Bændablaðið - 07.04.2022, Blaðsíða 48

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. apríl 202248
3. Hvað gera aðrar þjóðir?
Hjá nágrannaþjóðum okkar er lögð
áhersla á verndun/friðun og umhirðu
gamalla garða, ekki síst með áherslu
á sérhæfða menntun og þekkingu
innan garðyrkju og hönnunar.
Til hliðsjónar við þau störf hefur
hin svokallaða Florens samþykkt
(Icomos- IFLA 1981 (The Florence
Charter) verið höfð sem leiðarljós.
Því er nauðsynlegt að bæta og
efla fagþekkingu til að sinna svo
sérhæfðu verkefni hér hjá okkur.
4. Hvað með stakstæð tré?
Verndunar stakra trjáa eða sérstaks
gróðurs í görðum er hvergi
getið í lögum og má því segja að
verndarhæf tré og trjálundir sem
menningarsaga og ræktunarsaga
séu því algjörlega ,,réttlaus“ og oft
á valdi skammtímahugsunar.
5. Stóra spurningin er síðan hvað
á að vernda og hvernig?
Hvernig – hvaða aðferðafræði?
Friðun/verndun garða og svæða
þarf að byggja á samræmdri og
viðurkenndri aðferðafræði við
skráningu þeirra á svipaðan hátt og
við framkvæmd húsakönnunar, auk
þeirra þátta er taka á lifandi minjum
garðsins. Huga þarf að samræmdu
flokkunarkerfi þar sem umhverfi
húss og byggingar séu saman í
heildarmati.
Í áðurnefndri greinargerð FÍLA
eru tillögur að aðferðafræði við
skráningu og mat á görðum.
Enn fremur er mikilvægt að
endurgerð og umhirða sé gerð
af faglegri þekkingu og reynslu
á sviði garðyrkju og að endur-
plöntun gróðurs, fastur búnaður,
hleðslur og stéttir séu í samræmi
við tímabil garðsins.
Tillögur að friðlýsingum
Í þessari grein má sjá tillögur
að 10 friðlýsingum gamalla
garða. Rökstuðningur með
friðlýsingartillögum byggir á
tillögum Garðsöguhóps FÍLA í
samstarfi við Pétur Ármannsson,
arkitekts hjá Minjastofnun.
Tveir garðar hafa þegar verið
friðlýstir skv. lögum:
Múlakot í Fljótshlíð
Friðlýstur 2014. Friðlýsingin tekur
til staðarins í heild innan afmarkaðs
svæðis, gamla íbúðar- og gistihússins
og annarra uppistandandi staðarhúsa,
rústa útihúsa og annarra fornminja,
garðsins framan við húsið og
lysthússins í garðinum. Múlakot
hefur sérstakt menningarsögulegt
gildi sem einn elsti gisti- og
greiðasölustaður héraðsins sem
jafnframt var sveitaheimili og
aðsetur listamannsins Ólafs
Túbals. Heimilisgarðurinn, garður
Guðbjargar, varpaði sérstökum ljóma
yfir staðinn. Staðurinn hefur sérstaka
tengingu við íslenska listasögu en
nokkrir af helstu myndlistarmönnum
landsisn voru þar fastagestir ár
eftir ár.
Skrúðgarður á Hvanneyri 1912
Þar er að finna Frúargarð, eða
skólagarðinn, á Hvanneyri frá árinu
1912. Friðlýstur í júlí 2015 með
Hvanneyrartorfunni svokölluðu.
Gamla bæjartorfan á Hvanneyri
er merkilegt búsetulandslag með
mikið menningarsögulegt gildi.
Sem slík býr hún yfir sérstökum
umhverfisgæðum sem óvíða eru til
staðar í dreifbýli hér á landi, sem
m.a. felast í samspili búsetuminja
og merkra bygginga við ákveðnar
landslagsheildir.
Vernd garðagóðurs
Stakstætt tré: Trjárækt á sér ekki
aldagamla sögu. Það má segja
að elstu tilraunir sem vitað er af
skipulagðri trjárækt í görðum eru
senn 200 ára gamlar. Trjárækt var
hins vegar ekki almenn fyrr en undir
aldamótin 1900. Það er hins vegar
staðreynd að stakstætt tré getur verið
menningarsögulegur vitnisburður um
horfinn garð og brotin mannvirki
undir gróðurhulu. Sem slíkt getur það
staðið sem fulltrúi hugsjóna og gilda
ákveðins tímabils í menningarsögu
og ræktunarsögu landsins og verið
þess virði að vernda.
Þegar talað er um tré er átt við
trjákennda plöntu sem verður 3 m
á hæð eða meira, er með einn stofn
en greinist síðan í nokkurri hæð frá
jörðu og myndar þar greinar sem
saman kallast króna.
Víða eru dæmi um gömul tré
og reynslan sýnir að brýnt er að
leita leiða til að vernda einstök tré
og gróðurlundi vegna sögulegs og
líffræðilegs gildis þeirra og að sú
vernd sé lagalega trygg.
Varðandi tré eins og hlyninn
í Vonarstræti má velta upp
spurningunni í hverju vernd
sveitarfélagsins felst og hvernig er
stoð í lögum?
Enn fremur er eftirtektarvert
að þarna er girðing til varnar
stofninum á trénu á yfirborðinu en
önnur verndun er snýr að jarðvegi
og rótarkerfi er ekki sýnileg og
er jafnvel mikilvægari til þess að
tryggja lífvænleg lífsskilyrði.
Hlynurinn í Suðurgötu er
vitnisburður um lifandi minjar, lóð
og hús sem eitt sinn stóðu þar en nú
er allt horfið nema hlynurinn.
Runnar: Runnar er planta með
marga trjákennda stöngla frá jörðu.
Algengar runnar eru margs konar
berjarunnar sem bárust til landsins í
garða um miðja 19. öldina.
Fjölærar plöntur: Fjölærar
blómplöntur búa yfir mikilli
fjölbreytni og árstíðabundnum
breytileika.Fegurðargildi þeirra er
fólgið í margbreytileika blóma og
laufblaða. Þær blómstra árlega,
vaxa upp að vori og visna yfirleit
að hausti. Sumar tegundir eru þó
vetrargrænar eða standa fram á vetur
í einhverri mynd.
Lokaorð
Með þessu stutta yfirliti um garða
– lifandi minjar hvetjum við alla
sem koma að umhverfismálum
sveitarfélaga að vera vakandi fyrir
þeim menningararfi sem víða er
að finna í heimabyggð og standa
vörð um verndun og faglega
umhirðu þeirra.

Auður Sveinsdóttir
og Einar E. Sæmundsen
Höfundar eru landslags-
arkitektar FÍLA.
Auður kenndi við skrúð-
garðyrkjubraut Garðyrkjuskóla
ríkisins og er fyrrv. dósent við
Landbúnaðarháskóla Íslands.
Einar er höfundur bókarinnar
Að búa til ofur lítinn
skemmtigarð. Íslensk garðsaga
– Landslagsarkitektúr til gagns
og prýði.
Bæði hafa unnið með
Garðsöguhópi FÍLA.
9. Grafreitur í Gufunesi 1970
Á 7. áratug 20. aldar komu í ljós leifar af gömlum kirkjugarði þegar
grafið var fyrir nýrri skemmu á lóð Áburðarverksmiðjunnar í Gufunesi.
Ákveðið var að flytja beinin og grafa í lítinn, vígðan reit, sem gerður
var skammt frá fundarstaðnum. Reynir Vilhjálmsson landslagsarkitekt
hannaði og sækir innblástur í forna íslenska kirkjugarðahefð.
10. Lóð Þjóðabókhlöðunnar
Á 7. og 8. áratug 20. aldar vann Reynir Vilhjálmsson landslagsarkitekt
með mörgum helstu arkitektum landsins að hönnun lóða við einkaheimili
og opinberar stofnanir. Einkennandi fyrir þessi verk er hversu vel
bygging og lóð styðja hvort annað og mynda eina órofa heild jafnt í
efnisnotkun og rýmisskipan.
Hlynurinn á horni Vonarstrætis og Suðurgötu stendur á lokuðu bílastæði
kennt við Happdrætti Háskóla Íslands á lóð Suðurgötu 5. Hlynurinn var
gróðursettur um 1920 og nýtur verndar Reykjavíkurborgar. Hlynur getur
náð 4–500 ára aldri. Mynd / EES
Trjágarður Hressingarskálans við
Austurstræti, kringum árið 1900.
SAGA&MENNING
Mynd / Guðmundur Ingólfsson
Mynd / Ímynd
Öflug þjónusta og gott úrval af
vörum til handfæraveiða.
Hafðu samband og kynntu þér
vöruúrvalið og þjónustuna!
isfell.is • sími 5200 500 Þekking og þjónusta
HANDFÆRAVÖRUR
NÝR VÖRULISTI