Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.2012, Blaðsíða 8

8 – Sjómannablaðið Víkingur
það flutti norður í bóginn í leigusigling-
um, til Niðurlanda, Hamborgar og Dan-
merkur. Til Kaupmannahafnar var Bil-
dahl oftast komið um eða skömmu fyrir
jól. Þegar leið að vori var skipið hlaðið
ýmiss konar nauðsynjavöru sem það
flutti til Íslands.
Engin mynd hefur varðveist af Bildahl
og vitneskja okkar um skipið er tak-
mörkuð. Það reyndist hins vegar traust
og farsælt og hlýtur að skipa heiðurs-
sess í íslenskri siglingasögu. Það má með
réttu kallast fyrsta íslenska millilanda-
skipið á síðari öldum. Skipverjar munu
flestir eða allir hafa verið danskir en þó
er ekki útilokað að einhverjir Íslendingar
hafi verið í hópi háseta. Auk Bildahl tók
Ólafur Thorlacius skip á leigu til flutn-
inga fyrir verslanir sínar og hann átti tvö
önnur þilskip. Þau hétu Skt. Johannes og
Mette og munu bæði hafa verið gerð út
til fiskveiða þótt vel megi vera að þau
hafi farið stöku ferðir til Danmerkur. Eft-
ir 1809 var íslenskur skipstjóri á öðru
þeirra, Þorleifur Jónsson frá Suðureyri í
Tálknafirði.
Ólafur Thorlacius efnaðist vel á versl-
unarrekstrinum á Bíldudal og árið 1795
færði hann út kvíarnar. Þá keypti hann
verslun Björgvinjarmanna í Hæstakaup-
staðnum á Skutulsfjarðareyri (Ísafirði)
ásamt verslunar- og íbúðarhúsum, bát-
um, veiðarfærum og fiskhúsum í Bol-
ungarvík. Þessa verslun rak Ólafur til
dauðadags og síðan ekkja hans allt til
1827. Auk þessara tveggja verslana á
Vestfjörðum keypti Ólafur Stykkishólms-
verslun og í upphafi 19. aldar var hann
talinn umsvifamesti kaupmaður á Ís-
landi. Ólafur Thorlacius lést af slys-
förum í Kaupmannahöfn árið 1815.
Annar í röð útgerðarmanna íslenskra
kaupskipa á síðari öldum var Bjarni Sí-
vertsen kaupmaður í Hafnarfirði. Heim-
ildir taka ekki af vafa um hvenær hann
hóf þilskipaútgerð, en það hefur ekki
verið síðar en 1794. Það ár hóf hann að
versla í Hafnarfirði og þá átti hann skip
sem hét Johanne Charlotte. Fátt er nú
vitað með vissu um þetta skip. Í Sögu
Hafnarfjarðar gerir Sigurður Skúlason
því skóna, að Bjarni hafi keypt skipið
þegar hann var í Danmörku árið 1793 og
ef til vill haft það í förum á milli Selvogs
og Vestmannaeyja áður en hann byrjaði
að versla í Hafnarfirði. Sú tilgáta verður
hins vegar ekki studd traustum heimild-
um og því er best að hafa sem fæst orð
um þetta góða skip. Hitt fer aftur á móti
ekki á milli mála, að nokkrum árum
síðar og fyrir aldamótin 1800 eignaðist
Bjarni tvö skip sem hann átti lengi. Þau
hétu Foraaret og De tvende Søstre. Bæði
voru í förum á milli landa vor og haust
og stunduðu handfæraveiðar hér við
land á sumrin.
Þegar styrjöld Dana og Englendinga,
sem hófst árið 1807, lauk árið 1814 ruku
margir danskir útgerðarmenn til og
keyptu aftur skip, sem þeir höfðu neyðst
til að selja á stríðsárunum, eða létu
smíða ný skip í stað þeirra sem höfðu
helst úr lestinni af ýmsum ástæðum. Út-
gerðin gekk hins vegar ekki sem skyldi á
fyrstu árunum eftir styrjöldina og margir
neyddust til að selja skipin aftur á til-
tölulega lágu verði. Þá gripu aðrir og
betur stæðir útgerðar- og kaupmenn
tækifærið og komust yfir skip með
góðum kjörum. Í þeim hópi var Bjarni
sem virðist hafa aukið kaupskipaútgerð
sína til muna um og skömmu fyrir 1820.
Á 3. áratug 19. aldar gerði hann út fjög-
ur allstór skip, sem hétu Anna Caisa, De
tre Søstre, Lykkens Prøve og Thingøre.
Siglingar þessara skipa voru næsta
reglulegar og um margt svipaðar ferðum
Bildahl, skips Ólafs Thorlacius. Þau lágu
yfirleitt í Kaupmannahöfn yfir hávetur-
inn en lögðu upp til Íslands undir vor,
hlaðin hvers kyns nauðsynjavöru og
verslunarvarningi. Til Íslands voru þau
komin í byrjun sumars og lágu í höfn
fram undir lok kauptíðar, í lok ágúst eða
byrjun september. Þá voru þau fermd
íslenskum útflutningsvörum og héldu
síðan utan. Var þá ýmist að þau sigldu
beint til Kaupmannahafnar eða fluttu
saltfisk beint til Spánar og annarra Mið-
jarðarhafslanda en eins og ýmsir fleiri
íslenskir kaupmenn og danskir Íslands-
kaupmenn á þessum tíma hagnaðist
Bjarni Sívertsen vel á saltfiskverslun við
Suðurlönd.
Þekktasta skip Bjarna í íslenskum
bókmenntum er vafalítið Thingøre. Með
því fór Magnús Stephensen konferensráð
áleiðis til Kaupmannahafnar haustið
1825. Hann lýsti ferðinni nákvæmlega í
Ferðarollu sinni og er sú frásögn öll góð
heimild um þá erfiðleika og óvissu sem
einkenndu siglingar á milli landa á segl-
skipaöld. Skipið lét í haf frá Reykjavík 7.
september en hreppti langvarandi ill-
viðri, lenti í hafvillum og náði ekki til
Noregsstranda fyrr en réttum mánuði
eftir brottförina frá Reykjavík. Hinn 24.
október varpaði það akkerum í Gauta-
borg í Svíþjóð. Þar fóru Magnús og aðrir
farþegar í land og héldu landleiðina til
Kaupmannahafnar.
Rannveig Filippusdóttir, eiginkona
Bjarna, lést árið 1825. Skömmu síðar
fluttist hann til Danmerkur en hélt þó
áfram rekstri fyrirtækja sinna á Íslandi.
Hann lést í Danmörku árið 1833.
Skammlífur stórútgerðarmaður
Þegar Ólafur Thorlacius kaupmaður á
Bíldudal andaðist árið 1815 var Bogi
Benediktsson frá Staðarfelli í Dölum
skipaður fjárhaldsmaður tveggja ungra
sona hans, Ólafs og Árna. Bogi, sem var
„fjárgæzlumaður mikill“, hafði verið
verslunarstjóri hjá Ólafi á Bíldudal frá
1807 og nú varð hann yfirmaður allra
verslana hans, á Bíldudal, Ísafirði og í
Stykkishólmi. Þann starfa hafði hann
með höndum í rúman áratug, til 1827
er hann fluttist að föðurleifð sinni,
Staðarfelli, þar sem hann bjó upp frá því.
Nokkrar deilur urðu um fjárhald Boga
fyrir Thorlaciusbræður og þótti mörgum
sem hann hefði ekki komið svo hreint
fram sem skyldi. Þau mál verða ekki
rædd hér, en sama árið og Bogi lét af
stjórn verslananna, 1827, afréð Ólafur
yngri Thorlacius að selja verslunina í
Hæstakaupstað á Ísafirði. Kaupandi var
Jens Jacob Benedictsen, sonur Boga
Benediktssonar, og gefur augaleið að
gamli maðurinn hafi haft hönd í bagga
með viðskiptunum.
Með Jens Jacob Benedictsen er nefnd-
ur til sögu einn umsvifamesti kaupmaður
og útgerðarmaður íslenskur á fyrra helm-
ingi 19. aldar. Hann rak verslunina á Ísa-
firði næstu fimmtán árin og varð fyrstur
manna á Vestfjörðum til að gera út þil-
skip til hákarlaveiða. Hann eignaðist
einnig verslanir í Keflavík og Vestmanna-
eyjum og gerði á báðum stöðum út skip
og báta til fiskveiða auk þess sem hann
átti kaupskip í förum sem fluttu varning
á milli landa fyrir verslanir hans. Þá átti
hann og rak brauðgerðarhús og myllu í
Kaupmannahöfn.
Afar fáar heimildir hafa varðveist um
Jens Jacob Benedictsen og atvinnurekst-
ur hans. Hann veiktist í hafi á leið til Ís-
lands og lést í Vestmannaeyjum árið
1842, aðeins 36 ára gamall. Þá átti hann
og gerði út alls fimm kaupskip og var
skipið Hekla þeirra stærst. Hin hétu
Seyen, Galeas Christiansen, Metha og
Piscator. Hið síðastnefnda var búið til
veiða við Svalbarða og getur það bent til
þess að Jens hafi haft í hyggju að reyna
selveiðar norður í íshafi.
Jens Jacob Benedictsen vakti athygli
samtímamanna fyrir dugnað og útsjón-
arsemi í viðskiptum og miklar sögur
gengu af auðæfum hans. Þau hafa þó ef
til vill verið minni en margur ætlaði og
víst er, að eftir andlát hans voru verslan-
irnar seldar. Sama máli gengdi um skipin
sem þar með hurfu úr íslenskri siglinga-
sögu.
Örlagaríkt skipsstrand
– fyrsta norðlenska
kaupskipið
Tilviljanir draga oft langa drögu og hafa
ófyrirsjáanleg áhrif á gang sögunnar.
Þannig var um atburð sem varð við
Húnaflóa þriðjudaginn 3. ágúst árið