Læknablaðið - 01.07.2022, Blaðsíða 26

346 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
R A N N S Ó K N
Inngangur
Nýgengi kransæðasjúkdóma og dauðsfalla af þeirra völdum hefur
lækkað verulega á síðustu fjórum áratugum.1,2 Á fyrri hluta síð-
ustu aldar var kransæðasjúkdómur sérlega áberandi meðal vel
stæðra þjóðfélagshópa og var tengdur við almenna velmegun. Frá
því um og fyrir miðja síðustu öld hefur hér orðið breyting á þar
sem byrði kransæðasjúkdóma hefur sífellt færst meira yfir á þjóð-
félagshópa með lægri meðaltekjur og minni menntun.3
Gögn Hagstofunnar sýna að þeir sem hafa grunnskólamenntun
eingöngu lifa að meðaltali skemur en þeir sem eru háskólamennt-
aðir. Samkvæmt þessum gögnum gat þrítug kona með grunn-
skólamenntun búist við að lifa allt að þremur árum skemur en
jafnaldra hennar með háskólamenntun árið 2018. Þessi munur var
enn meiri fyrir karla, eða um 5 ár.4
Nýleg rannsókn frá Danmörku sýndi að minna menntaðir
höfðu 50-60% hærra hlutfall hjarta- og æðaáfalla og dauðsfalla af
Karl Andersen1,2,3 læknir
Thor Aspelund1,3
tölfræðingur
Elías Freyr Guðmundsson3
faraldsfræðingur
Gunnar Sigurðsson4 læknir
Sigurður Sigurðsson3 geislafræðingur
Guðlaug Björnsdóttir1 geislafræðingur
Bolli Þórsson3 læknir
Gunnar Sigurðsson1,3 professor emeritus
Þórður Harðarson1,3 professor emeritus
Vilmundur Guðnason1,3 læknir

1Læknadeild heilbrigðisvísindasviði Háskóla Íslands, 2hjarta- og æðaþjónustu
Landspítala, 3Hjartavernd, 4Háskólasjúkrahúsinu á Skáni, Lundi í Svíþjóð.
Fyrirspurnum svarar Karl Andersen, andersen@landspitali.is
Á G R I P
INNGANGUR
Lágt menntunarstig hefur verið tengt óhagstæðri samsetningu áhættuþátta
kransæðasjúkdóma. Þessu fylgir aukin áhætta á hjartaáföllum hjá minna
menntuðum. Litlar upplýsingar eru til um samband menntunarstigs við
alvarleika æðakölkunarsjúkdóma. Við rannsökuðum tengsl menntunarstigs
við áhættuþætti æðakölkunarsjúkdóma, algengi æðakölkunarskella og
nýgengi hjarta- og æðasjúkdóma á Íslandi.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Áhættuþáttakönnun Hjartaverndar (REFINE) er lýðgrunduð
langsniðsrannsókn þar sem handahófsúrtak 25-69 ára einstaklinga var
tekið á árunum 2005-2011. Þátttakendur gengust undir mælingar á helstu
áhættuþáttum æðakölkunarsjúkdóma. Ómskoðanir á hálsslagæðum voru
notaðar til greiningar á dulinni æðakölkun. Eftirfylgni var fram í byrjun mars
2019.
NIÐURSTÖÐUR
Rannsóknarþýðið samanstóð af 3251 karli og 3365 konum.
Grunnskólamenntun höfðu 20,1% þátttakenda, 31,2% höfðu iðn- eða
sambærilega menntun, 12,3% höfðu stúdentspróf og 36,4% höfðu lokið
háskólanámi. Helstu áhættuþættir æðakölkunarsjúkdóma voru algengari
hjá þeim sem höfðu eingöngu grunnskólamenntun en hjá þeim sem höfðu
lengri skólagöngu. Veruleg æðakölkun í hálsslagæðum var marktækt
algengari hjá þeim sem höfðu grunnskólamenntun eingöngu (OR 1,84; 95%
CI 1,40-2,43) eða iðnmenntun (OR 1,49; 95% CI 1,16-1,91) samanborið við
háskólamenntaða. Grunnskóla- eða iðnmenntaðir voru líklegri til að þróa
klínískan hjarta- og æðasjúkdóm samanborið við háskólamenntaða á 10
ára eftirfylgnitíma rannsóknarinnar. Hefðbundnir áhættuþættir skýra stóran
hluta þessarar áhættuaukningar.
ÁLYKTUN
Styttri skólaganga en framhaldsskólanám eða háskólamenntun tengist
helstu áhættuþáttum æðakölkunarsjúkdóma sem endurspeglast í marktækt
aukinni dulinni æðakölkun í hálsslagæðum og auknu nýgengi hjarta- og
æðasjúkdóma. Óljóst er hvaða orsakaþættir liggja því til grundvallar en
félagslegur og efnahagslegur ójöfnuður gæti átt hlut að máli. Mikilvægt er
að beita markvissum forvarnaraðgerðum hjá þeim sem greinast í aukinni
áhættu, meðal annars vegna styttri skólagöngu.
Áhrif menntunar á áhættuþætti
og nýgengi æðakölkunarsjúkdóma