Bændablaðið - 18.11.2021, Blaðsíða 30

Bændablaðið | Fimmtudagur 18. nóvember 202130
LÍF&STARF
Beitarstjórnun með jarðvegsbætandi landbúnaði:
Margvíslegt hagræði með skiptibeit
Í Lækjartúni í Ásahreppi eru
bændurnir byrjaðir á tilraunum
í beitarstjórnun, þar sem grund-
völlurinn er það sem kallast á
ensku regenerative farming, en
mætti útleggja sem jarðvegsbæt-
andi landbúnaður. Beitarstjórnin
felst í því að hólfa landið niður með
færanlegum rafmagnsstrengjum
og beita skepnum þétt á afmarkað
svæði í sólarhring eða skemur og
færa þær síðan í nýtt hólf og loka
á eftir þeim, þannig að þær komist
ekki aftur á það hólf sem þær voru
að yfirgefa.
Þannig er beit og hvíld stýrt með
markvissri skiptibeit. Hver skiki er
beittur í stuttan tíma og beitilandið
fær lengri hvíld til endurvaxtar áður
en gripir eru settir þar aftur til beitar.
Grundvallarmarkmið aðferðarinnar
er að bæta jarðveginn, auka lífríki
hans og gera hann eins sjálfbæran og
hægt er. Einnig gengur hún út á að
vinna með og herma eftir náttúrunni.
Lögmál sléttunnar
Ábúendur í Lækjartúni eru þau
Tyrfingur Sveinsson og Hulda
Brynjólfs dóttir og að sögn Huldu
gengur hugmyndafræðin á bakvið
jarðvegsbætandi landbúnað út á
„lögmál sléttunnar“, sem felist í
því að risastórar hjarðir af ýmsum
tegundum reika um beitilöndin, bíta
gras og annan gróður. „Þeim er fylgt
eftir af rándýrum sem veiða veik
og slösuð dýr sér til matar. Að lifa
af fólst í því að halda hópinn þétt
saman og færa sig á milli staða.
Þúsundum saman fóru þau í hring
um svæðið, bitu þétt, tröðkuðu
niður, skitu og héldu svo áfram.
Vikum eða mánuðum síðar komu
þau aftur á það svæði sem þær höfðu
verið á. Á þessu byggir þessi aðferð.
Við og rafmagnsgirðingin erum rán-
dýrin. Við höldum búpeningnum á
ferðinni með því að halda þeim í
þéttum hópi og færum þau daglega
á nýtt svæði og friðum það sem er
búið að beita,“ segir Hulda.
Hún segir að í grundvallaratriðum
snúist aðferðin um að nýta gripi til
að bæta landið með markvissri beit-
arstýringu, við vonum að því fylgi
minni notkun á tilbúnum áburði og
minni vinnu við heyskap. „Með því
að sá plöntum sem binda köfnunar-
efni og vinna þannig áburð fyrir aðrar
plöntur, má spara tilbúinn áburð og
auka fjölbreytileika og næringarinni-
hald flórunnar til beitar og búa til
ákveðna hringrás sem byggir á því
hvernig náttúran vinnur á eðlilegan
hátt.“
Margvíslegur ávinningur
Á bænum er aðallega stundaður
sauðfjárbúskapur og nautgriparækt
og binda þau Tyrfingur og Hulda
vonir við að aðferðin muni skila
þeim margvíslegum ávinningi, meðal
annars talsverðum sparnaði í notkun
á tilbúnum áburði. Hulda útskýrir
þetta þannig að skepnurnar dreifa
áburðinum um leið og þær éta. „Þær
fara ekki með hann í sama náttstaðinn
aftur og aftur, heldur dreifa honum á
beitarsvæðið og þannig nýtist hann
sem áburður fyrir næstu sprettu.
Traðkið eykur líka nýtingu næring-
arefna, því sina og aðrar jurtaleifar
traðkast niður þannig að ánamaðkar
og önnur skordýr ná að melta það.
Við þurfum sem sagt ekki að keyra
skítinn út á völl, hann er þegar kom-
inn þangað og þar með spörum við
olíuna á traktornum við skítkeyrslu,“
segir Hulda. „Þörfin fyrir ormalyf
er mun minni þar sem gripirnir eru
aldrei að bíta í kringum skítinn sinn.
Landið nýtist betur þar sem afkasta-
geta beitarhaganna eykst og hægt er
að fjölga gripum með sama land-
svæði,“ bætir Tyrfingur við.
Þekkt aðferð víða um heim
„Þetta er aðferð sem er orðin mjög
þekkt úti um allan heim og til ótal
Facebook-síður í mörgum löndum
sem fjalla eingöngu um hana og á
einhverju vafrinu duttum við inn í
þessa hópa og ákváðum að kynna
okkur þetta betur,“ segir Hulda og
grunar að ýmsir garðeigendur í þétt-
býli viti ýmislegt um aðferðafræðina.
„Ég sé svo mikið talað um að þekja
jarðveg þar sem þeir tala saman á
Facebook og eitt af grundvallar-
reglunum í þessu er að skilja landið
aldrei eftir óvarið – að jarðvegurinn
sé aldrei óvarinn. Það hefur verið
gefið út mikið af fræðsluefni um
aðferðina og svo má finna hafsjó
af reynslusögum í þessum spjall-
hópum.“
Beitt þétt í hverju hólfi
Hulda útskýrir að nauðsynlegt sé að
beita þétt í beitarhólfunum, þannig að
tryggt sé að allar plöntur séu étnar,
skít dreift á allt svæðið á náttúru-
legan hátt beint úr skepnunum. „Sú
beit sem verður eftir er troðinn niður
og þannig búinn til jarðvegur fyrir
næstu uppskeru, sem er sambland af
rotnandi jurtaleifum og búfjáráburði.
Þegar skepnurnar eru færðar í næsta
hólf fær þetta hólf frið og allar jurt-
irnar fá jafnlangan tíma og tækifæri
til að vaxa. Plöntur sem eru góm-
sætar til beitar eru nefnilega oftast
étnar upp til agna aftur og aftur þegar
skepnur hafa óheftan aðgang að
þeim, þar til þær hætta að ná endur-
vexti og hverfa.“ Tyrfingur segir að
þær plöntur sem ekki séu bitnar, og
ekki traðkaðar niður, skyggi á hinar
sem voru bitnar. „Þessar óbitnu ná
því forskoti, halda áfram að þroskast
og mynda fræ og fjölga sér á kostnað
hinna. Það er óheppileg þróun því að
plönturnar sem voru bitnar eru eftir-
sóttari en hinar sem eru óbitnar. Með
því að beita nógu þétt nær maður
að stýra traðkinu og átinu þannig
að allar plöntur fái jöfn tækifæri til
endurvaxtar. Þannig stuðlar maður að
því að halda bestu beitargrösunum í
beitarhögunum.
Til að brynna gripunum á sumr-
in voru lagðar ofanáliggjandi vatns-
lagnir í öll beitarhólf með tengistút-
um á um 100 m millibili. Þannig var
hægt að færa brynningardallinn með
gripunum á milli daglegra hólfa og
tengja inn á vatnsveituna í næsta stút.
Vatnslögnin er svo tæmd á haustin
fyrir frost,“ segir hann.
Hafa prófað aðferðina á þessu ári
Auk ávinningsins af minni áburðar-
notkun og minni vinnu við hey-
skap, segir Hulda að sparnaður verði
einnig í minni vélanotkun og notkun á
rúlluplasti. „Það hlýtur að teljast nátt-
úruvænt og koma sterkt inn í þá um-
ræðu um loftslagsbætandi landbúnað
sem nú fer hátt eins og allt annað tengt
loftslagsmálum,“ segir hún.
Þau Hulda og Tyrfingur telja að
þessi aðferð, sem sé víða útbreidd
í öðrum löndum, eigi vel heima á
Íslandi. „Við erum búin að sannreyna
að það er hægt að stýra skepnunum
svona og höfum gert það með þessari
aðferð í rúmlega eitt ár núna og við
sjáum strax ávinning. Til dæmis með
minni heyöflun og heygjöf og þannig
minni notkun á innfluttum vörum,
svo sem áburði, olíu og plasti. Okkur
langar að prófa þetta áfram og vita
hvernig það reynist hjá okkur og það
væri gaman ef fleiri hefðu áhuga á að
kynna sér þetta,“ segir Hulda.
„Með því að stýra beitinni yfir
sumartímann getur maður átt góða
Tyrfingur Sveinsson og holdakúahjörðin. Myndir / smh
Hulda Brynjólfsdóttir í garnbúðinni á efri hæð smáspunaverksmiðjunnar Uppspuna.
Frá beitartilraunum í Lækjartúni síðastliðið sumar. Mynd / Lækjartún