Læknablaðið - 01.05.2022, Blaðsíða 45

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 265
Enginn heilbrigðisstarfsmaður, hvorki
læknar né aðrir, ætlar að valda sjúkling-
um sínum skaða. Reglulega fer þó eitthvað
úrskeiðis í heilbrigðisþjónustu, stundum
með afdrifaríkum afleiðingum.
Læknalög frá 1988 lögfestu tilkynn-
ingaskyldu til Embættis landlæknis (EL)
ef læknir varð í starfi sínu var við mistök
eða vanrækslu af hálfu lækna eða annarra
heilbrigðisstarfsmanna og skaði hlaust af
atvikinu.
Þessi beina tilkynningaskylda lækna-
laganna var felld niður við setningu laga
um landlækni árið 2007. Í hennar stað
komu ákvæði um skráningu óvæntra
atvika, sem hefur þann tilgang að finna
skýringar á þeim og leita leiða til að
tryggja að þau endurtaki sig ekki, og
tilkynningaskyldu, sem hvílir fyrst og
fremst á stofnunum sjálfum og hefur því
ekki það uppljóstrarayfirbragð sem eldri
tilkynningaskylda hafði.
Óvænt atvik er í lögum um landlækni
skilgreint sem óhappatilvik, mistök, van-
ræksla eða önnur atvik sem valdið hafa
sjúklingi tjóni eða hefðu getað valdið
sjúklingi tjóni. Tafarlaust ber að tilkynna
EL óvænt atvik sem valdið hefur eða hefði
getað valdið sjúklingi alvarlegu tjóni, svo
sem dauða eða varanlegum örkumlum.
Þessi mál skal EL rannsaka. Verði óvænt
dauðsfall þar sem heilbrigðisþjónusta er
veitt, sem ætla má að rekja megi til mis-
taka, vanrækslu eða óhappatilviks við
meðferð eða forvarnir vegna sjúkdóms,
skal einnig tilkynna atvikið til lögreglu.
Til EL má einnig beina formlegri
kvörtun vegna meintrar vanrækslu og
mistaka við veitingu heilbrigðisþjónustu
eða ef framkoma heilbrigðisstarfsmanna
við veitingu heilbrigðisþjónustu er talin
hafa verið ótilhlýðileg. Þegar kvörtun
lýtur að meintri vanrækslu eða mistökum
við sjúkdómsgreiningu eða meðferð aflar
Dögg Pálsdóttir
framkvæmdastjóri og lögfræðingur LÍ
doggp@lis.is
Óvænt atvik í heilbrigðisþjónustu
og meðferð þeirra
L Ö G F R Æ Ð I 4 4 . P I S T I L L
EL að jafnaði umsagnar óháðs sérfræðings
eða sérfræðinga. EL gefur svo út skriflegt
álit. Efnisleg niðurstaða EL er endanleg
en kæra má málsmeðferð til heilbrigðis-
ráðherra.
Í lögum um landlækni er sérkafli um
eftirlit með heilbrigðisstarfsmönnum.
Lögin eru þó óskýr um það hvenær mál
verða eftirlitsmál. Í framkvæmd virðast
bæði tilkynningarmálin og kvörtunarmál-
in geta orðið eftirlitsmál. Eftirlitsúrræði
EL eru að heilbrigðisstarfsmaður gangist
undir rannsókn sérfræðinga á hæfni,
að gefa tilmæli um úrbætur, áminning,
starfsleyfissvipting eða takmörkun starfs-
leyfis.
Reynsla Læknafélags Íslands af þess-
um málum, sem fyrst og fremst hefur
fengist gegnum stuðning við félagsmenn
sem standa í þessum sporum, bendir til
þess að það skorti skýrara verklag gagn-
vart heilbrigðisstarfsmönnum, sem lenda
í atvikum af þessu tagi, til dæmis um
stuðning, áfallahjálp og leyfi frá störfum.
Sömuleiðis þarf að skýra hvert sé hlutverk
heilbrigðisstofnunarinnar þar sem atvikið
varð og hvert sé hlutverk heilbrigðis-
starfsmannsins gagnvart málsmeðferðinni
hjá EL. Sérstakt áhyggjuefni er óhófleg
lengd meðferðar þessara mála hjá EL, að
minnsta kosti síðustu misserin, sem er
mjög íþyngjandi fyrir heilbrigðisstarfs-
manninn sem í hlut á. Leiði rannsókn EL
til eftirlitsmáls hefur sömuleiðis óboðleg-
ur dráttur verið á þeirri stofnun síðustu
misserin. Þá virðist reynslan hafa leitt í
ljós að lögreglan er mjög illa í stakk búin
til að sinna þessum málum. Þar vantar
nauðsynlega sérþekkingu til að rannsaka
mál af þessu tagi.
Spyrja má hvort eftirlitsmálin séu of
mörg? Tilgangur skráningar og tilkynn-
inga er ekki að finna sökudólga heldur
skýringar til að tryggja að það sem gerðist
endurtaki sig ekki. Í þessu sambandi þarf
einnig að hafa í huga að margir koma að
þjónustu við hvern sjúkling. Er eðlilegt að
gera einn heilbrigðisstarfsmann ábyrgðan
fyrir því sem fór úrskeiðis?
Reynslan sýnir að núverandi fyrir-
komulag mála þarf að endurskoða og
það sem fyrst. Það var einnig niðurstaða
starfshóps um alvarleg atvik í heilbrigð-
isþjónustu sem skipaður var í ársbyrjun
2015. Hópnum var falið að gera tillögur
að verklagi í tengslum við tilkynningar
og rannsókn vegna óvæntra dauðsfalla
í heilbrigðisþjónustu sem ætla má að
rekja megi til mistaka, vanrækslu eða
óhappatilviks við meðferð sjúklings. Í
skýrslu hópsins eru settar fram 9 tillögur
til úrbóta.1 Skemmst er frá því að segja að
fæstar ef nokkrar hafa náð fram að ganga.
Um árabil hefur samgönguslysum verið
sinnt af sérstakri rannsóknarnefnd með
góðum árangri. Mögulega er tímabært að
skoða í fullri alvöru hvort óvænt atvik í
heilbrigðisþjónustu eigi að rannsaka með
sambærilegum hætti.2
Heimildir
1. Skýrsla starfshóps um alvarleg atvik í heilbrigðisþjónustu,
september 2015. stjornarradid.is/media/velferdarradu-
neyti-media/media/rit-og-skyrslur-2015/skyrsla-starfs-
hops-um-alvarleg-atvik-i-heilbrigdisthjonustu.pdf - apríl
2022.
2. Frumvarp til laga um rannsóknarnefnd á heilbrigðissviði.
althingi.is/altext/pdf/141/s/1285.pdf - apríl 2022.