Peningamál - 18.11.2020, Síða 37

RAMMAGREINAR
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
2
0
•
4
37

Gengislækkun krónunnar hefur leitt til hækkunar á verði inn­
fluttrar vöru
Gengi krónunnar hefur lækkað í kjölfar þess að farsóttin barst hing-
að til lands í lok febrúar sl. (sjá kafla II). Fljótt tók að bera á áhrifum
gengislækkunarinnar á verð innfluttrar vöru. Í júní hafði gengi krón-
unnar lækkað um tæplega 10% frá áramótum. Á sama tíma hafði
verð innfluttrar mat- og drykkjarvöru hækkað um rúmlega 7%, nýir
bílar og varahlutir um 5,8% en ýmsar aðrar innfluttar vörur (án elds-
neytis) hækkuðu einungis um 2,6%. Ætla má að aukin eftirspurn
eftir tilteknum vöruflokkum, t.d. mat- og drykkjarvöru, hafi leitt til
þess að áhrif gengislækkunarinnar á verðlag komu hraðar fram en
ella. Sóttvarnaraðgerðir og einstaklingsbundnar sóttvarnir leiddu
hins vegar til þess að gengisáhrif á t.d. fatnað og heimilisvöru voru
tafin (sjá umfjöllun síðar í rammagreininni). Í október hafði gengi
krónunnar lækkað um 14,8% frá lokum síðasta árs, verð innfluttrar
mat- og drykkjarvöru hækkað um 10,5%, nýir bílar og varahlutir um
8,5% og aðrar innfluttar vörur um 5,5% (mynd 3).
Breytt neysluhegðun í farsóttinni
Eins og fjallað var um í rammagrein 1 í Peningamálum 2020/2 varð
stór hluti einkaneyslu heimila fyrir verulegum áhrifum af sóttvarnar-
aðgerðum stjórnvalda á fyrri hluta þessa árs auk þess sem breytingar
á eftirspurn voru ólíkar eftir neysluflokkum. Áætlað var að um 40%
af neyslukörfu heimila hefðu orðið fyrir töluverðum beinum áhrifum
þar sem tiltekin útgjöld féllu svo til alveg niður á meðan hörðustu
sóttvarnaraðgerðir stæðu yfir en öðrum væri frestað. Aðrir undir-
flokkar voru taldir verða fyrir litlum áhrifum eins og t.d. útgjöld
vegna húsnæðis og fjarskipta. Útgjöld til neysluflokka líkt og dag-
vöru myndu aftur á móti aukast m.a. vegna tilfærslu á útgjöldum
heimila sem hefðu annars farið í ferðalög erlendis og þjónustu sem
krefst nálægðar við annað fólk.
Þetta sést glögglega á þeirri breytingu sem varð á skiptingu
neysluútgjalda sem lesa má úr gögnum frá Markaðsvakt Meniga. Þar
sést að útgjöld heimila sem krefjast nálægðar við annað fólk eða tengjast
starfsemi sem var í verulegum mæli háð sóttvarnaraðgerðum drógust
mikið saman í vor þegar fyrsta bylgja faraldursins stóð sem hæst (mynd
4). Útgjöld til ýmissa vöruflokka sem auðvelt er að flytja milli tímabila
minnkuðu jafnframt líkt og fata- og skókaup, en útgjöld til t.d. raftækja
jukust sem og útgjöld til flokka sem tilheyra helstu nauðsynjum.
Í kjölfar þess að fyrsta bylgja faraldursins gekk niður og slakað
var á sóttvarnaraðgerðum í skrefum varð snarpur viðsnúningur í þeim
flokkum þar sem útgjöld höfðu dregist saman. Eftir að smitum tók að
fjölga á ný sl. haust og hert var á sóttvarnaraðgerðum hefur hins vegar
aftur dregið úr útgjöldum vegna þjónustu sem kallar á nálægð milli
fólks. Einnig hefur dregið úr eldsneytiskaupum eftir því sem fjarvinna
jókst á ný en útgjöld til fatakaupa og heimilisvöru hafa haldið velli.
Tímabundnar áskoranir við mælingu vísitölu neysluverðs
Aðgerðir stjórnvalda til að lágmarka útbreiðslu farsóttarinnar hafa
einnig leitt til áskorana við mælingu verðlags. Frá miðjum mars og
fram í maí sl. lá margvísleg starfsemi niðri eða þjónusta var óheimil
vegna sóttvarnarráðstafana. Í þeim tilfellum notaði Hagstofa Íslands
verðmælingu fyrri mánaðar sem mat á verði viðkomandi undirliðar
en upplýsingum um verð ýmissa vara var einnig í meira mæli safnað
á heimasíðum fyrirtækja og með símtölum. Samkvæmt Hagstofunni
voru innan við 10% af grunni vísitölu neysluverðs metin með þess-
um hætti þegar sóttvarnaraðgerðir voru í hámarki í apríl sl.2
2. Undirflokkar sem þetta átti við um voru flugfargjöld til útlanda, pakkaferðir, hársnyrting,
snyrting o.fl., heilbrigðisþjónusta (t.d. tannlækningar og sjúkraþjálfun), íþróttir og tóm-
stundir, menningarmál og að auki var hluta veitinga- og kaffihúsa lokað.
Mynd 3
Gengislækkun krónunnar og innflutt
verðbólga 20201
1. Verð erlendra gjaldmiðla í krónum (þröng viðskiptavog).
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
% %
Verðbreyting desember 2019 - október 2020
Verðbreyting desember 2019 - júní 2020
0
4
8
12
16
A
ðr
ar
In
nfl
ut
ta
r
vö
ru
r
(á
n
el
ds
ne
yt
is
)
N
ýi
r
bí
la
r
og
va
ra
hl
ut
ir
In
nfl
ut
ta
r
m
at
-
og
dr
yk
kj
ar
vö
ru
r
In
nfl
ut
ta
r
vö
ru
r
G
en
gi
k
ró
nu
nn
ar
(a
nd
hv
er
fu
r
h.
á
s)
-16
-12
-8
-4
0
1. Breyting frá janúar 2020. 4 vikna hlaupandi meðaltal.
Heimildir: Markaðsvakt Meniga, Seðlabanki Íslands.
Mynd 4
Breyting á útgjöldum til valinna vöruflokka 20201
Veitinga- og kaffihús
Eldsneyti
Húsgögn og heimilisbúnaður
Raftæki
Matur og drykkur
Föt og skór
Snyrting
M A M J J Á S O
%
-100
-80
-60
-40
-20
0
20
40
60
80
100
F