum. Um tveir kílómetrar eru ijalla á
milli. Inn af víkinni er undirlendi, grösugt
en mýrlent og eru fjórir til fímm kílómetrar
frá sjó inn í dalbotninn.
Fáar byggðir á landi hér munu hafa búið
við jafn erfíðar samgöngur og Sandvík.
Leiðir á landi lágu um grunn torfær ijalla-
skörð. Fjölfamasta leiðin, sem jafnframt var
póstleiðin, lá um Sandvíkurskarð, frá bæn-
um Parti í Sandvík yfír að Stuðlum við
minni Viðijarðar. Var um eins og hálfs tíma
gangur á milli bæjanna. Leiðin var talin
hestfær á sumrum og unnu Sandvíkingar að
vegabótum í þegnskylduvinnu. Á vetmm
var hún aðeins fær gangandi mönnum og
þótti varasöm sakir snjóflóðahættu og
svellalaga.
Um Nónskarð liggur hestfær leið yfir í
Súlnadal í Viðfírði og var það helsta kaup-
staðaleið Sandvíkinga þegar verslun var
sótt á Eskifjörð. Nónskarð liggur í rúmlega
500 m hæð milli Einstakaijalls og Goða-
borgar en það ijall segir þjóðtrúin að sveip-
ist þoku ef einhver reynir að ráða í leyndar-
dóma þess.
Um Tregaskarð til Vöðlavíkur er fært
gangandi mönnum og sömuleiðis um Kerl-
ingarskarð en þar var jafnan farið með ijár-
rekstra þegar rekið var sláturfé til Norð-
ijarðar. Sjóleiðir til og frá Sandvík voru
langar róðraskipum og lágu um opið haf
meðfram sæbröttum ströndum. Um 30 km
eru frá Sandvík til Stóru-Breiðuvíkur í
Reyðarfirði, þangað sem verslun var sótt á
einokunartíma, og 17 km fyrir Barðsnes-
hom til Ness í Norðfirði.
Sandvíkur er getið í Landnámu og er þá
ein jörð en snemma mun hafa orðið fíeir-
býlt. Á 20. öld var búið þar á fímm bæjum;
Mið-Sandvík, Stórastekk, Parti, Seli og
Hundruðum, sem áður mun hafa heitið
Dammur. Sandvík eða Mið-Sandvík, eins
og hún var kölluð heima íyrir, var heima-
jörðin frá öndverðu. Þegar manntalið var
tekið 1703 voru ljögur býli í Sandvík,
ósundurgreind með nöfnum.
Bæirnir Sel og Dammur eru fyrst
nefndir í manntalinu 1801 og Parts er getið
í jarðabók Johensen frá 1847. Fimmta
býlið, Stekkur, byggðist ekki íyrr en seint
á 19. öld og stóð býlið austast allra byggðra
bóla á íslandi. í jarðabók Johensen er getið
afbýlanna; Fífustaða, Þorljótsstaða, Mart-
einshjáleigu, Miðhjáleigu og Sveinsstekks
og er nokkum veginn vitað hvar þau stóðu.
í Mið-Hjáleigu var bænhús. Á presta-
stefnu 1651 er samþykkt að því skuli haldið
við vegna Ijarlægðar byggðarinnar frá
aðalkirkjunni en engar heimildir hafa
fundist um hvað það stóð lengi. Víst hefur
verið bagalegt fyrir Sandvíkinga að missa
15