Vísbending - 13.05.2021, Blaðsíða 43

43V Í S B E N D I N G • 2 0 2 1
ríkisstjórnir Noregs og Þýskalands vörðu hærra hlutfalli
af landsframleiðslu í Evrópu á þeim tíma. 
Til viðbótar við bein útgjöld úr opinberum sjóðum
hefur ríkisstjórnin einnig eflt nýsköpun með skattaí-
vilnunum á síðustu árum. Samkvæmt nýlegri greiningu
hjá OECD hafa slíkar ívilnanir aukist meira hérlendis en í
flestum öðrum þróuðum ríkjum2. Þróunina má sjá á mynd
hér til hliðar, en þar sést að Ísland er komið langt fram
úr meðaltali hinna Norðurlandanna í málaflokkinum.
Samtökin bentu einnig á að yfirgnæfandi meirihluti slíkra
ívilnana færu til lítilla og meðalstórra fyrirtækja. 
ÖFUG ÞRÓUN HJÁ ALMENNINGI
Á meðan áhugi stjórnmálamanna á nýsköpun og stuðningur
þeirra við málaflokkinn hefur aukist má þó greina öfuga
þróun í almennri umræðu. Samkvæmt Tímarit.is hefur dregið
úr birtingu orðsins „nýsköpun“ á allra síðustu árum, eftir að
það hafði birtst æ oftar á prenti á síðustu fjórum áratugum. 
Þróunina má sjá á myndinni hér til hliðar, en sam-
kvæmt henni náði fjöldi skipta sem orðið var birt í
íslenskum blöðum og tímaritum hámarki árið 2014.
Síðan þá hefur fjöldinn minnkað með hverju árinu sem
líður og mældist hann í fyrra jafnmikill og hann var fyrir
fjármálahrunið árið 2007. 
Hér er gott að nefna að mælingar Tímarit.is eru ekki
fullkomnar, til að mynda geti mælingar fyrir síðustu árin
verið ónákvæmar þar sem tveggja til fjögurra ára töf gæti
verið á birtingu blaða á síðunni. Auk þess hefur útgáfa
prentaðra miðla einnig minnkað á síðustu árum, á meðan
vefmiðlar hafa tekið sér stærra pláss í umræðunni.
Þessi þróun er hins vegar í ágætu samræmi við minni
notkun þessara orða á heimsvísu. Samkvæmt heimasíðunni
Google Trends eru vinsældir leitarorðanna „innovation“
og „research and development“ einnig minni en þau voru,
en áhuginn virðist hafa minnkað mest á fyrstu árunum
eftir aldamótin.
HVAÐ VELDUR ÞESSU?
Hægt er að setja minnkandi áhuga almennings á nýsköpun
í samhengi við minni framleiðnivöxt á síðustu árum.
Frá aldamótum hefur sá vöxtur um það bil helmingast í
Bandaríkjunum, úr 3 prósentum á ári að meðaltali niður
í 1,5 prósent. Þróunin hefur verið svipuð hér á landi, þar
sem vöxtur landsframleiðslu á hverja vinnustund hefur
minnkað úr 10 prósentum á árunum 2004-2008 niður í
5 prósent á síðustu fimm árum. 
Til lengri tíma byggir vöxtur framleiðni á nýsköpun.
Minni framleiðnivöxtur er því merki um að nýsköpunin
sé ekki að skila sér inn í hagkerfið með jafn skilvirkum
hætti og áður. Í stjórnendakönnun PwC árið 2019 sagðist
meirihluti stjórnenda eiga erfitt með að koma með nýj-
ungar sem auka skilvirkni fyrirtækja þeirra3.
Með minnkandi framleiðnivexti hefur almenningur fundið
minna fyrir jákvæðum áhrifum nýsköpunar á líf þeirra og störf
2 https://www�oecd�org/sti/rd-tax-stats-iceland�pdf
3 https://www�pwc�com/mu/pwc-22nd-annual-global-ceo-survey-mu�pdf
4 https://www�wipo�int/edocs/pubdocs/en/wipo_pub_gii_2020�pdf
5 https://hbr�org/2020/02/stop-calling-it-innovation
og er því ekki óeðlilegt að jákvæðu hughrifin sem fylgja orðinu
hafi tekið að dvína. Í stað þess að tengja nýsköpun við þróun
og framfarir gæti verið að almenningur tengi orðið frekar við
áhættu eða uppstokkun á núverandi kerfi.
Í einni rannsókn á meðal háskólamenntaðra starfs-
manna í Bandaríkjunum og Kanada, tveimur löndum sem
skora hátt í alþjóðlegum samanburði í málaflokknum,4
sögðust aðeins 14 til 28 prósent þeirra hafa mikinn metnað
fyrir nýsköpun.5
Óvíst er hvort framleiðnivöxturinn muni taka við sér á
næstunni en vonir standa til að svo verði, þar sem vinnu-
venjur hafa breyst í kjölfar faraldursins. Aukin heimavinna
gæti ýtt undir almenna tækniþekkingu, en með henni væri
auðveldara að fullnýta alla þá nýsköpun sem hefur átt sér
stað í stafrænum lausnum á síðustu árum.
Ef það gerist mætti búast við að orðið nýsköpun verði
aftur tengt við framfarir og nýja tíma. Þangað til er hins
vegar líklegt að það verði fyrst og fremst notað á meðal
stjórnmálamanna.
MYND 3 FJÖLDI SKIPTA SEM ORÐIÐ NÝSKÖPUN KEMUR
FYRIR Á TÍMARIT.IS
MYND 1 ÚTGJÖLD TIL RANNSÓKNAR OG ÞRÓUNAR SEM
HLUTFALL AF LANDSFRAMLEIÐSLU
MYND 2 SKATTAÍVILNANIR TIL RANNSÓKNA OG
ÞRÓUNAR SEM HLUTFALL AF LANDSFRAMLEIÐSLU