Bændablaðið - 27.01.2022, Qupperneq 48

Bændablaðið | Fimmtudagur 27. janúar 202248
Áhrif umhverfis á útskilnað niturs í kúamjólk
Síðastliðið haust varði Guðrún
Björg Egilsdóttir mastersverkefni
sitt, „Áhrif umhverfis á
útskilnað niturs í kúamjólk“ við
Landbúnaðarháskóla Íslands.
Hér að neðan verður stiklað
á stóru um verkefnið en fyrir
áhugasama má finna ritgerðina í
heild sinni hér: https://skemman.
is/handle/1946/39764
Útskolun niturs í kúamjólk
Hægt er að breyta efnainnihaldi
mjólkur með mismunandi fóðrun
og hafa rannsakendur greint frá
því að ávinningur (aukin nyt,
frjósemi og/eða ending) sé af því
að nota útskolun niturs í mjólk sem
bústjórnartæki. Útskolun niturs í
mjólk er með úrefni (urea) sem
samanstendur af köfnunarefni,
vetni, súrefni og kolefni (CH4N2O).
Það er myndað úr ammóníum sem
losnar við prótein niðurbrot í vömb
eða þegar of mikið framboð af
amínósýrum er til staðar. Þar sem
ammóníum er eitrað breytir lifrin
því strax í úrefni sem flyst með
blóði til nýrnanna, til útskilnaðar
með þvagi. Frá blóðinu getur
úrefnið hins vegar flust auðveldlega
yfir í aðra líkamsvökva, þar með
talið mjólk.
Almennt er talið að úrefnisstyrkur
í mjólk kúa eigi að liggja á bilinu 3-6
mmól/l þar sem hár úrefnisstyrkur
bendir til offóðrunar á próteini
á meðan lágur úrefnisstyrkur
bendir til undirfóðrunar á próteini.
Áhrif umhverfis á úrefnisstyrk
í kúamjólk höfðu þó ekki verið
rannsökuð hér á landi og samband
á milli úrefnisstyrks og annarra
innihaldsefna í mjólk því óþekkt
sem og hvaða áhrif úrefnisstyrkur
hefur á nyt, frjósemi og endingu.
Erlendar rannsóknir gefa ekki
einhliða niðurstöður og breytileiki
er á úrefnisstyrk á milli kúakynja,
því þótti mikilvægt að skoða þetta
sérstaklega fyrir íslenskar kýr.
Rannsóknin leitaðist við að svara
eftirfarandi spurningum:
• Hver eru tengsl úrefnisstyrks
við fitu, prótein, laktósa,
kasein, frumutölu og fitusýrur
(FFS) í mjólk?
• Hver eru tengsl úrefnisstyrks
við nyt, endingu og frjósemi
mjólkurkúa (bil milli burða)?
• Hvað veldur breytileika á
úrefnis styrk mjólkur á milli
kúabúa?
• Hvað veldur breytileika á
úrefnisstyrk mjólkur innan
kúabúa? Samspil erfða og
umhverfis.
• Hvert er hagnýtt gildi úrefnis-
mælinga fyrir bændur?
Rannsóknin
Rannsóknin byggði á Huppu,
skýrsluhaldskerfi fyrir nautgripa-
rækt, niðurstöðum efnamælinga á
einstaklings- og tanksýnum sem
gerðar voru hjá Rannsóknarstofu
mjólkuriðnaðarins (RM) og niður-
stöðum spurningalista úr heim-
sóknum á völdum búum. Notast
var við fjögurra ára tímabil frá
2015-2018 og voru tanksýnagögn
notuð til að velja hvaða bú yrðu
valin til frekari úrvinnslu. Alls upp-
fylltu 410 bú víðs vegar um landið
þau skilyrði sem verkefnið lagði
upp með og var þeim skipt niður í
fimm jafna úrefnisflokka, byggða
á meðalúrefnisstyrk búanna. Úr
hverjum úrefnisflokki voru sjö
bú valin til frekari úrvinnslu, eða
í heildina 35 bú. Spurningalisti
var lagður fyrir bændur þessara
búa og þeir heimsóttir til að fá
frekari upplýsingar um búin,
fóðrun gripanna og ræktun túna.
Fullnægjandi gögn fengust frá 33
búum. Öll einstaklingssýni og
kúaskýrslur fyrir tímabilið 2015-
2018 voru skoðuð fyrir þessi
bú, með tilliti til efnainnihalds
mjólkur, afurða, frjósemi (bils
milli burða) og endingar (fjöldi
burða við förgun) til að draga fram
áhrif úrefnisstyrks á þessa þætti.
Í heildina var notast við 49.464
einstaklingsmælingar af 6.323
mjaltaskeiðum (afurðamælingar)
frá 3.530 kúm frá þessum 33 búum
við úrvinnslu gagna, auk niður-
staðna spurningalistans sem not-
aðar voru til að leggja mat á hvað
veldur breytileika á úrefnisstyrk
mjólkur á milli búa.
Helstu niðurstöður
Skiptingu búanna í úrefnis-
flokka, byggða á einstaklings-
s‎ýnum kúnna má sjá í töflu 1.
Meðalúrefnisstyrkur í mjólk ís-
lenskra kúa var 6,2±1,4 mmól/l,
sem er örlítið hærri styrkur en ráð-
lagt er af Ráðgjafarmiðstöð land-
búnaðarins (RML). Styrkurinn
er hærri en í löndum á borð við
Bretland, Kanada, Króatíu og
Svíþjóð en þó ekki jafn hár og
greint hefur verið frá í Ástralíu
(6,7 mmól/l) og í Tyrklandi (7,3
mmól/l).
Úrefni yfir mjaltaskeiðið, eftir
árstíma og mjaltaskeiðum
Úrefnisstyrkurinn breytist eftir
tíma á mjaltaskeiði (dögum frá
burði [DFB]), eftir árstíma og með
auknum fjölda mjaltaskeiða (aldri).
Að meðaltali jókst úrefnisstyrkurinn
úr 4,97 mmól/l upp í 6,75 mmól/l
fyrstu 150 daga mjaltaskeiðsins
en fór ‏‏þá minnkandi og náði stöð-
ugleika í 6,10-6,20 mmól/l við 240
DFB, mynd 1. Talið er að lítinn úr-
efnisstyrk fyrstu vikur og mánuði
mjaltaskeiðsins megi rekja til þess
að kýrnar ná ekki að innbyrða nægi-
legt magn af fóðri til að uppfylla
þarfir sínar og skortir þær því bæði
orku og prótein (neikvætt orku- og
próteinjafnvægi).
Sveiflur voru í úrefnisstyrk í
mjólk íslenskra kúa eftir árstíma
en styrkurinn var mestur í janúar
(6,4 mmól/l) og minnstur í júlí (5,7
mmól/l), mynd 2. Úrefnisstyrkurinn
jókst á haustin, hélst nokkuð hár
fram á veturinn, en tók að minnka
á vorin. Yfir sumartímann voru
sveiflur í styrknum en hann náði
lágmarki í júlí, með hærri gildi í júní
og ágúst. Úrefnisstyrkurinn var þó
ekki einungis breytilegur eftir stöðu
á mjaltaskeiði og árstíma, heldur
hafði númer mjaltaskeiðs áhrif líka,
en úrefnisstyrkurinn minnkaði með
aldri kúnna.
Úrefni og önnur
innihaldsefni í mjólk
Samband var á milli úrefnisstyrks
og annarra innihaldsefna í mjólk,
en skýrði þó hvert innihaldsefni
lítinn breytileika á úrefnisstyrk í
mjólk, eða frá 0,2-3,1%. Breyting
á úrefnisstyrk hafði helst áhrif á
fitu, frumutölu og fríar fitusýrur en
áhrifin voru þó lítil t.d. minnkaði
fituprósenta mest um 0,26% með
auknum úrefnisstyrk.
Úrefni og nyt, frjósemi og ending
Rannsóknin leiddi í ljós að bú
með hæsta meðal úrefnisstyrkinn
voru með hæstu meðalnytina en
jafnframt minni frjósemi (aukið bil
milli burða). Aukningin/minnkunin
á milli úrefnisflokka var línuleg
að úrefnisflokki 4 undanskildum.
Kýrnar í úrefnisflokki 5 (mesti
úrefnisstyrkurinn) mjólkuðu að
meðaltali 309 lítrum meira á
hverju mjaltaskeiði en k‎ýrnar í
úrefnisflokki 1. En á meðan nytin
jókst með auknum úrefnisstyrk,
minnkaði frjósemin. Marktækt
lengst bilið á milli burða var hjá
kúnum í úrefnisflokki 5 eða 405
dagar að meðaltali. Stysta bilið
á milli burða var hins vegar 384
dagar hjá kúnum í úrefnisflokki 1.
Úrefnisstyrkurinn hafði ekki áhrif
á endingu kúnna en líkurnar á ‏því
að kálfur fæddist lifandi jukust
aðeins en marktækt með auknum
úrefnisstyrk.
Hvað veldur breytileika á
úrefnisstyrk?
Munur var á úrefnisstyrk í mjólk á
milli kúa innan búa sem og á milli
búa. Breytileika á úrefnisstyrk á
milli kúabúa mátti ekki rekja til
mismunandi fjósgerðar, stærð búanna
né samsetningu bústofns. Þættir sem
snéru að heilbrigði, hlutfalli kelfdra
kvíga, útiveru, dýralæknakostnaði
og bætiefnanotkun höfðu heldur
ekki áhrif á úrefnisstyrk né notkun
á búfjáráburði og tilbúnum áburði.
Greining á heysýnaniðurstöðum
leiddi í ljós að próteinmagn í gróffóðri
skýrði 44% af breytileikanum
á úrefnisstyrk í mjólk en hann
eykst með auknum próteinstyrk í
gróffóðri, mynd 3. Próteinstyrkur
í kjarnfóðri skýrði hins vegar lítinn
sem engan breytileika á úrefnisstyrk
í mjólk þegar búið var að taka tillit til
próteinmagns í gróffóðri. Skýrist það
líklega af mismunandi samsetningu
próteins í kjarn- og gróffóðri og
hlutverki vambarbakteríanna,
en almennt er hærra hlutfall af
vambarleysanlegum próteinum í
gróffóðri en í kjarnfóðri.
Innan búa var breytileikinn
mestur 24,2% en minnstur 16,7%.
Þar sem bændur fóðra yfirleitt
allan mjólkurkúahópinn á sama
gróffóðrinu skýrist breytileiki
milli kúa líklegast af getu kúnna
til að innbyrða fóður, jafna sig á
neikvæðu orku- og próteinjafnvægi
í upphafi mjaltaskeiðs, mismikilli
mjólkurframleiðslu og mögulega
misgóðu aðgengi að fóðri.
Ályktanir
Þessi rannsókn bætti við mikilvægri
þekkingu um hvernig nýta megi
úrefnismælingar í mjólk sem
bústjórnartæki. Úrefnisstyrkur í
mjólk íslenskra kúa er breytilegur
eftir stöðu á mjaltaskeiði, árstíma
og aldri kúnna. Því er æskilegt að
fylgjast með úrefnismælingum til
lengri tíma og varast skal að draga
of miklar ályktanir út frá einu sýni.
Úrefnisstyrkur í mjólk skýrist
að stórum hluta af próteinmagni
gróffóðursins, því þarf að hafa
áhrif á það til að valda breytingum á
úrefnisstyrk. Ef auka á próteinmagn
gróffóðursins er mikilvægt að bera
vel á af N áburði og slá og hirða
gróffóðrið á réttum tíma. Með
auknum úrefnisstyrk jókst nytin
og líkurnar á því að kálfur fæðist
lifandi, á meðan frjósemi minnkaði
við aukinn úrefnisstyrk. Bændur
verða því að skoða út frá sínu
ræktunarmarkmiði hvaða þætti þeir
vilja hámarka, frjósemi eða nyt. Sé
markmiðið að draga úr úrefnisstyrk
í mjólk gæti verið ávinningur af því
að bera minni N áburð á tún en passa
þó upp á að slá snemma. Huga þarf
að samsetningu fóðurs og passa upp
á að nægilegt framboð af orku sé
til staðar í vömbinni, ekki síst af
hraðgerjanlegri sterkju.
Höfundar:
Guðrún Björg Egilsdóttir
og Þóroddur Sveinsson.
Á FAGLEGUM NÓTUM
Tafla 1. Úrefnisflokkun búanna. Fyrir hvern flokk má finna skilgreiningu
á flokkun, fjölda búa ásamt spönn úrefnismælinga og meðalúrefnisstyrk
flokksins. Taflan er byggð á meðalúrefnisstyrk búanna út frá einstaklingssýnum
kúnna.
Mynd 1. Samband á milli úrefnisstyrks í mjólk og fjölda daga frá burði.
Mynd 2. Breyting úrefnisstyrks yfir árið, byggt á niðurstöðum einsþátta
fervikagreiningar þar sem tekið hefur verið tillit til mánaðarlengdar frá burði
og númer mjaltaskeiðs. Tölurnar fyrir ofan súlurnar eru minnstu kvaðrata
meðaltöl fyrir hvern mánuð. Marktækur munur á milli mánaða er sýndur með
mismunandi bókstöfum (A-H) og byggist á Student's t-prófi.
Mynd 3. Samband á milli úrefnisstyrks í mjólk og próteinmagns í gróffóðri.
Byggt á meðalúrefnisstyrk í mjólk og meðalpróteinmagni í gróffóðri á hverju
búi. Aðhvarfsjöfnu línunnar og skýringarhlutfall (R2) má finna til hliðar við
línuna, stjörnur tákna að sambandið er hámarktækt.
Á næstu vikum mun vörumerkið Íslenskt gæðanaut
yfirtaka gömlu heimasíðu Landssambands
kúabænda, naut.is og verður hún í framhaldi notuð
fyrir markaðsefni vörumerkisins.
Ný heimasíða búgreinadeildar kúabænda verður
tekin í notkun í staðinn, hana má finna undir
www.bondi.is - Búgreinadeildir – Deild kúabænda.
Viðmót nýrrar síðu svipar til viðmóts bondi.is en
eldra efni af naut.is verður áfram aðgengilegt á nýja
vefnum og munu nýjar fréttir og fræðsluefni fyrir
nautgripabændur birtast þar inni.
Kúabændur athugið! – www.naut.is