Bændablaðið - 27.01.2022, Qupperneq 41

Bændablaðið | Fimmtudagur 27. janúar 2022 41
Það voru einstaklega ánægju-
leg tíðindi sem hægt var að færa
landsmönnum mánudaginn 17. jan-
úar þegar tilkynnt var um að okkur
hefði tekist að finna hina alþjóðlega
viðurkenndu verndandi arfgerð
gegn riðuveiki (ARR) í íslenska
fjárstofninum.
Áður var búið að finna T137 í
nokkrum kindum sem líka er mjög
spennandi þó sú arfgerð sé ekki viður-
kennd, enn sem komið er, sem vernd-
andi. Í raun var vart hægt að hugsa
sér betra veganesti inn í það átak sem
er fram undan, en það að eiga nú
raunhæfa von um að finna gullmola
í stofninum.
Hér verða veittar upplýsingar
um verkefnið, annars vegar er varða
praktísk atriði og hins vegar upplýs-
ingar um áherslur í sýnatökunni –
hvernig snýr þetta að mér sem sauð-
fjárbónda?
Markmið verkefnisins
– við hverja á það erindi?
Átaksverkefnið, sem framkvæmt er af
RML og styrkt af Þróunarsjóði sauð-
fjárræktarinnar, gengur annars vegar
út á að hvetja bændur til að koma inn
af meiri krafti í það að rækta fé sem
hefur mikla mótstöðu gegn riðuveiki.
Hins vegar að leita betur í stofninum
að verndandi arfgerðum og þá í leiðinni
öðrum breytileikum á príongeninu sem
áhrif geta haft á mótstöðu sauðfjár
gagnvart riðu.
Mikilvægt er að allir sýni verkefn-
inu áhuga. Hve stór skref bændur taka í
því að rækta þolnari stofna er ákvörðun
hvers og eins en vissulega snertir þetta
alla sauðfjárbændur en þó með mis-
munandi hætti.
Hvaða bú?
• Fyrir bændur á riðusvæðum er
vissulega mest áríðandi að taka
ræktun fyrir þolnari stofnum
föstum tökum. Útrýma áhættu-
arfgerðinni úr stofninum og fjölga
lítið næmum og verndandi arf-
gerðum eins hratt og kostur er.
• Fyrir bú sem kalla má ræktunarbú,
er mikilvægt að þau komi inn í
verkefnið af fullum þunga. Hér
er átt við bú sem selja talsvert af
líflömbum og/eða hafa skaffað
sæðingastöðvunum hrúta fyrir hið
sameiginlega ræktunarstarf. Þessi
bú ættu að losa sig við áhættuarf-
gerðina og vera undir það búin að
anna eftirspurn eftir sölugripum
með lítið næmar og verndandi
arfgerðir.
• Bændur sem telja sig tilheyra
hvorugum hópnum geta samt
engu að síður lúrt á erfðafræðileg-
um gullmolum. Það eru því í raun
best að allir sýni lit á einhvern hátt
í þessu sameiginlega átaki.
• Líklegt er að í framtíðinni muni
reglur um hvaða gripi má flytja á
milli búa, grundvallast á því hvaða
arfgerð gripurinn ber.
•
Hvaða gripir?
• Mælt er með að sem flestir láti
taka sýni úr hrútunum sínum
þannig að sem stærstur hluti hrúta-
flotans í landinu verði greindur.
• Þeir sem hafa hug á að ganga skrefi
lengra, myndu taka stikkprufur úr
hjörðinni. Velja gripi sem gætu
endurspeglað ólíkar ættlínur innan
hjarðarinnar og úr ám sem mikið
er til út af, líkt og hrútsmæður.
• Þeir sem eru tilbúnir að taka stærri
skref, ættu þá að horfa til þess að
taka yngstu árgangana skipulega
fyrir auk þess að skoða valdar
eldri ær. Ljóst má vera að fyrir
ákveðin bú verður það takturinn
næstu árin að inn í hjörðina fari
nánast eingöngu gripir sem eru
arfgerðargreindir.
• Best er vissulega að taka skref-
ið til fulls og kanna nánast alla
hjörðina. Nægilegt ætti þó að vera
að greina um 70% gripanna og
sleppa þeim sem fyrirsjáanlega
eru á leið úr ræktun og ám sem
ekki er sett á undan.
Algengar spurningar
Á mínu búi eru hrútarnir þegar greindir
með tveggja sæta greiningu (sæti 136
og 154) – þarf ég að greina þá aftur?
Þetta þarf bara að meta í hverju tilfelli.
Vissulega liggja fyrir mikilvægar upp-
lýsingar um þessa gripi, þ.e.a.s. upp-
lýsingar um áhættuarfgerðina og lítið
næmu arfgerðina. Til þess að spara sér
að greina þessa gripi aftur, mætti byrja
á að skoða hvort hægt sé að fá upplýs-
ingar um foreldra þeirra. Einnig mætti
byrja á að taka úrtak úr stofninum áður
en ákvörðun er tekin að freista þess að
finna verndandi arfgerð í hrútunum. Þá
er líklegra að gripir sem teljast hlut-
lausir út frá þessum tveim sætum (AR/
AR) leyni verndandi arfgerð heldur en
gripir sem eru arfblendnir fyrir áhættu-
arfgerð (VR/AR) eða lítið næmu arf-
gerðinni (AR/AH). Svo er útilokað að
gripir sem eru arfhreinir fyrir áhættu-
eða lítið næmu arfgerð (VR/VR, AH/
AH) leyni verndandi arfgerð. Nánar um
þetta má lesa inn á heimasíðu RML.
Er æskilegt að tvískipta sýna-
tökunni? Já, þar sem taka á mörg sýni
getur verið skynsamlegt að gera það í
tveim hlutum. Almennt væri þá best
að taka fyrst úr hrútunum og eldri ám
sem liggur fyrir að taka eigi sýni úr.
Afkvæmi foreldra sem báðir reynast
hlutlausir (engan breytileika að finna í
þeim 6 sætum sem leitað verður í) þarf
þá í raun ekki að skoða. Það er 100%
öruggt að afkvæmið er einnig hlut-
laust. Búast má við að það sé algeng-
asta niðurstaðan í flestum hjörðum, að
gripir reynist hlutlausir.
Greiningar á sæðinga stöðva-
hrútum? Allir kandídatar fyrir sæðinga-
stöðvarnar sem greindir hafa verið frá
ársbyrjun 2021 hafa verið raðgreindir
(öll sæti príongensins skoðuð). Þá er
þegar búið að greina nokkurn hóp af
eldri hrútum. Listi yfir greinda hrúta og
þá eldri hrúta sem stendur til að verði
greindir, mun birtast á heimasíðu RML
á næstu dögum.

Nokkur hagnýt atriði
• Skráning í átaksverkefnið fer fram
á heimasíðu RML (www.rml.is).
Skráning er opin til 1. febrúar
2022.
• Allir geta sótt um. Í boði eru
ákveðið margar greiningar á
niðursettu verði (niðurgreitt af
Þróunarsjóði sauðfjárræktarinn-
ar). Ef eftirspurn eftir greiningum
verður umfram þann fjölda sýna
sem er niðurgreiddur get bændur
keypt greiningar á mjög hagstæðu
verði í gegnum verkefnið.
• Verð á greiningu pr. niðurgreitt
sýni vegna verkefnisins er 850
kr. án vsk. og með fyrirvara um
gengisbreytingar (hér miðað við
1 kr = 150 EUR)
• Fullt verð á greiningu í gegnum
verkefnið er 2.350 kr án vsk.
og með fyrirvara um gengis-
breytingar (hér miðað við 1 kr =
150 EUR)
• Greiningin innifelur skoðun á sex
sætum: Það eru klassísku sætin
þrjú 136, 154 og 171. Auk þess
sæti 137, sem geymir hugsanlega
verndandi arfgerð. Þá hefur fund-
ist breytileiki í sætum 138 og 151
sem gæti haft jákvæða þýðingu
en áhrifin ekki fyllilega ljós enn
sem komið er.
• Sýnataka er ekki innifalin í verði.
Hægt er að kaupa þá þjónustu hjá
RML samkvæmt verðskrá (9.000
kr/klst + komugjald 6.500 kr,
bæði verð án vsk.) eða að bændur
annast sýnatöku sjálfir. Reikna
má með að hægt sé að taka 40 til
60 gripi á klst., en það fer eftir
undirbúningi og mannskap sem
að verkinu kemur.
• Nota þarf töng við sýnatöku en
sýnið er tekið úr eyra. Ef bændur
ætla að sjá sjálfir um sýnatökuna
er hægt að kaupa tangir í gengn-
um RML. Verð innan við 3.500
kr. án vsk. Tangir geta bændur
samnýtt svo fremi að þær séu
tryggilega sótthreinsaðar milli
bæja.
• Eftir 1. febrúar verður farið yfir
umsóknir. Öllum verður svarað.
Þá munu bændur fá nákvæmari
upplýsingar um sýnatökuna,
merkingu sýna, skiladaga o.fl. Ef
þarf að forgangsraða við útdeil-
ingu á greiningum á niðursettu
verði, verður sett sem lágmark
að menn taki 25 sýni. Hámark
á bú verða 300 sýni. Við frek-
ari niðurskurð yrði tekið tillit
til hagsmuna rannsóknarinnar
og ræktunarstarfsins og því gæti
hlutfall niðurgreiddra sýna orðið
eitthvað mismunandi milli búa.
Öllum býðst að kaupa umfram
skammta á fullu verði (2.350 kr
án vsk.). Eins má gera ráð fyrir að
bæta við pantanir, en það verður
auglýst síðar.
• Gert er ráð fyrir að fyrstu sýni fari
til greiningar (erlendis) um miðj-
an febrúar. Niðurstöður ættu að
liggja fyrir um 15 virkum dögum
eftir að sýnið fer til greiningar.
Gert er ráð fyrir að sýnatökum
ljúki um 1. maí.
Smiðsbúð 10, 210 Garðabæ - s. 787 9933
vpallar@vpallar.is - www.vpallar is
Mikið
úrval
Margar
stærðir
Olíu- og rafmagnshitablásarar
Vandaðar tröppur og stigar
Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins
Um ARR og átaksverkefnið fram undan í arfgerðargreiningum
Eyþór Einarsson
ráðunautur búfjárræktar-
og þjónustusviðs
ee@rml.is
Sýnataka úr eyra.