Sjómannablaðið Víkingur - 01.01.2012, Blaðsíða 44

44 – Sjómannablaðið Víkingur
franskar herflugvélar frá Kómoreyjum væru á eftir þeim með
fyrirmæli um að neyða þá til að lenda innan franskrar lofthelgi.
Prófessorinn bað þá hafa slíkar þvinganir að engu, og flug-
mennirnir gengust við hrekknum.
Þegar flugvélin lenti í Durban beið á flugvellinum flokkur
fréttamanna frá blöðum og útvarpi, og Smith varð að segja
fiskisöguna, fyrst á ensku en svo á afrikaans. Fiskurinn var
geymdur í lokuðum málmkassa sem Smith neitaði að opna.
Hann ætlaði að sýna dr. Malan fiskinn fyrstum manna. Smith
fékk áhöfn flugvélarinnar þess vegna til að fljúga til Strand,
með viðkomu í Grahamstown, þar sem kona Smiths og sonur
slógust í förina.
Forsætisráðherrahjónin tóku vel á móti gestunum. Til heið-
urs Malan gaf Smith nýja fiskinum fræðiheitið Malania anjou-
anae. Viðurnafnið er leitt af Anjouan, eynni sem fiskurinn
veiddist við. Nú telja menn þennan fisk, og alla skúfugga sem
nú eru uppi, til sömu ættkvíslar, Latimeria. Ættkvíslarheitið
Malania er því ekki lengur notað.
Ævilok Smiths
Þegar James Leonard Brierly Smith nálgaðist sjötugt vann hann
enn langan vinnudag og gekk 50 kílómetra á viku. En úr því
seig á ógæfuhlið. Sjónin dofnaði og minnið brast. Smith þoldi
ekki til þess að hugsa að lenda karlægur út úr heiminum. Hann
svipti sig lífi að morgni 8. janúar 1968, á sjötugasta og fyrsta
æviári.
Ný tegund
Í september árið 1987 voru bandarísk hjón, Arnaz og Mark
Erdmann, á brúðkaupsferð í Indónesíu. Á útimarkaði í Mana-
doborg á eynni Sulawesi benti frúin bónda sínum á furðulegan
fisk. Svo vel vildi til að Mark Erdmann er doktor í fiskifræði og
sá strax að þetta var skúfuggi. Hann hafði frétt af þessum „lif-
andi steingervingum“ í Indlandshafi en áttaði sig ekki fyrr en
hann var kominn heim í háskóla sinn í Berkeley í Kaliforníu á
því, að þeir þekktust aðeins úti fyrir Afríku, um 10 þúsund
kílómetrum vestur af Sulawesi.
Þegar hér var komið, haustið 1987, höfðu um 200 bláfiskar
náðst, flestir nærri Kómor eyjum. Rúmum áratug síðar, 1998,
hélt Mark Erdmann aftur með konu sinni til Manado á Sula-
wesi í skúfuggaleit á vegum Smithson-stofnunarinnar í Wash-
ington. Þar hafði hann uppi á manninum, sem dregið hafði
fiskinn sem brúður hans hafði bent honum á, og bauð honum
álitlega upphæð fyrir annan fisk sömu tegundar. Og aðfaranótt
30. júlí það ár færði fiskimað ur inn, Om Lameh Sonatham, hon-
um lifandi skúfugga, 30 kílóa þungan og 1,2 metra langan, sem
veiðst hafði í hákarlanet á um 120 metra dýpi.
Fiskurinn lifði um sex stundir í umsjá Erdmannhjóna, leng-
ur en nokkur skúfuggi hafði áður tórað í haldi manna. Þau
horfðu á og kvikmynduðu atferli hans og söfnuðu auk þess
ýmsum gögnum, meðal annars DNA-sýnum, með tækjum frá
Smithson-stofnuninni. Að endingu gáfu þau fiskinn indónes-
ísku náttúrugripasafni.
Indónesíski skúfugginn er áþekkur bláfiskinum frá Kómor-
eyjum í útliti, en grábrúnn. Þetta er sjálfstæð tegund, Latimeria
menadoensis. Samanburður á erfðaefni bendir til þess að teg-
undirnar hafi greinst að fyrir 30 til 40 milljón árum.
Heimamenn kalla fiskinn raja laut, sem útleggst „konungur
hafsins“. Kannski mætti hann heita brúnfiskur á íslensku?
Lífshættir og líkamsgerð
Það sem hér er skráð er einkum fengið við rannsóknir á blá-
fiski, en það mun flest eða allt eiga einnig við um indónesíska
skúfuggann.
Bláfiskar hafa fundist allt að 700 metrum undir sjávar máli,
en mest er um þá á 90 til 200 metra dýpi. En það er ekki dýpið
sem slíkt sem ræður ferðinni. Bláfiskar forðast birtu og þrífast
best í 14 til 22 stiga heitu vatni. Við þann hita ná tálknin
mestu súrefni úr sjónum. Raunar bendir margt til þess að fisk-
arnir liggi stundum í eins konar dvala á köldum hafsbotni.
Þá verða efnaskiptin hægari og súrefnisþörfin að sama skapi
minni.
Bláfiskar eru náttdýr og veiðast nær aldrei á daginn. Flestar
eða allar sjónskynfrumur í augum bláfisks eru stafir, sem skynja
jafnvel mjög daufa birtu í gruggugum sjó en aðgreina ekki liti. Í
augnbotninum er endurkastslag, glærvoð (tapetum lucidum).
Lagið endurkastar ljósi sem inn í augað berst, svo það nýtist
betur, en á kostnað sjónskerpunnar. Ekkert slíkt lag er í augum
manna, en það birtist eins og spegil flötur þegar lýst er til dæmis
í augu hunds, kattar eða kindar.
Bláfiskar sjást stundum standa á höfði á hafsbotni. Talið er
að þá beiti þeir sérstöku líffæri í trjónunni, sem óþekkt er í
öðrum dýrum en virðist greina rafsvið í umhverfinu.
Bláfiskar eru rándýr og leggjast á flest kvikindi sem þeir ráða
við, svo sem kolkrabba og smokkfiska, litla háfiska og aðra
Veiðst hafa tæplega 100 kg skúfuggar og 180 sm langir.
Lifandi skúfuggi frá Sulawesi, „brúnfiskur“, Latimeria menadoensis, í japönsku
lagardýrasafni. (Wikipedia).