Bændablaðið - 07.04.2022, Blaðsíða 54

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. apríl 202254
UTAN ÚR HEIMI
Sri Lanka í sjálfheldu:
Lífræna byltingin sem er að éta börnin sín
– Stærsta efnahagskreppa landsins frá sjálfstæði er m.a. vegna ákvörðunar í landbúnaði sem tekin var án samráðs við vísindamenn og bændur
Te er ein stærsta útflutningsvara Sri Lanka, en teiðnaðurinn þar sér fyrir 23% af heimsmarkaði. Uppskeran á tei, sem og öðrum landbúnaðarvörum, hrundi vegna banns á notkun íðefna. Mynd / VH
Um ár er síðan Gotabaya Raja­
paksa, forseti eyríkisins Sri
Lanka, bannaði innflutning á
íðefnum í landbúnaði, tilbúnum
áburði og varnarefnum. Hann
gerði það í nafni umbyltingar í
matvælaframleiðslu. Ræktun í Sri
Lanka skyldi verða 100% lífræn.
Afleiðingarnar eru geigvænlegar.
Efnahagur landsins er í rúst og
verðbólgan í sögulegum hæðum
sem hefur leitt til matarskorts
og vöntunar á nauðsynjavörum.
Þjóðin er á barmi gjaldþrots og
forystumenn flýja skyldur sínar í
unnvörpum.
Sri Lanka er tæp 66 þúsund
ferkílómetra eyríki suðaustur af
Indlandi og þar búa rúm 22 milljónir
manna. Efnahagur landsins byggir
að stóru leyti á ferðaþjónustu
og teiðnaði, en Sri Lanka sér
fyrir 23% af heimsmarkaði á tei.
Önnur landbúnaðarframleiðsla
og fataiðnaður eru einnig meðal
megintekjulinda landsins.
Gróskumikill landbúnaður
Vegna legu sinnar og umhverfis er
Sri Lanka kjörin til ýmiss konar
matvælaræktunar. Landbúnaðurinn,
sem telur til 7,4% hlutfalls af
vergri landsframleiðslu, byggir
á um 1,8 milljón fjölskyldubúum
en talið er að 30% íbúar landsins
starfi við landbúnað. Hrísgrjón er
meginafurð ræktarjarðarinnar ásamt
útflutningsvörum á borð við tejurtir,
kaffi, krydd og gúmmítré.
Einnig er þar ræktað fjölbreytt
grænmeti og ávextir, olíujurtir, kakó
og kókoshnetur.
Fjölbreytileiki landbúnaðar-
landsins er mikill en á eyjunni
eru skilgreind 46 mismunandi
vistfræðileg landbúnaðarsvæði, sjö
stig af loftslagsaðstæðum (micro
climate) og 200 mismunandi
jarðgerðir. Af þeim sökum er
vistkerfi eyjunnar svokallaður
heitur reitur í samhengi líffræðilegs
fjölbreytileika enda er þar að finna
flestar blómstrandi plöntur á hverja
flatarmálseiningu meðal Asíulanda.
Verandi þjóð með langa og ríka
landbúnaðarsögu hafa bændur
landsins lært að stunda og þróa
landbúnaðartækni sem hentar
hverju svæði og vistkerfi fyrir sig.
Meðaltalsútreikningar gera ráð fyrir
um 4,8 tonnum á hektara af hinum
ýmsu afurðum undir eðlilegum
kringumstæðum. En það hefur
nú breyst.
Frændhygli og
fallvaltur efnahagur
Efnahagsaga Sri Lanka er þyrnum
stráð. Þrátt fyrir að vera talið eitt af
þeim ríkjum Asíu sem þykja hafa
staðið sig hvað best að draga úr
fátækt, sérstaklega síðustu 20 ár,
hefur landið þurft að leita á náðir
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins sextán
sinnum frá sjálfstæði 1948 vegna
alvarlegs efnahagsvanda. Lífskjör
íbúa Sri Lanka bötnuðu talsvert á
árunum 2005–2015 en síðan
þá hefur grafið verulega undan
af nokkrum ástæðum sem ekki
verða raktar hér.
Það er hins vegar mikilvægt
að gera grein fyrir Gotabaya
Rajapaksa og hans fjölskyldu.
Gotabaya hefur verið forseti
landsins frá árinu 2019 en gegndi
áður hlutverki yfirherforingja.
Svo vill til að eldri bróðir hans,
Mahinda, sat í forsetastól landsins
í áratug, frá 2005–2015. Í dag gegnir
hann þremur ráðherraembættum
í ríkisstjórn litla bróður, þar á
meðal hlutverki forsætisráðherra.
Sjálfur stýrir forsetinn tveimur
ráðuneytum landsins, þar á meðal
varnarmálaráðuneytinu.
Ekki nóg með það. Þriðji
bróðirinn, Basil, er fjármálaráðherra
landsins og fjórði bróðirinn, Chamal,
er ráðherra áveita.
Þetta þætti óeðlilegt að öllu
leyti fyrir margra hluta sakir. En
upptalningunni er ekki lokið.
Sonur Mahinda, Namal, hefur
tvöfaldan ráðherratitil og sonur
Chamals, Shasheendra, fær þann
einkennilega titil að vera ráðherra
fyrir fóður og korn, lífrænan
mat, grænmeti, ávexti, chili, lauk
og kartöflur, fræframleiðslu og
hátæknilandbúnað. Meðlimir
fjöl skyldunnar skipa sér í fjölda
forystuhlutverka á öðrum stjórn-
sýslustigum sem of langt mál væri
að þylja upp.
Rajapaksa fjölskyldan á í reynd
valdasögu sem nær aftur fyrir
sjálfstæði Sri Lanka. Grundvallast
það ekki síst af vinsældum
fjölskyldunnar fyrir þátt hennar
í sigri yfir Tamil-tígrunum í
borgarastyrjöldinni sem geisaði frá
1983–2009.
En völdum fylgir ábyrgð og
það er ekki ofsögum sagt að það sé
megn spillingarlykt af Rajapaksa
fjölskyldunni. Hún hefur verið
fordæmd fyrir frændhygli og slæmt
stjórnarfar. Þær ávítur hafa eingöngu
orðið háværari að undanförnu og nú
virðist valdatíðin bresta.
Áhrifavaldurinn Vanada Shiva
Í kosningabaráttu sinni til forseta
Sri Lanka árið 2019 lofaði Gotabaya
Rajapaksa að umbreyta landbúnaði
eyjunnar á tíu árum. Ræktunin
skyldi verða alfarið lífræn, laus við
tilbúinn áburð en ofnotkun hans
á ræktunarjörð eyjunnar tengdi
hann við aukna tíðni langvinnra
hjartasjúkdóma meðal almennings.
Það fer alls ekki tvennum sögum
af því hvaðan afstaða Rajapaksa
forseta kemur. Hún er tengd við
hugsjónir manneskju sem kom
til Íslands árið 2011, dr. Vanada
Shiva, sem hefur m.a. talað í
þágu lífræns landbúnaðar og gegn
erfðabreytingum á nytjaplöntum.
Ákvörðunin umdeilda
Stefnumörkun er eitt en framkvæmd
annað. Með yfirþyrmandi skulda-
hala á bakinu, gjalddaga á næsta
leiti og tekjuöflun í lágmarki
vegna heimsfaraldurs, var ljóst
að gjaldeyrisforði þjóðarinnar
var á tæpasta vaði. Það síðasta
sem Rajapaksa forseti og
vandamenn vildu var að grafa
undan sjálfstæði landsins, eða
völdum fjölskyldunnar, með að
leita til Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.
Ríkisstjórnin tók þess í stað til
ýmissa annarra ráða til að minnka
útgjöld landsins.
Ein sú afdrifaríkasta var bann við
innflutningi á íðefnum í landbúnað,
áburð og varnarefni, sem tilkynnt var
26. apríl 2021.
„Áttatíu milljarðar rúpía er það
sem landið eyðir í innfluttan áburð.
Hver græðir á því? Erlendi fyrirtæki.
Aðeins 4–5 innlend fyrirtæki græða
á því. Með þessari ákvörðun viljum
við gera þetta að innlendum iðnaði,“
sagði Gotabaya forseti meðal annars
á þinginu.
Á alþjóðlegum vettvangi hélt
Rajapaksa forseti hins vegar
úti orðræðu sem byggir á mun
markaðsdrifnari hugmyndafræði.
Á fundi Matvæla- og land-
búnaðar stofnunar Sameinuðu
þjóðanna (FAO) um fæðuöryggi
heimsins í byrjun júnímánaðar
kynnti forsetinn frumkvæði lands
síns með stolti.
„Ef við ætlum að vernda plánetuna
okkar og tryggja sjálfbærni, mega
stjórnvöld um allan heim ekki hika
við að taka upp djarfari stefnu.“
Þar segir hann einnig að
ofnotkun á íðefnunum sé
tengd við fjölgun ólæknandi
veikinda og háa tíðni langvinnra
hjartasjúkdóma í landsbyggð Sri
Lanka. Hann kennir ágengum
lobbíisma efnaframleiðenda og
menntunarskorti hjá bændum um
að nær 80% af þeim köfnunar-
efnisáburði sem notaður er á
Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrunhulda@bondi.is
Gotabaya Rajapaksa forseti, fyrir miðju, ásamt fríðu föruneyti. Gotabaya stýrir einnig tveimur ráðuneytum. Bróðir
hans er forsætisráðherra. Aðrir bræður og bræðrasynir stýra hinum ýmsu ráðuneytum í ríkisstjórn Sri Lanka.
←