Múlaþing: byggðasögurit Austurlands - 01.01.2003, Blaðsíða 127

Finnur N. Karlsson
Silfurrósir í svörtu flaueli
Um ljóðagerð á 19. og 20. öld
Tvo síðustu áratugi virðist ljóðaáhugi
hafa farið vaxandi á Austurlandi og
allmargar ljóðabækur og ljóðasöfn
komið út hér í ijórðungnum. Starfandi er
Félag ljóðaunnenda á Austurlandi sem gefið
hefur út nokkrar bækur. Þetta er merkileg
þróun sé litið til þess að bókmenntastarf-
semin hefur eftir seinna stríð verið að færast
nær alfarið á suðvesturhornið. Þar búa
skáldin, þar eru útgáfufyrirtækin, ijölmiðl-
amir og stærstu prentsmiðjumar.
I greininni sem hér fer á eftir er farið yfír
helstu strauma og stefnur í íslenskri ljóða-
gerð á 19. og 20. öld, með áherslu á þá
síðartöldu. Eftir föngum verður reynt að
taka dæmi um höfunda og verk sem tengjast
með einum eða öðmm hætti Austurlandi.
Tilgangur greinarinnar er samt ekki að
skrifa bókmenntasögu ijórðungsins. Ljóð-
skáldin sem minnst er á hér á eftir em ekki
endilega þau sem mestrar virðingar hafa
notið heldur eru valin dæmi sem sýna vel
einkenni hverrar stefnu. Þessi aðferð hefur
þann galia að mörg skáld, jafnvel þau sem
lengst hafa náð, koma minna við sögu
heldur en verðugt væri.
Páll Olafsson - eina „þjóðskáld“ Austfirðinga.
Ljósmynd úr Ljóðmælum Páls Ólafssonar II. bindi.
Frá siðaskiptum til rómantíkur
Framan af öldum dreifðist bókmennta-
starfsemin vítt og breitt um landið enda
þéttbýlinu ekki fyrir að fara og á kaþólskum
tíma hafa klaustrin verið helstu bókmennta-
stofnanimar. Fornsögur eru til úr öllum
landstjórðungum en um það hefur löngum
verið deilt hvort þær voru skrifaðar á svip-
uðum slóðum og þær gerast eða ijarri sögu-
sviði. Sama má segja um bundið mál frá
fyrstu öldum byggðar í landinu. Líklega
hefur Austurland samt verið ffemur aftar-
lega á merinni í bókmenntastarfsemi mið-
alda því hér var aðeins eitt klaustur og það
starfaði einungis í rúm 50 ár. Auk þess var
langt í helstu menningarstofnanir landsins,
öflugustu klaustrin og biskupsstólana, og
engir landsmenn áttu lengra að sækja á
Þingvöll en Austfírðingar.
Tímabilið frá siðaskiptum og fram á 19.
öld er mesta niðurlægingarskeið Islands-
sögunnar og ljóðagerðin í samræmi við það.
Ef Hallgrímur Pétursson er frátalinn bjuggu
þekktustu skáld 17. aldar á Austurlandi. í
Heydölum var Einar Sigurðsson (1538-
1626), á Kirkjubæ Ólafur Einarsson (um
1573-1651), í Vallanesi Stefán Ólafsson
(1620-1688) og í Þingmúla Bjami Giss-
urarson (1621-1712). Sú venja hefur skap-
ast að nefna þessi skáld einu nafni „aust-
125