Börn og menning - 2020, Page 8

Hættulegar myndir
Þórey Mjallhvít H. Ómarsdóttir
Eins og mörg börn á Íslandi fædd
á síðustu öld ólst ég upp við mik-
inn lestur. Sjónvarpsefni var af
skornum skammti og það var ekki
mikil önnur framleidd afþreying
í boði. Ég las allt barnaefni, gam-
alt og nýtt, með teikningum og
án. Ég hafði sérstaka ást á teikni-
myndasögum eins og Tinna og
Lukku-Láka, Ástríki og Steinríki. Í
mínum huga höfðu teiknimyndasögur jafn mikið vægi
og ómyndskreyttar bækur. Þær voru hvorki merkilegri
né ómerkilegri. Eftir því sem ég varð eldri rann upp
fyrir mér að myndasögur væru settar skör lægra en aðrar
bókmenntir, þeim væri ýtt út á jaðarinn.
Bókabúðir og bókasöfn selja mestmegnis bækur án
mynda. Þó hafa verslanir sprottið upp í flestum vest-
rænum borgum sem sérhæfa sig í varningi fyrir okkur
sem skilgreinum okkur sem „nörda“. Myndasögur eru
taldar of grófar en líka of barnalegar, tvö hugtök sem
ekki eiga mikið sameiginlegt við fyrstu sýn. Það mætti
segja að myndasögur eigi við nokkurs konar ímyndar-
vanda að stríða á Vesturlöndum. En hvaðan koma þess-
ir stimplar og af hverju eru myndasögubækur ekki bara
venjulegar óumdeildar bækur?
Myndasagan í Evrópu, frá
upphefð til uppreisnar
Á fyrri öldum voru myndir engu
síður mikilvægar en hið ritaða orð.
Næstum níutíu prósent Evrópubúa
voru ólæs og aðeins æðri valdastétt-
irnar, karlar mestmegnis, lærðu
að lesa. Myndir sýndu daglegt líf
hvort heldur var í nærsveitum eða
fjarlægum löndum, prestar notuðu
myndir til að kenna almenningi að tilbiðja guð og virða
vald kirkjunnar og kóngar notuðu myndir til að sýna
mátt sinn og auð.
Myndir eru nefnilega ekki bara saklausar mynd-
lýsingar. Þær geta verið öflugir áhrifavaldar. Mynd-
mál Evrópu á miðöldum upphafði kóng og kirkju en
um miðbik átjándu aldar fóru hlutirnir að breytast.
Ádeiluteikningar spruttu upp, ádeilur sem gerðu grín
að yfirvaldi og rifu kónga af stalli sínum. Ádeilur urðu
gífurlega vinsælar meðal almennings. Á tímum frönsku
byltingarinnar voru myndir notaðar til að draga úr
valdi konungsstéttarinnar og til að sýna spillingu og
græðgi konungsins á kostnað bláfátækra Frakka. Og
ekki bætti úr skák að nú var öflug fjölföldun möguleg
með tilkomu stálrista sem prentaðar voru í dagblöð.
Myndir eru
nefnilega ekki bara
saklausar mynd-
lýsingar. Þær geta
verið öflugir áhrifa-
valdar.