Læknablaðið - 01.05.2022, Blaðsíða 34

254 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
V I Ð T A L
„Auðvitað á fólk að lifa heilsusamlega, en til að krefjast þess af þeim er mikilvægt
að umhverfið sé þannig að fólk geti það,“ segir Philippe Grandjean, prófessor í
umhverfislæknisfræði. Hann segir lækna eiga að berjast fyrir ómenguðu umhverfi til
að forða fólki frá sjúkdómum framtíðarinnar
■ ■ ■ Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir
Hvetur lækna til að berjast
gegn mengun
„Við höfum ekki hugað nægilega að því
að takmarka og stjórna notkun þrávirkra
kemískra efna,“ segir Philippe Grand-
jean, prófessor í umhverfislæknisfræði við
Háskóla Suður-Danmerkur allt frá 1982.
Einnig við Harvard-háskóla í tæp 20 ár.
Grandjean talaði í streymi á Læknadög-
um á málþingi um umhverfi og heilsu en
hann hefur í áratugi bent á skaðsemi þrá-
virkra efna í umhverfinu – með árangri.
„Við þurfum einkum að vernda
komandi kynslóðir. Þróun á fósturskeiði
er svo flókin og fari eitthvað úrskeiðis
fáum við ekki annað tækifæri til að
endurgera,“ segir Grandjean þegar Lækna-
blaðið nær í hann með Teams-tækninni til
Danmerkur. Mikilvægt sé að fólk þekki
áhrif mengunar á lífsgæði sín, því yfir-
völd hafi ekki staðið sig í stykkinu að
vernda það frá henni.
„Við sem stundum rannsóknir vitum
að áhugi almennings er það sem við þurf-
um til að drífa málin áfram. Við höfum
séð að þótt mjög mikilvæg vísindagrein
sé birt í virtu tímariti gerist ekkert,“ segir
þessi ríflega sjötugi aðalritstjóri vísinda-
tímaritsins Environmental Health, tímarits
sem hann stofnaði. Hann tekur dæmi af
rannsókn sinni frá upphafi COVID-19
heimsfaraldursins sem birt var í PLoS
ONE fyrir tveimur árum.
Mengun auki COVID-veikindi
„Ég vildi vita hvort mengun gæti gert
sýkingu af völdum kórónuveirunnar verri
og við sáum að fólk með hátt gildi per-
flúoraðra alkýlefna (perfluorinated alkylate
substances (PFASs) veiktist verr, það jók
líkur á sjúkrahúsvist, lengd sjúkrahús-
dvalarinnar, líkur á gjörgæsluþjónustu,
þörf á öndunarvél og dauða. Ég sagði að
við yrðum að gera eitthvað í þessu en ekk-
ert gerðist,“ segir hann.
Niðurstöðuna byggði hann á því að
bera gögn 323 COVID-jákvæðra sjúklinga
saman við blóðsýni þeirrra úr danska
lífsýnasafninu (National Biobank) sem
sýndu að þau höfðu komist í tæri við
efnasambandið. En við hverju bjóst
hann?
„Ég hefði viljað sjá danska heilbrigð-
isráðuneytið bregðast við. Yfirvöld vörðu
100 milljónum danskra króna í að stúdera
bóluefni við kórónuveirunni en segja við
okkur að þau eigi ekki nægileg blóðsýni
til að rannsaka málið frekar,“ segir hann.
„Ég segi: En þetta getur haft áhrif á alvar-
leika veikindanna og virkni bóluefna.“
Hugsanlega virki þau ekki eins vel hafi
fólk verið útsett fyrir þessu þrávirka
PFAS-efni. „En yfirvöld benda mér á að
þetta sé ekki forgangsverkefni.“
Þetta pólýflúoralkýl-efni sem um ræðir
sé notað til að hrinda efnum frá, eins og
af pottum og pönnum og af regnfatnaði,
sem og til að vatnsverja skó. „Þetta er
líka sama efnið og er sprautað á húsgögn
svo þau blettist síður. Efni sem hefur
áhrif á ónæmiskerfið okkar og við sjáum
nú einnig að það leiðir til verri kórónu-
veirusýkingar. Gerum eitthvað í því, segi
ég,“ og það er ljóst að málið er Grandjean
ofarlega í huga.
Koma eigi í veg fyrir veikindi
„Já, mörgum finnst að það þurfi að vera
sjáanleg einkenni til staðar til þess að
menn fái greiningu og því hafa yfirvöld
ekki áhuga þótt fólk hafi komist í tæri við
mengun ef það sýnir ekki einkenni,“ segir
hann.
Þetta séu hefðbundin heilbrigðissjónar-
mið. „En ég segi: Þetta eru sjúklingar
framtíðarinnar og við þurfum að sýna því
áhuga að viðhalda heilsu þeirra. Það eru
nútímalækningar að reyna að koma í veg
fyrir sjúkdóma í stað þess að greina þá
og meðhöndla, sem hingað til hefur verið
meginþungi læknisfræðinnar.“
Grandjean hefur átt í áralöngu rann-
sóknarsambandi við Færeyjar. Á 9.
áratugnum sýndi hann, ásamt færeyska
lækninum Pál Weihe, fram á skaðsemi
kvikasilfurs á fóstur. Nú hafa 100 lönd
skuldbundið sig til að takmarka útblástur
kvikasilfurs verulega með Minamata-sátt-
mála Sameinuðu þjóðanna frá árinu 2013.
„Við sáum að neysla kvenna á
barneignaaldri á grindhval dró úr
greindarvísitölu barna þeirra. Allt vegna
kvikasilfurs, en grindhvalur er efstur í
fæðukeðjunni og þegar Færeyingar veiða
hvalinn veiða þeir því einnig mengun
hafsins.“ En er skaðinn varanlegur?
„Já, aðeins fæst eitt tækifæri til að þróa
heilann í móðurkviði og það er heilinn
sem einstaklingur hefur út lífið,“ segir
Grandjean, sem skrifaði bókina Only One
Change: How Environmental Pollution Impa-
irs Brain Development og gaf út 2013.
„Mengun hefur áhrif á vitræna færni