Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Síða 92

Múlaþing
höfðingja minnir vitaskuld á þrettándu öld,
áður en landið komst undir norsk yfirráð; þá
höfðu öll goðorð og völd safnast á örfárra
manna hendur. Viðræða Þorkels og Þorgeirs
um Hrafnkel hnígur mjög í sömu átt þegar
þeir spjalla um liðveislu við þá Sám og
Þorbjörn:
[Þorkell]: ‘Er það nú drengskapur að
veita gömlum manni og þurftugum; er hon-
um þetta nauðsyn en eigi seiling þó að hann
mæli eftir son sinn en nú ganga allir höfð-
ingjar undan liðveislu við þessa menn og
sýna í því ódrengskap.’ [Þorgeir]: ‘Svo mun
mér fara sem öðrum að eg veit mér þessum
mönnum ekki eiga gott að launa, svo að
eg vilji ganga í deilur við Hrafnkel, þykir
mér hann einn veg fara hvert sumar við þá
menn sem málum eiga að skipta við hann,
að flestir munu litla virðing af fá, og öngva,
áður lýkur. Og sé eg það fara einn veg
öllum. Get eg af því flesta ófúsa til, þá sem
engin nauðsyn dregur til.’9
Viðbrögð Hrafnkels þegar hann veit að
Sámur hefur sótt hann í dóm sýna ótví-
ræðan hroka höfðingja sem telur sig vera
hafinn yfir lög og rétt; sú fyrirlitning á Sámi
sem fólgin er í orðinu ‘smámönnum’ leynir
sér ekki:10
‘Hann veikst við skjótt og kvaddi upp
menn sína og gekk til dóma, hugði hann að
þar mundi lítil vöm fyrir landi. Hafði hann
í hug sér að hann skyldi leiða smámönnum
að sækja mál á hendur sér og ætlaði að
hleypa upp dóminum fyrir Sámi og hrekja
hann af málinu. En þess varð eigi kostur.
Þar var fyrir sá manntjöldi að Hrafnkell
kom hvergi nær, og var honum þröngt frá
burt með miklu ofríki, svo að hann náði eigi
að heyra mál þeirra er sóttu. Var honum því
óhægt að færa lögvöm fram fyrir sig, en
Sámur sótti mál til fullra laga, þangað til að
hann var alsekur á þessu þingi.’
Hér reynir Hrafnkell að brjóta lög og rétt
með því að hleypa upp dómum, en and-
stæðingar hans sýna engu minni ósvífni
með því móti að bægja honum frá dómi
með ofurefli, svo að þeir geti dæmt hann til
fúllrar refsingar samkvæmt landslögum11
og án þess að hann fái að bera fram lögvöm
sína. Hvorirtveggju vilja láta lögin lúta fyrir
ofurefli liðs, en Þjóstarssynir reynast öfl-
ugri og bera því sigur af hólmi.
Á alþingi er ósigri Hrafnkels fagnað af
þingheimi, og leynir sér ekki almenn andúð
á ójafnaði hans:
‘Mörgum mönnum þykir vel þó að þann
veg hafi að borist, þó að Hrafnkell hafi
hneykju farið, og minnast nú að hann hefir
mörgum mikinn ójafnað sýnt.’
Hrakningar Hrafnkels frá Aðalbóli gefa
alþýðu síðar nýtt tilefni til að hrósa yfir
niðurlægingu hans:
‘Á þetta lögðu menn mikla umræðu,
hversu hans ofsi hafði niður fallið, og minn-
ist nú margur á fornan orðskvið að skömm
er óhófs ævi.’
9Ummæli Þorgeirs vestur í Þorskafírði undir sögulok sýna að höfðingjar höfðu enn æma ástæðu til að óttast goðann á Aðalbóli: ' Lr
okkur og ekki svo mikil íyst að deila við Hrafnkel að við nennim að leggja þar við virðingu okkra oftar.’
*^Þau ráð sem Aristótiles gaf Alexander mikla hefðu vafalaust verið Hrafnkatli að skapi: ‘Enginn skal þá menn hátt setja er
náttúran vill að lágt sitji, því að þeirra metnaður þrútnar svo skjótt af metorðunum sem lítill lækur af miklu regni’ (Alexanders
saga, bls. 4).
* ^Merkileg kaldhæðni leikur um þessa frásögn. Ofríki Þjóstarssona minnir á Bandamanna sögu þar sem Ófeigur gamli brýtur
lögin með því móti að múta dómöndum en í því skyni að tryggja réttlæti svo að illmenni sem hafði orðið saklausum manni að
bana hlyti verðskuldaðan dóm. Málið hafði verið rangt til búið, og var því vísað frá. I Bandamanna sögu og Ölkofra þætti stafar
réttarfari augljós hætta af samsæri nokkurra höfðingja, en í Hrafnkels sögu er það einn goði sem skelfir alla aðra höfðingja í
landinu.
90