Bændablaðið - 07.04.2022, Blaðsíða 22

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. apríl 202222
Loftslagsmálin virðast vera
farin að flækjast illilega fyrir
ráðamönnum í Bandaríkjunum
og Kanada og jafnvel komin
út í hreinar öfgar, ef marka má
umfjöllun H. Claire Brown í pistli
á YouTube. Þrátt fyrir yfirlýsingar
um yfirvofandi matvælaskort voru
bændur í þessum löndum hvattir
til að yrkja ekki jarðir sínar til að
draga úr losun koltvísýrings (CO2).
Forsöguna má rekja til þess að í
Bandaríkjunum var sett á fót sérstök
landverndaráætlun sem nefnd er
„Conservation Reserve Program“,
eða „CRP“, árið 1985. Var hún
staðfest með því að Ronald Reagan,
þáverandi forseti, undirritaði lög þar
að lútandi. Var þetta talin ein stærsta
verndaráætlun einkalanda í sögu
Bandaríkjanna.
Upphaflegur tilgangur
að vernda vatnsgæði
Áætlun CRP byggir á frjálsri
þátttöku bænda og landeigenda
sem fá greitt frá ríkinu til að hætta
búskap í að minnsta kosti 10 til 15
ár. Tilgangurinn var sagður vera að
vernda grunnvatn og bæta vatnsgæði.
Þá hefur CRP verið beitt til að draga
úr jarðvegseyðingu og auka búsvæði
dýrategunda í útrýmingarhættu. Ekki
var talin vanþörf á að gera bragarbót
í ýmsum málum náttúruverndar,
sérstaklega hvað mengun grunnvatns
varðar.
Popúlismi virðist hins vegar hafa
yfirtekið þessa áætlun, í það minnsta
að hluta til. Hafa pólitíkusar einkum
stokkið á þann vagn á allra síðustu
árum í nafni loftslagsmála þar sem
meint losun CO2 frá landbúnaði er
talin vo skelfileg.
Hefur þetta CPR verkefni
verið útvíkkað enn frekar og
með sérstökum svæðisbundnum
aðgerðum, eða því sem kallað er
„Regional Conservation Partnership
Program“ (RCPP).
Milljónir ekra teknar úr
landbúnaðarnýtingu
Samkvæmt tölum þjónustu skrifstofu
landbúnaðarins hjá landbúnaðar­
ráðuneyti Bandaríkjanna (USDA),
þá hafa 5,3 milljón ekrur ( rúmlega
2,1 milljónir hektara) verið teknar úr
notkun í landbúnaði í einkaeign með
samningum bænda við CPR. Þar af
eru um 2,6 milljónir ekra af graslendi,
þ.e. túnum og beitarlandi, og haldið er
áfram að gera samninga um að taka
land úr landbúnaðarnotkun.
Búist er við að farið verði fram
úr áætlunum um að taka 4 milljónir
ekra (1,6 milljón hektarar) úr
landbúnaðarnotkun á þessu ári, sem
er það mesta nokkru sinni á einu ári.
Samkvæmt gögnum USDA mun
þetta leiða til bættra umhverfisáhrifa
og minnkandi mengunar í ám og
vötnum samkvæmt 30 ára áætluninni
Clear 30.
Bændur keyptir frá landbúnaði
með auknum fjárframlögum
Ástæðan fyrir því að bændur gera í
auknum mæli tilboð um að leggja sitt
land undir CPR er að FSA kynnti á
síðasta ári hækkaðar greiðslur til
þeirra sem hættu landnýtingu. Þá
var einnig tekið fram að nú væru
loftslagsmálin í auknum mæli tekin
inn í CPR áætlunina. Sem sagt að
auka það sem þeir kalla „climate­
smart agriculture“, sem er á dagskrá
sérstakrar aðgerðarsveitar Hvíta
hússins. Hún er undir stjórn Joe
Biden Bandaríkjaforseta (White
House National Climate Task
Force). Auk þess er Biden­Harris
stjórnsýslunefndin sögð vinna að
samræmingu loftslagsinnleiðinga
hjá landbúnaðarráðuneytinu. Þá
hefur verið tekin upp hvatning um
loftslagssnjalla starfshætti fyrir
CRP áætlunina, eða „Climate­Smart
Practice Incentive“.
Bent á fæðuskort en bændur
hvattir til að hætta landbúnaði
H. Claire Brown bendir á þver­
sagnirnar í málinu. Á sama tíma og
Joe Biden Bandaríkjaforseti og Justin
Trudeau, forsætisráðherra Kanada,
tilkynntu um yfirvofandi fæðuskort
vegna hækkandi verðs á áburði í
heiminum var bændum borgað fyrir að
hætta búskap af umhverfisástæðum.
Þetta þykir sérkennilegt þar sem
Biden kynnti sjálfur áætlanir um að
berjast við fæðuóöryggi í ljósi þess
að yfir 40 milljónir Bandaríkjamanna
byggju við fæðuskort. Í mars í fyrra
mat USDA það svo að 30 milljónir
fullorðinna og 12 milljónir barna í
Bandaríkjunum byggju við hungur.
H. Claire Brown segir alveg
ljóst að ráðamenn þessara þjóða
vilji stuðla að matarskorti í skjóli
verndurnaráætlunar (Conservation
Reserve Program ­ CRP) væntanlega
til að keyra upp verðlag og hag­
kerfið. Þetta sé hins vegar að leiða til
viðsnúnings hjá þessum þjóðum í átt
að sjálfsþurftar ­ og frístundabúskap
samfara annarri vinnu meðfram
búskap í nágrenni þéttbýlis.
Bendir Brown á bænargjörð bænda
hjá samtökum amerískra bænda
(American farm Bureau federation)
til yfirvalda um að fá að yrkja jarðir
sínar til að auka fæðuframboð í
kjölfar stríðsins í Úkraínu. Bændurnir
fara fram á leyfi til að sá í akrana til
að koma í veg fyrir fæðuskort.
Það sé ekki einfalt mál þar sem
þeim er nú bannað að rækta korn á
milljónum ekra vegna umhverfis­
og loftslagsmála CRP. Segir Brown
að ríkisstjórn Joe Biden hafi engan
áhuga á þessum óskum bænda. Þess
í stað sé verið að setja meira land
undir verndaráætlun CRP, eða eins
mikið land og mest sé mögulegt
samkvæmt lögum.
Æpandi þversagnir
Enn ein þversögnin er svo að Joe
Biden tilkynnti fyrir síðustu helgi að
nota þá olíu sem forveri hans, Donald
Trump, lagði áherslu á að safna upp
sem varabirgðium. Er það til að slá á
olíuskort á markaði vegna afleiðinga
stríðsins í Úkraínu og viðskiptabanns
á Rússa. Trump fékk ekki mikið hrós
fyrir oliuáhuga sinn þar sem slíkt
væri þvert á öll loftslagsmarkmið.
Fyrirskipaði Biden að aukið yrði
framboð olíu úr varabirgðum
Bandarík janna um eina milljón tunna
á dag. Eitthvað sem ætla mætti að
væri þvert á loftslagsmarkmið
hans eigin ríkisstjórnar og m.a.
loftslagsmarkmið sem landbúnaði
er nú gert að framfylgja. /HKr.
UTAN ÚR HEIMI
Sameinuðu þjóðirnar óttast um stöðu grunnvatns
– Grunnvatn gefur helming þess vatns sem jarðarbúar nota til heimilisnota
Næstum helmingur jarðarbúa
stendur frammi fyrir miklum
vatnsskorti, að minnsta kosti
einhvern hluta ársins, að því
er fram kemur í nýrri skýrslu
UNESCO, Menntunar-, vísinda-
og menningarstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna. Þá er því spáð að
þetta ástand haldi áfram að versna
og jafnvel talað um yfirvofandi
kreppu í neysluvatnsmálum
jarðarbúa.
Þótt loftslagsbreytingar geti
gegnt stóru hlutverki í hvernig
grunnvatn safnast upp í jarðlögum
til lengri tíma, þá er mesta hættan
samt af mikilli uppdælingu
grunnvatns að mati UNESCO.
Fyrir upphaf þessarar aldar var
metið að á milli 100 og 200 km³/
ári (rúmkílómetrar af vatni á
ári) væri dælt upp úr jarðlögum.
Það er um það bil 15 til 25% af
heildarvatnsnotkuninni.
Grunnvatnsmengun dregur
úr neysluhæfni á vatni
Grunnvatn gefur helming þess vatns
sem jarðarbúar nota til heimilisnota,
þar með talið drykkjarvatn fyrir
langflestan hluta dreifbýlis sem er
ekki tengt veitukerfum. Um 25%
af áveituvatni er grunnvatn. Engu
að síður er mikilvægi þessarar
náttúruauðlindar oft vanmetið
og illa skilið. Vatnsbúskap er illa
stjórnað og illa farið með vatnið
sökum mengunar, að sögn SÞ.
Um helmingur jarðarbúa býr við
einhvern vatnsskort
Næstum helmingur jarðarbúa
stendur frammi fyrir miklum
vatnsskorti, að minnsta kosti
einhvern hluta ársins, en um 2,2
milljarðar manna hafa nú ekki
aðgang að fersku drykkjarvatni.
Í skýrslunni segir að vegna
loftslagsbreytinga sem hafa áhrif
á úrkomu og heildar vatnshringrás á
jörðinni sé því spáð að þetta ástand
versni enn frekar. Hins vegar kemur
líka fram í skýrslunni að höfuðorsök
þessa ástands sé ekki síður ofnýting
grunnvatns í landbúnaði á sumum
svæðum og mengun jarðvegs af
mannavöldum.
Komið að tímamörkum
Sameinuðu þjóðirnar hafa varað við
því að vegna bráðnunar jökla og
sífrera, séu vatnafarsbreytingar að
nálgast þau mörk að ekki verði aftur
snúið. Þá er að sjálfsögðu miðað við
lok litlu ísaldar sem svo er nefnd
og gjarnan hefur verið notað sem
núllpunktur í loftslagsumræðunni.
Ný skýrsla milliríkjanefndarinnar
um loftslagsbreytingar (IPPC)
bendir á umfang yfirvofandi
vatnskreppu og þær gríðarlegu
áskoranir sem fram undan eru við
stjórnun þessarar auðlindar.
Vatnsmagn sem myndast
vegna bráðnunar á snjó og ís mun
minnka. Það er helsta uppspretta
áveitu í sumum heimshlutum. Tap
jöklamassa mun draga enn frekar
úr framboði á vatni í landbúnaði
og rekstri vatnsaflsvirkjana og
framboði til borga og byggða til
næstu framtíðar og lengri tíma.
Breytingar á hringrás vatns, sem
og öfgar í veðri, munu hafa neikvæð
áhrif á ferskvatnsvistkerfi. Á sama
tíma munu beinar flóðaskemmdir
aukast með hverju broti af hækkun
hitastigs, að því er fram hefur komið
í málflutningi nefndarmanna IPCC.
Áburður og skordýraeitur
skaðar grunnvatn
Grunnvatn verður einnig fyrir
áhrif um af mengun frá áburði og
skordýraeitri í öflugum landbúnaði,
eitruð um efnum í illa stjórnuðum
iðnaði og fráveitu frá illa stjórnaðri
hreinlætisaðstöðu.
Mikilvægi grunnvatns mun
aðeins aukast vegna vaxandi
eftirspurnar eftir vatni í öllum
greinum og breyti leika og ófyrir­
sjáanlegrar úrkomu og úrkomu­
mynsturs í andrúmsloftinu.
Heimsvatnsþróunarskýrsla
Sam einuðu þjóðanna 2022 bendir
á að skilningur á möguleikum
grunn vatns krefst samstillts átaks
í stjórnun og sjálfbærri nýtingu
þessarar auðlindar. Grunnvatn
skiptir sköpum í baráttunni gegn
fátækt, matvæla­ og vatnsöryggi
og aðgengi og þol samfélagsins,
efnahagslífsins og samfélaga við
loftslagsbreytingar.
Heilbrigðar ár fyrir
heilbrigt grunnvatn
Herferðin Save the Blue Heart
of Europe undirstrikar tengsl
heilbrigðra vistkerfa í ám og
grunn vatni. Árnar eru með grunn­
vatnskerfi í stöðugum skiptum.
Vatnið skilar sér til ánna, hreinsað,
sem vistkerfi grunnvatnsins stuðlar
að.
„Þetta heilbrigða samband
grunnvatns og áa getur orðið fyrir
áhrifum af hnignun áa. Ef árfarvegum
er breytt eða þær stíflaðar, getur það
skaðað líffræðilegan fjölbreytileika
og haft þar af leiðandi áhrif á gæði
yfirborðvatnsins sem verður að
grunnvatni,“ segir í átakinu.
Save the Blue Heart of Europe
segir að vatnsföllum á Balkanskaga
sé ógnað af gerð yfir 3.500 stíflna
vegna vatnsaflsframkvæmda til
aukinnar raforkuframleiðslu. Það
geti stórlega ógnað grunnvatns­
auðlindum og aðgengi að drykkjar­
vatni fyrir staðbundin sam félög.
/HKr.
Forsíða nýrrar skýrslu UNESCO.
Myndavélar
fyrir sauðburðinn
Við bjóðum fjölda myndavéla fyrir heimilið, sumarhúsið og
jafnvel sauðburðinn. Myndavélarnar eru einfaldar í uppsetningu
og tengjast appi svo þú getur fylgst með í snjallsímanum
þínum.
Yfirvöld í Bandaríkjunum og Kanada sögð í bullandi mótsögn við eigin gjörðir:
Kynna fæðuskort og hvetja bændur til að hætta landbúnaði