Bændablaðið - 18.11.2021, Blaðsíða 36

Bændablaðið | Fimmtudagur 18. nóvember 202136
LÍF&STARF
Brúskfé er sjaldgæft í íslenska
sauðfjárstofninum en margir
hrífast af því og finnst nokkuð
koma til útlitsins, enda er það
óvenjulegt. Hér er sett fram stutt
leiðbeining um ræktun á þessu
sérkenni í fjárstofninum í þeirri
trú að það hjálpi áhugasömum
fjárræktendum að koma upp í
horninu hjá sér nokkrum kindum
með þessu einkenni, sér og öðrum
til gamans og til viðhalds fjöl-
breytileikanum. Leiðbeiningarnar
byggjast að mestu leyti á reynslu
Jökuls Helgasonar á Ósabakka.
Brúskfé einkennist af því að
það er með erfðir fyrir ferhyrndu.
Bestu brúskarnir sjást yfirleitt á
ferukollóttu fé, það er að segja fé,
sem er kollótt en ber erfðir fyrir fer-
hyrndu. Brúskurinn sem í er vísað,
er hárbrúskur á hausnum á kindum,
nánar til tekið í hnakkanum, en ekki
í enninu. Það er þó sjaldgæft að sjá
góðan brúsk á ferhyrndum kindum.
Hornastæðið tekur yfirleitt upp of
mikið af því plássi sem brúskurinn
þarf til þess að verða umfangs-
mikill og bústinn. Vel brúski prýtt
ferhyrnt fé sést þó. Á ferukollóttu
hins vegar er nóg pláss fyrir mikinn
brúsk. Brúskur eða vísir að brúski á
ferhyrndu fé kemur einkum fram ef
hornin eru ekki of fyrirferðarmikil
niðri við kúpuna eða þau standa þar
gleitt og því sést þetta frekar á fer-
hyrndum ám en hrútum.
Svo skiptir ullargerð fjárins líka
máli um þroska brúsksins og útlit,
enda er flest brúskfé mjög ullar-
mikið. Oftast nær er brúskurinn vel
krullaður en leggst gjarnan í hroða-
lokka ef hann er mikið vaxinn og
hefur fengið að vaxa óáreittur. Það
þarf að snyrta hann af og til, t.d. við
rúning.
Ræktun á stofni
Til þess að koma sér upp brúskfjár-
stofni og rækta hann áfram er líklega
vænsta leiðin, að fara að á eftirfar-
andi hátt.
Fyrsta skrefið er að finna sér fer-
hyrndar kindur, rýna vel í hornafar
þeirra og hárafar, einkum á hausn-
um. Sé féð ullarmikið og loðið
og krullað í hnakkanum eru líkur
meiri á að út af því komi efnismikill
brúskur. Sumt ferhyrnt fé með gleitt
hornastæði hefur jafnvel þó nokkurn
brúsk og er það fé vænlegt til vals í
þessu samhengi. Ferhyrndum kind-
um úr þessu vali er best að halda á
móti kollóttu fé. Út úr þeirri ræktun
ætti að koma eitthvað af ferukollótt-
um kindum. Kannski hafa þær vott
af brúski eða jafnvel góðan brúsk
í fyrstu tilraun og henta því vel til
framhaldsræktunar á brúskfé. Það
má oft sjá á nýfæddum lömbum
að þau eru með efniviðinn í góðan
brúsk og brúskurinn er yfirleitt
orðinn vel þroskaður á haustlömb-
um. Líklega er sterkur leikur fólginn
í því að halda saman ferhyrndum
einstaklingum sem eru vænlegir að
sjá, hvað brúskeiginleika varðar og
para þau afkvæmi síðan á móti ullar-
miklu kollóttu fé og fá þannig sterka
kandídata í ferukollótt brúskfé til að
byggja stofninn sinn á.
Þegar búið er að koma upp ein-
hverjum stofni af ferukollóttu fé með
brúsk eða vísi að brúski er vænlegt
að halda því sitt á hvað á móti öðru
ferukollóttu eða á móti ferhyrndu,
jafnvel venjulegu tvíhyrndu eða
kollóttu af tvíhyrndu kyni, til að
forðast einhæfni og innræktun.
Ræktun á
brúskfé
Strípa og Brúska frá Ósabakka, svartbotnóttar nýrúnar brúskær að hausti Þær eru systur undan Töffa, báðar með
mikinn brúsk. Móðir annarar er ferhyrnd en hinnar ferukollótt. Myndir / Páll Imsland
Skúlína frá Ósabakka, svartgolsótt brúskær í haustréttum, órúin.
Töffi frá Ósabakka, svartgolsóttur
nýrúinn ferhyrndur hrútur sem gefið
hefur margan góðan brúsk en ber
engan sjálfur. Hann er undan fer-
hyrndum hrúti og ferukollóttri á.
Blöffi frá Ósabakka í miðju. Hann er morgolsubotnóttur ferukollóttur
brúskhrútur, sonur Röffa og Fríðu sem er ferukollótt. Hér er hann órúinn
lambhrútur að hausti með tveim brúsklausum kollóttum hrútum.
Tvær mórauðar ær á Hellu á Rangár-
völlum, til samanburðar, önnur með
brúsk hin án brúsks.
Morflekkótt ær í Skeiðaréttum með krullulokka í enni sem er allt annað en
brúskur.
Ölkofri frá Eystri-Torfastöðum II. Fer-
hyrndur lambhrútur af brúskfjárkyni
að hausti með frekar grönn horn sem
ekki taka allt of mikið pláss á haus-
kúpunni og því er hann með nokkuð
myndarlegan brúsk.
Röffi frá Ósabakka, svart golsu-
botnóttur ferukollóttur brúsk hrútur
undan Töffa og Robbu sem er feru-
kollótt.
Blöffi frá Ósabakka, morgolsubotn-
óttur ferukollóttur brúskhrútur, mjög
ullar- og brúskmikill, undan Röffa og
Fríðu sem er ferukollótt.
Lokkur frá Skarðshlíð, svartur feru-
kollóttur brúskhrútur með hvítan
lokk í brúsknum og töluvert mikla
upplitaða hroðalokka. Lokkur er
undan hvítum kollóttum hrúti og
svartri ferukollóttri á. Myndin er tekin
að hausti.
Lambi frá Ósabakka, morarnhosótt
fáeinna daga gamalt hrútlamb sem
sýnir vel að hér er brúsklamb á ferð.