Morgunblaðið - 28.08.2021, Side 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. ÁGÚST 2021
Herferðin Sem betur fer! er
samstarfsverkefni Bandalags há-
skólamanna, Læknafélags Íslands
og Félags íslenskra hjúkr-
unarfræðinga. Henni er ætlað að
minna á mikilvægi menntaðra sér-
fræðinga og sérfræðiþekkingar
fyrir íslenskt samfélag í fortíð, nú-
tíð og framtíð. Þekking er lykillinn
að hagsæld og öryggi þjóðarinnar
líkt og við höfum rækilega verið
minnt á í heimsfaraldri. Mikilvægi
starfa sem krefjast menntunar
sem nýtist innan heilbrigðiskerf-
isins og annarra greina hefur aldr-
ei verið meira.
Órjúfanleg heild
sérfræðistétta
Læknar, hjúkrunarfræðingar,
ljósmæður, geislafræðingar,
þroskaþjálfar, iðjuþjálfar, sálfræð-
ingar, lífeindafræðingar, sjúkra-
þjálfarar, félagsráðgjafar og 23
aðrar stéttir mynda flóru heil-
brigðisstarfsfólks á Íslandi. Þessar
stéttir slógu skjaldborg um þjóðina
gagnvart viðamestu heilbrigð-
isáskorun sem Ísland hefur staðið
frammi fyrir á lýðveldistímanum.
Árangurinn er enda skýr. Á Ís-
landi höfum við átt því láni að
fagna að búa við eina lægstu dán-
artíðni Covid-19 á byggðu bóli og
84% landsmanna, 12 ára og eldri,
eru bólusett. Verkefninu er hins
vegar ekki lokið og hefðbundna
heilbrigðisþjónustu þarf að styrkja
á ný. Að mörgu er að huga þegar
horft er til framtíðar og Ísland
verður að vera samkeppnishæft
um sérfræðinga þegar þeir ljúka
námi.
Blandað heilbrigðiskerfi
er leiðin fram á við
Í heilbrigðisstefnu stjórnvalda
til ársins 2030 er sett fram sú
framtíðarsýn að íslensk heilbrigð-
isþjónusta verði á heimsmæli-
kvarða fyrir lok áratugarins. Til að
uppfylla þetta metnaðarfulla mark-
mið er nauðsynlegt að stjórnvöld
móti lausnirnar í samvinnu og
samtali við fagstéttirnar sem
byggja upp kerfið. Taka þarf
ákvarðanir með hag þjóðarinnar að
leiðarljósi til lengri tíma. Leið-
arljósið í þessari vegferð ætti að
vera markmið laga um heilbrigð-
isþjónustu þar sem segir að lands-
menn allir eigi rétt á bestu heil-
brigðisþjónustu sem völ er á til
verndar líkamlegri og andlegri
heilsu óháð efnahag.
Við, formenn BHM, LÍ og Fíh,
sem saman erum fulltrúar helstu
heilbrigðisstétta landsins, teljum
að öflugt blandað heilbrigðiskerfi
þjóni þessum markmiðum best. Á
Íslandi búum við nú þegar við
blandað kerfi. Á álagstíma hefur
sýnt sig að framlag heilbrigð-
isstarfsfólks á almenna vinnumark-
aðnum er ómissandi hlekkur í
keðjunni, þar sem Landspítali,
heilsugæsla og aðrar opinberar
heilbrigðisstofnanir, gegna lyk-
ilhlutverki. Það gengur ekki að
mikilvægar heilbrigðisstéttir séu
án samninga við Sjúkratryggingar
Íslands árum saman. Opinbert
kerfi, sem samanstendur bæði af
einkarekstri og opinberum rekstri,
verður að vera gagnsætt og skil-
virkt.
Ísland er á alþjóðlegum
samkeppnismarkaði
Undanfarið hefur mikið borið á
umræðu um mönnunarvanda í
greinum innan heilbrigðisþjónust-
unnar. Skortur er á sérfræðingum.
Vandinn hefur ágerst í faraldrinum
og mun að óbreyttu stigmagnast.
Helsta ógnin við heilbrigðisþjón-
ustu í litlu landi er of lítið aðgengi
að sérhæfðu starfsfólki. Á tímum
alþjóðavæðingar verður sam-
keppnin um þetta fólk sífellt meiri.
Skilaboð stjórnvalda, hvort sem
það er fyrir eða eftir kosningar,
hljóta að vera að senda ungu fólki
sem hyggur á menntun í heilbrigð-
isgreinum hvatningu. Að á Íslandi
verði kjör, aðbúnaður og álag inn-
an heilbrigðiskerfisins samkeppn-
ishæf í alþjóðlegum samanburði.
Hagkerfið reiðir sig á heilbrigt
samfélag og heilbrigðiskerfið reiðir
sig á traustar efnahagsstoðir. Nú
þarf öfluga pólitíska forystu.
Sem betur fer! Og hvað svo?
Eftir Reyni Arngrímsson,
Guðbjörgu Pálsdóttur
og Friðrik Jónsson
»Helsta ógnin við heil-
brigðisþjónustu í
litlu landi er of lítið að-
gengi að sérhæfðu
starfsfólki.
Reynir Arngrímsson
Reynir er formaður Læknafélags Ís-
lands BHM, Guðbjörg er formaður
Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga,
Friðrik er formaður BHM.
Guðbjörg Pálsdóttir Friðrik Jónsson
Stundum er sagt að
neysla vímuefna, ólög-
legra jafnt sem lög-
legra, sé eitt stærsta
samfélags- og heilsu-
farsmein vestrænna
samfélaga. Reglulega
berast fréttir af
ópíóíðafaraldri, t.d. í
ýmsum borgum
Bandaríkjanna, af
skipulagðri glæpa-
starfsemi sem tengist ólöglegum
vímuefnum, aukinni áfengisneyslu
nú þegar faraldur geisar og svo
mætti lengi telja. Skiptar skoðanir
eru um hvernig skynsamlegast sé
að taka á þessum vanda.
Sögulegur aðdragandi
Hugmyndir um afglæpavæðingu
svokallaðra neysluskammta af
vímuefnum (þ.e. að refsa fólki ekki
fyrir lítilræði af ólöglegum vímu-
efnum til eigin neyslu í vörslu
sinni) eiga sér ekki ýkja langa sögu
hér á landi. Lengst af þótti eðlilegt
að refsa fyrir vörslu allra ólöglegra
vímuefna, óháð magni. Bandaríkin
hafa undanfarna áratugi, eða frá
því að Richard Nixon, þáverandi
forseti, lýsti yfir stríði gegn vímu-
efnum, verið fremst í flokki ríkja
sem aðhyllast þessa stefnu.
Þær raddir sem knýja á um
refsileysi við vörslu á neyslu-
skömmtum hafa orðið æ háværari.
Refsingar skili ekki þeim árangri
sem þeim sé ætlað, þ.e. að koma í
veg fyrir neyslu hættulegra vímu-
efna eða minnka neyslu þeirra. Í
raun geri þessi hefðbundnu við-
brögð við vandanum, að refsa fólki,
einungis illt verra. Nær væri að
minnka skaðann með
refsileysi og úrræðum
sem miði að því að
hjálpa viðkomandi að
vinna bug á vímunni.
Árið 1921 gerðist
Ísland aðili að svokall-
aðri Haag-samþykkt
um framleiðslu og
verslun með ópíum og
tveimur árum síðar
var efni hennar lög-
leitt á Alþingi. Það var
svo ekki fyrr en í lok
sjötta áratugarins og
byrjun þess sjöunda að Alþingi út-
víkkaði gildissvið þeirra þannig að
þau næðu yfir önnur efni, sem
valdið gætu ávana og/eða fíkn,
enda hafði neysla slíkra efna aukist
með ’68-kynslóðinni svokölluðu. Ár-
ið 1974 samþykkti Alþingi fyrstu
heildstæðu lögin um ávana- og
vímuefni. Samtímis var grein um
refsinæmi vímuefnabrota bætt inn
í almenn hegningarlög.
Ferskir vindar
Síðan þessi lög tóku gildi hafa
þau vissulega tekið breytingum, en
engum stórvægilegum. Það má
segja að löggjafinn hafi ekki íhug-
að að hverfa frá refsistefnu í vímu-
efnamálum fyrr en Alþingi sam-
þykkti árið 2014
þingsályktunartillögu Birgittu
Jónsdóttur að fela heilbrigð-
isráðherra að móta stefnu í vímu-
efnamálum til að draga úr skaðleg-
um áhrifum vímuefnaneyslu á
grundvelli lausnamiðaðra og mann-
úðlegra úrræða.
Starfshópurinn skilaði af sér ít-
arlegri skýrslu árið 2016. Það má
finna þær efasemdir um gagnsemi
refsistefnu í vímuefnamálum sem
heyrst hafa æ oftar víða um heim.
Helstu tillögur starfshópsins voru
þær að fangelsisrefsingar fyrir
vörslu á neysluskömmtum yrðu
felldar niður, að smávægileg fíkni-
efnalagabrot færu ekki á sakaskrá
og að vímuefnaakstur yrði skil-
greindur á grundvelli mælingar í
blóði, en ekki einungis í þvagi. Auk
þess var þar að finna tillögur að
fjölbreyttari úrræðum fyrir fíkla,
betra aðgengi að hreinum sprautu-
búnaði, skimunum fyrir HIV og
lifrarbólgu C, neyslurýmum, gjald-
frjálsri heilsugæslu o.s.frv.
Á síðustu tveimur löggjaf-
arþingum hafa tvö keimlík frum-
vörp um afglæpavæðingu verið
lögð fram. Þar er annars vegar um
að ræða frumvarp Pírata og hins
vegar frumvarp heilbrigð-
isráðherra. Þótt hvorugt þeirra
hafi náð fram að ganga má segja
að þau endurspegli viðhorfsbreyt-
ingu síðustu ára sem orðið hefur
vegna jákvæðrar reynslu annarra
landa, t.d. Portúgals. Þá fær til-
færsla vímuefnavandans frá refsi-
vörslukerfinu til heilbrigðiskerf-
isins afgerandi stuðning einnar af
stofnunum Sameinuðu þjóðanna,
INCB. Forseti hennar segir að
refsileysi í Portúgal sýni að áhersla
á heilsu og velferð viðkomandi á
grunni meðalhófs og virðingar fyrir
mannréttindum nái góðum árangri.
Athygli vekur að þau sem vilja
stíga varlega til jarðar í þessum
efnum tengjast gjarnan refsivörslu-
kerfinu og sjá fyrst og fremst
tæknilega annmarka. Einnig er um
að ræða bindindisfélög sem heim-
færa þá úreltu hugmyndafræði að
koma í veg fyrir neyslu áfengis
með öllum ráðum, líka boðum og
bönnum, yfir á neyslu annarra
vímuefna.
Þau sem vilja refsileysi eiga það
sammerkt að þekkja frekar til
vímuefnaneyslu með beinum hætti
og hafa fundið afleiðingar hennar á
eigin skinni. Sá hópur getur borið
því vitni að núverandi refsistefna
hjálpar hvorki einstaklingunum
sem um ræðir né samfélaginu í
heild.
Refsistefna virkar ekki
Reynslan segir okkur að vímu-
efni, lögleg jafnt sem ólögleg, verð-
ur aldrei hægt að bannfæra úr
vestrænum lýðræðisríkjum nú-
tímans, enda færi slíkt í bága við
mannréttindi og lýðræðislegan
sjálfsákvörðunarrétt einstaklings-
ins. Það ætti líka að vera augljóst
að núverandi refsistefna virkar
ekki sem skyldi. Næsta skref
stjórnvalda, og almennings líka,
hlýtur að vera að líta á fíkn sem
áskorun fyrir heilbrigðiskerfið en
ekki fyrir refsivörslukerfið. Refsi-
leysi er á næsta leiti, en það mun
ekki verða gallalaust, því munu
fylgja áskoranir, en það mun þó
minnka vandann. Til þess er leik-
urinn gerður.
Það er því sannfæring Pírata að
afglæpavæðing neysluskammta sé
heillaspor.
Afglæpavæðing vímuefna
Eftir Einar
Brynjólfsson » Sá hópur getur borið
því vitni að núver-
andi refsistefna hjálpar
hvorki einstaklingunum
sem um ræðir né sam-
félaginu í heild.
Einar Brynjólfsson
Höfundur er oddviti Pírata
í Norðausturkjördæmi.
einarbrynjolfs@gmail.com
Að vernda náttúruna
er göfugt og gott mark-
mið sem stuðla þarf að
með skynsömum hætti.
Þessu markmiði þarf að
ná í sátt og samlyndi við
ferðafélög, bændur og
sveitarfélög sem og
aðra náttúruunnendur
en það er einmitt það
sem sárlega vantaði inn
í lög umhverfisráðherra
um stofnun hálend-
isþjóðgarðs; samráð við þá sem málið
varðar. Það er því mikilvægt að fara
aðeins yfir staðreyndirnar.
Gerðar voru athugasemdir um þetta
samráðsleysi og við þeim var brugðist
í orði en því miður ekki á borði. Nú
hefur fyrirkomulagið verið haft svo,
eins og Bændasamtökin bentu rétti-
lega á í umsögn sinni, að sveitarfélög
hvers rekstrarsvæðis munu eiga
meirihluta fulltrúa í svokölluðu um-
hverfisráði. Hlutverk umhverfisráðs á
svo að vera að setja stjórnunar- og
verndaráætlun fyrir hvert rekstr-
arsvæði. Þetta hljómar auðvitað mjög
vel, maður ímyndar sér að sveit-
arfélögin séu þarna komin með tögl og
hagldir og farin að geta sagt meiningu
sína um verndarsvæðin og hvernig
skipulagið eigi að vera. En ef frum-
varpið er lesið betur þá kemur í ljós að
stjórn hálendisþjóðgarðs er ekki bund-
in af tillögum umhverfisráða. Það þýð-
ir sem sagt að þessar ábendingar sem
komu frá og voru samþykktar af fólk-
inu sjálfu á svæðinu, því sem þekkir
aðstæður og þarfir sveitarfélagsins
best verða virtar að vettugi ef stjórn-
inni sýnist svo. Rúsínan í pylsuend-
anum er svo að ráðherra hefur heim-
ildir til að gera breytingar á áætlun
umhverfisráðanna og
þarf hvorki að bera þær
breytingar undir stjórn
hálendisþjóðgarðsins né
umhverfisráðin sjálf.
Ráðherra hefur því feng-
ið visst einræði yfir
stjórnkerfi þjóðgarðsins
og í stað þess að tryggja
samráð, hafa lögin tryggt
einráð.
Bændasamtökin voru
ekki einu samtökin sem
benda á skort á samráði
en Samtök útivistafélaga,
Samút, bentu einnig á að þau muni
ekki eiga fulltrúa í svæðisráði og
stjórn hálendisþjóðgarðsins. Ástæðan
fyrir því að þessi sterku regnhlífa-
samtök sem telja 18 aðildafélög fá ekki
fulltrúa er að þau falla ekki undir skil-
greininguna á „útivistarfélagi“ eins og
nefnt er í 2. mgr. 8. gr. laganna og geta
því ekki tekið þátt. Þetta er auðvitað
afar bagalegt því samtökin hafa með
sjálfboðavinnu gætt hagsmuna útivist-
arfólks og vilja geta gegnt því hlut-
verki áfram. Það hafa margir heyrt
talað um hugtakið „Sérfræðingur að
sunnan“ og má segja að þetta laga-
frumvarp um hálendisþjóðgarð beri
keim af þeim hugsanahætti. Litið er á
að sérfræðingurinn sem þekkir hvorki
haus né sporð á landskikanum sem
hann er að skipuleggja sé látinn taka
ákvarðanir án nokkurs samráðs við þá
sem nýta landið og nota það. Maður
hefði haldið að reynslan hefði kennt
okkur að þessi sérfræðistefna umfram
reynslu sé engum til gagns og að sam-
ráð sé alltaf æskilegt en svo virðist því
miður ekki vera.
Það er mikilvægt að muna eftir
hvernig stjórnarflokkarnir skildu við
lög umhverfisráðherra um stofnun há-
lendisþjóðgarðs á lokadögum þingsins
síðastliðið vor. Sú afgreiðsla undir-
strikar að áfram verður ekki haft sam-
ráð eða tekið mark á umsögnum eða
athugasemdum frá öllum þeim sem
láta sig málefni hálendisins varða. Ein-
ræði yfir stjórnkerfi þjóðgarðsins
verður áfram á hendi umhverf-
isráðherra án aðkomu þeirra sem
þekkja aðstæður best. Á lokadögum
þingsins í vor skiluðu þingmenn rík-
isstjórnarinnar í umhverfis- og sam-
göngunefnd áliti sem sannar að engin
breyting mun verða á þessum vinnu-
brögðum. Lokaorð álits þingmanna
stjórnarinnar í nefndinni segir allt sem
segja þarf:
„Að þessu virtu leggur meirihlutinn
til að málinu verði vísað til ríkisstjórn-
arinnar og umhverfis- og auðlinda-
ráðherra verði falið að leggja fram
nýtt frumvarp um málið sem verði
byggt á þeirri vinnu sem hér hefur
verið rakin“.
Samráð og samstarf verður ekki of
oft sagt í einni grein og því segi ég það
einu sinni enn. Það þarf samstarf. Við í
Miðflokknum teljum að nauðsynlegt
sé að standa vörð um hálendið og nátt-
úru Íslands. Það er best gert með efl-
ingu innviða þeirra stofnana sem nú
þegar standa vaktina og því að hvetja
til aukins samstarfs við þær fjöl-
breyttu starfsstéttir, hópa og samtök
sem njóta og vernda vilja íslenska
náttúru. Ráðherra á ekki að vinna
þessa vinnu einn í loftkældu herbergi
niðri í bæ í Reykjavík. Hann á að gera
það í samstarfi við alla þá sem málið
varðar og hefja þessa vinnu með því að
hlýða á þeirra hugmyndir því það er
þar sem öll vinna að breytingum á að
byrja; hjá fólkinu.
Ræðst framtíð há-
lendis Íslands í mið-
borg Reykjavíkur?
Eftir Önnu Kol-
brúnu Árnadóttur
Anna Kolbrún
Árnadóttir
» Við í Miðflokknum
teljum að nauðsyn-
legt sé að standa vörð
um hálendið og náttúru
Íslands.
Höfundur er þingmaður Miðflokksins
í Norðausturkjördæmi.
annakolbrun@althingi.is