Börn og menning - 2020, Side 38

Mér finnst . . .
Ástrós Hind Rúnarsdóttir
… að það sé margt sem megi bæta fyrir unga íslenska
lesendur. Ég er sjálf átján ára og hef alltaf lesið mjög
mikið, alveg sama hvort það sé Hús andanna eftir
Isabel Allende, Svartar fjaðrir eftir Davíð Stefánsson frá
Fagraskógi eða Allt í sleik eftir Helga Jónsson. Þegar ég
var yngri fann ég aragrúa af íslenskum og þýddum ung-
lingabókum frá níunda og tíunda áratugnum í kjallar-
anum hjá ömmu og afa. Ég svoleiðis andaði þeim að
mér og verð enn himinlifandi þegar ég finn unglinga-
bækur frá þessum tíma sem ég hef ekki lesið. Þess vegna
furða ég mig alltaf á því að þessi bókaflokkur virðist
hafa rýrnað með árunum. Í vor skrifaði ég lokaritgerð í
Kvennaskólanum í Reykjavík sem ber titilinn „Fimmt-
án ára á föstu, sextán ára á snappinu: Staða íslenskra
ungmennabókmennta í dag“ og reyndi að komast til
botns í þessu máli.
Þegar Bókatíðindi síðustu tíu ára eru skoðuð má sjá að
íslenskum ungmennabókum er ekki gefið mikið pláss,
þær falla oftast í sama flokk og barnabækur og enginn
skýr greinarmunur gerður á þeim og öðrum bókum fyr-
ir yngri lesendur. Þegar þær svo fengu sinn eigin flokk,
árið 2014, voru ekki nema örfáar íslenskar ungmenna-
bækur í flokknum ár hvert. Þetta er algjör andstæða við
erlenda bókaútgáfu þar sem svokallaðar YA-bækur (e.
young adult) mynda einn stærsta bókaflokkinn og fá
undir sig heilu gangana í bókaverslunum.
Erlendar ungmennabækur fá einnig mikla um-
fjöllun á samfélagsmiðlum. Í raun er heilt samfélag í
netheimum sem kennir sig við bækur: „bookstagram“
(Instagram-síður um bækur), „booktube“ (Youtube-rás-
ir um bækur) og „booktok“ (TikTok-rásir um bækur).
Mér finnst þetta alveg vanta á Íslandi og held að slíkt
myndi gera mikið fyrir unga lesendur hérlendis. Form-
ið er afslappað og hver sem er getur tekið þátt í umræðu
og búið til efni. Umfjöllunin þyrfti ekki að snúast bara
um ungmennabækur heldur væri aðalmálið að ungt
fólk hefði stað til að nálgast bókameðmæli frá fólki á
sínum aldri, umfjöllun
og aðra lesendur. Okk-
ur vantar unga, íslenska
bókaáhrifavalda.
Listamannalaun rit-
höfunda gefa líka skýra
mynd af stöðu ungmennabóka hérlendis. Ef við skoð-
um listamannalaunin árið 2019 sjáum við að fáir ef ein-
hverjir rithöfundanna sem efstir eru á listanum (þ.e.a.s.
fá laun í tólf mánuði) skrifa fyrir ungmenni. Auðvitað
er erfitt að flokka rithöfunda á þennan hátt, ungmenni
lesa líka „fullorðinsbækur“, en ef maður lítur á þetta t.d.
út frá flokkun í bókaverslun er sáralítið um fjármögnun
skrifa á bókum ætluðum ungmennum. Fjármögnun-
in getur þó ekki einungis náð til uppsprettu bókanna
heldur þarf ríkið líka að styrkja skólabókasöfn, bæði
í grunn- og framhaldsskólum, svo að ungt fólk fái að
venjast því að hafa greitt aðgengi að lesefni. Þannig
sköpum við lesendur framtíðarinnar.
Ég held að hlutverk skólanna sé yfirhöfuð nokkuð
stórt þegar kemur að lestrarvenjum barna og unglinga.
Í bókinni Íslenska í grunnskólum og framhaldsskólum
sem kom út árið 2018 var bókmenntakennsla sérstak-
lega skoðuð og kom í ljós að flestar skáldsagnanna sem
notaðar voru í kennslu komu út fyrir árið 2000 og var
meðalaldur þeirra 39 ár. Þegar litið er yfir listann má sjá
að aðalpersónur þessara bóka eru sjaldan á sama aldri
og nemendurnir sem lesa þær. Til dæmis er Erlendur
í bókum Arnaldar Indriðasonar miðaldra karlmaður
innan rannsóknarlögreglunnar og fjórar aðalpersónur
Engla alheimsins eru sömuleiðis karlmenn á fullorðins-
aldri. Auðvitað getur verið þroskandi að lesa „upp fyrir
sig“ en ef tilgangurinn er að kveikja lestraráhuga hjá
börnum og unglingum er áhrifaríkasta leiðin að láta
þau fá lesefni þar sem þau geta samsamað sig persón-
unum og sett sig í spor þeirra. Og þá erum við komin í
hring, ef nemendur eiga að lesa bækur um fólk á sínum