Læknablaðið - 01.05.2022, Blaðsíða 22

242 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
R A N N S Ó K N
(DHA).23 Þessi umbreytingarhæfni er þó misgóð milli einstaklinga
og geta ýmsir þættir haft þar áhrif, eins og heildar fitusýrusam-
setning fæðunnar, erfðir, aldur og heilsufar.24 Þannig virðist mik-
il neysla á fæði sem er ríkt af ómega-6 fitusýrunni linoleic (LA)
eða mjög mikil neysla á ALA-ríku fæði geta takmarkað myndun á
löngum ómega-3 fitusýrum.22,23 Staða þekkingar í dag bendir hins
vegar til þess að það magn ALA sem er umbreytt í DHA í líkam-
anum sé afar takmarkað.4,25
Styrkur DHA og EPA hefur mælst lægri hjá grænmetisætum,
sem borða ekki kjöt eða fisk, borið saman við alætur og enn lægri
hjá þeim sem teljast grænkerar.24,26,27 Grænmetisætur og grænkerar
geta þó tekið bætiefni, sem eru unnin úr þörungum og innihalda
EPA og DHA fitusýrur.24,27 Mikilvægt er þó að taka fram að neysla
á þörungum eða þara er talin óæskileg fyrir barnshafandi konur,
þar sem hætta er á að joð-innihald geti verið umfram hættulaust
viðmið.28 Í rannsókninni frá 2012-2013 kom fram að dagleg meðal-
neysla barnshafandi kvenna á lýsi og öðrum fiskiolíum var mjög
lítil, eða um eitt gramm, og að aðeins 35% kvennanna náðu ráð-
lögðum viðmiðum um inntöku DHA (≥200 mg/dag að jafnaði).21 Í
PREWICE I frá 2015/2016 voru birt miðgildi á sameinaðri inntöku-
tíðni D-vítamíns og fiskiolíu, sem var 7,1 skipti í viku.20 Þegar við
sameinum inntökutíðni D-vítamíns og fiskiolíu í okkar rannsókn-
arhóp eru niðurstöðurnar svipaðar, eða 7,3 skipti í viku.
Í okkar rannsóknarhópi notuðu 50% barnshafandi kvenna
bætiefni sem innihalda ómega-3 daglega. Neysla langra fitusýra
endurspeglaðist í styrk þeirra í blóðvökva. Um 17,1% kvennanna
tók daglega fjölvítamín ætlað barnshafandi konum, sem inniheld-
ur ómega-3, daglega en neysla þess endurspeglaðist ekki í styrk
ómega-3 í blóðvökva. Mögulega er það vegna áhrifa lífaðgengis
bætiefnisins. Lífaðgengi ómega-3 fitusýra er mismikið og spila
margir þættir þar inn í.29 Það form sem fitusýrur eru á getur haft
áhrif, sýruþol hylkis getur hamlað upptöku, fita sem neytt er sam-
hliða getur aukið upptöku og önnur efni geta truflað ferlið.29 Al-
gengustu form ómega-3 bætiefna eru: fríar fitusýrur, þríglýceríð,
monoacylglýceról, etýlester og fosfólípíð.29 Samkvæmt rannsókn-
um sem gerðar hafa verið á upptöku fitusýra virðist besta lífað-
gengið vera þegar þær eru á formi frírra fitusýra eða þríglýcer-
íða og það sísta þegar þær eru á formi etýlestera.30 Þar sem fríar
fitusýrur eru óstöðugri og líklegri til að skemmast eru bætiefnin
oftast á formi þríglýceríða eða etýlestera.30
Samkvæmt upplýsingum um innihaldsefni bætiefnanna frá
framleiðendum kom í ljós að íslenska fjölvítamínið fyrir barns-
hafandi konur inniheldur fiskiolíu á forminu etýlester á meðan
ómega-3 töflur og lýsi eru á þríglýseríð formi.16-18 Líkleg ástæða þess
að styrkur ómega-3 fitusýra hjá konum sem tóku inn fjölvítamínið,
endurspeglaðist ekki í í blóðvökva þeirra er að frásog fitusýrunnar
er ófullnægjandi á forminu etýlester. Einnig skiptir þó máli að fitu
sé neytt með notkun á ómega-3 bætiefnum til að auka á frásog
þeirra.31 Þá er frásog einnig háð meltingarkerfinu, þar sem þörf er
á meltingarlípösum frá brisi til að vinna úr þrýglýceríðum og etý-
lesterum, og er það niðurbrot talið mun hægara þegar um etýle-
stera er að ræða.30,32 Önnur möguleg skýring á þessum mismun er
sú að þar sem bætiefnið inniheldur fjölda annarra næringarefna,
geta önnur innihaldsefni mögulega hindrað upptöku fitusýranna.
Sem dæmi má nefna að kalkjónir geta bundist ómega-3 fitusýrum
í meltingarkerfinu og þannig hindrað upptöku þeirra.29 Þetta gæti
því verið raunin þegar um fjölvítamínið fyrir barnshafandi kon-
ur er að ræða, þar sem ráðlagt magn inniheldur 300 mg af kalki,
ásamt öðrum næringarefnum.18
Það gæti talist takmarkandi fyrir rannsóknina að ekki var gerð
krafa um að þátttakendur væru fastandi þegar blóðprufan var tek-
in. Það sama átti þó við um allar konurnar og ættu niðurstöðurnar
því að vera samanburðarhæfar. Eins erum við ekki með upplýs-
ingar um nákvæmar skammtastærðir, er kemur að fiskneyslu og
töku bætiefna, heldur aðeins fæðutíðni. Aftur á móti sást jákvæð
fylgni á milli fæðutíðni matvæla og bætiefna við styrk ómega-3
í blóði. Það að myndun EPA og DHA getur átt sér stað í líkam-
anum, í mismiklu magni milli einstaklinga, og að hluti þessara
fitusýra flyst yfir til fósturs getur haft áhrif á niðurstöður mælinga
og fylgniútreikninga. Sterkasta fylgnin sem sást í gögnunum, var
á milli neyslu alls fisks og allra bætiefna með ómega-3, að undan-
skildu meðgöngu-fjölvítamíninu (r=0,46). Við gildismat matvæla
og lífmerkja er fylgni um 0,3-0,4 talin meðalgóð en ákjósanlegust
er fylgni á bilinu 0,4-0,7 eða hærra.9,33
Fyrri niðurstöður PREWICE II styðja einnig að svör barnshaf-
andi kvenna við spurningum fæðutíðnispurningalistans endur-
spegli raunverulega neyslu þeirra á heilkornum13 og tíðni mjólk-
ur- og fiskneyslu tengist styrk joðs í þvagi.12 Niðurstöður okkar
sýna að æskilegt er að hvetja enn frekar til þess að fiskur sé á borð-
um barnshafandi kvenna, en það gæti einnig dregið úr hættu á
joðskorti sem greint hefur verið frá í þýðinu á öðrum vettvangi.12
Styrkleikar rannsóknarinnar eru meðal annars að við erum
með stóran rannsóknarhóp með hátt þátttökuhlutfall (75%) þar
sem við höfum bæði upplýsingar úr fæðutíðnispurningalista og
niðurstöðu lífmerkja sem voru mæld í blóði.
Helstu niðurstöður okkar eru að rétt rúmlega þriðjungur
barnshafandi kvenna borðaði fisk að minnsta kosti tvisvar sinn-
um í viku í samræmi við ráðleggingar. Um það bil helmingur
kvennanna notaði einhver bætiefni með ómega-3 fitusýrum dag-
lega. Af þeim 554 konum (65%) sem borðuðu ekki fisk tvisvar í
viku eða oftar, var um helmingur sem tók einhver bætiefni með
ómega-3 (ekki birt í töflu). Neysla matvæla og bætiefna sem inni-
halda ómega-3 fitusýrur endurspeglaðist í styrk þeirra í blóð-
vökva, að undanskildu íslensku fjölvítamíni fyrir barnshafandi
konur. Líkleg ástæða er ófullnægjandi frásog fitusýrunnar á því
formi sem hún er í bætiefninu (etýlester). Niðurstöðurnar benda
til þess að stór hluti barnshafandi kvenna fullnægi ekki þörf sinni
fyrir langar ómega-3 fitusýrur á meðgöngu. Því er mikilvægt að
afla upplýsinga um fiskneyslu í upphafi meðgöngu og ákvarða út
frá því hugsanlega þörf fyrir bætiefni, ef konan getur ekki aukið
fiskneyslu sína. Einnig er mikilvægt að hafa í huga á hvaða formi
ráðlagða bætiefnið er til þess að upptaka þess sé nægileg.
Þakkir
Sérstakar þakkir fær starfsfólk fósturgreiningardeildar Landspít-
alans fyrir aðstoð við öflun þátttakenda. Einnig þakka höfundar
öllum þeim sem unnu við framkvæmd rannsóknarinnar. Rann-
sóknin fékk styrk frá bæði Rannsóknasjóði Háskóla Íslands og
Vísindasjóði Landspítala.
Greinin barst til blaðsins 25. janúar 2022,
samþykkt til birtingar 25. mars 2022.