Læknablaðið - 01.07.2022, Blaðsíða 29

L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108 349
R A N N S Ó K N
kransæða- og heilaáföll skráð. Þátttakendum var fylgt eftir fram í
mars 2019 með tilliti til nýgengis kransæðasjúkdóms (kransæða-
stífla, kransæðavíkkun eða hjáveituaðgerð) og heilaáfalla þar sem
miðgildi eftirfylgnitíma var 10,5 ár.
Dulin æðakölkun í hálsslagæðum var skilgreind sem veruleg
æðakölkunarskella hjá þeim sem höfðu ekki fyrri greiningu um
slíkt. Ómskoðun beggja hálsslagæða var notuð til að meta alvar-
leika æðakölkunarsjúkdóms. Notuð voru Toshiba Aplio 300 kerfi
með 6,8 MHz ómhaus og Acuson Sequola C256 með línulegum
8 MHz ómhaus. Mældar voru æðaskellur í megin hálsslagæð (a.
carotis communis), skiptingu hennar og innri hálsslagæð (a. carotis
interna) á 10 mm bili nær- og fjærmegin við skiptingu æðarinnar
í hvorri æð.15 Æðakölkunarbreytingar voru flokkaðar sem engin,
lítil og veruleg. Æðakölkunarskella var skilgreind sem veruleg ef
til staðar var minnst tvöföld þykknun á innra (intima) og miðlagi
(media) æðarinnar (cIMT) miðað við heilbrigt svæði og að æðakölk-
unarskellan ylli einhverri þrengingu á holrúmi æðarinnar.
Menntunarstig var flokkað sem: grunnskólamenntun, iðn-
menntun eða sambærileg menntun, stúdentspróf og háskóla-
menntun. Engin ein leið er betri en önnur til að meta félagslega
og efnahagslega stöðu einstaklinga eða hópa. Meðal þeirra sem
notaðar hafa verið eru menntunarstig, meðaltekjur og atvinna.16
Af þessum þáttum hefur menntunarstig verið mest notað enda
nokkuð stöðugt yfir ævina.
Samfelldar breytur eru birtar sem meðaltal með staðalfráviki
(sf) og bornar saman með t-prófi eða F-prófi eftir fjölda saman-
burðarhópa. Flokkabreytur eru birtar sem fjöldi og hlutfall og
bornar saman með kí-kvaðrat-prófi. Gagnlíkindahlutfall (OR=odds
ratio) á verulegum æðakölkunarskellum fyrir hvert menntun-
arstig var metið með tvíkosta aðhvarfsgreiningu (binary logistic
regression analysis). Kaplan-Meier-lifunargreining var notuð til að
sýna mismunandi nýgengi hjarta- og æðasjúkdóms eftir menntun-
arflokkum og tölfræðilegur samanburður var gerður með vegnu
log-rank-prófi lagskipt eftir kyni. Vigtir voru reiknaðar með að-
ferð líkindagilda (propensity score) til að jafna fyrir aldurs og
kynjamun eftir menntunarstigum. Lifunarlíkan Cox var notað til
að meta áhættuhlutfall (HR=hazard ratio) fyrir nýjum hjarta- eða
æðasjúkdómi á eftirfylgnitímanum miðað við menntunarflokka
þar sem háskólamenntun var notuð sem viðmið. Mátgæði (good-
ness of fit) voru metin og kannað var hvort forsendan um hlut-
fallslega áhættu héldi. Leiðrétt var fyrir aldri (ólínulega), kyni,
LDL-kól esteróli, blóðþrýstingi, blóðþrýstingslyfjum, statínlyfjum,
magnýli, hreyfingu, sykursýki, fjölskyldusögu um hjartasjúkdóm
og reykingum í samræmi við alþjóðleg viðmið.17 Háskólamenntun
var notuð sem viðmið og 95% öryggismörk voru reiknuð. Þátt-
takendur sem höfðu fyrri sögu um hjarta- og æðasjúkdóm voru
útilokaðir í lifunargreiningum með tilliti til hjarta- eða æðasjúk-
dóma. P-gildi undir 0,05 var tekið sem vísbending um tölfræðilega
marktækan mun milli hópa.
Niðurstöður
Meðalaldur þátttakenda var 49,7 (sf 11,2) ár. Grunnskólamenntun
eingöngu höfðu 20,1% þátttakenda, iðnmenntun 31,2%, stúd-
entspróf 12,3% og 36,4% höfðu lokið háskólaprófi. Dreifing
menntunar í rannsókninni er sambærileg við dreifingu menntun-
ar 25-69 ára íbúa á höfuðborgarsvæðinu.18
Grunngildi þátttakenda eru birt í töflu I. Mikill munur var
á stöðu áhættuþátta eftir menntun, bæði hjá körlum og konum.
Karlar höfðu að meðaltali hærri líkamsþyngdarstuðul en konur,
höfðu oftar sykursýki 2 og LDL-kólesteról var hærra hjá körlum en
konum. Karlar hreyfðu sig minna en konur, höfðu hærri slagbils-
blóðþrýsting og oftar fyrri sögu um kransæðasjúkdóm. Algengi
reykinga var svipuð hjá báðum kynjum.
Greinilegt er að þættirnir daglegar reykingar, hreyfingarleysi,
blóðþrýstingslyf og sykursýki 2 eru algengari hjá þeim sem hafa
lægra menntunarstig (mynd 1). Líkamsþyngdarstuðull var hærri
og efnaskiptavilla (sjá skilgreiningu í texta við mynd 1) var al-
gengari hjá þeim sem voru með grunnskóla- eða iðnmenntun en
hjá stúdentum eða háskólamenntuðum.
Verulegar en einkennalausar æðakölkunarskellur fundust í
10% heildarþýðisins og voru þær algengari hjá körlum (11,8%) en
hjá konum (8,1%). Mynd 2 sýnir algengi verulegrar æðakölkun-
ar í hálsslagæðum eftir menntunarstigi, aldri og kyni. Gagnlík-
indahlutföll (OR) helstu þátta sem tengjast æðakölkunarsjúkdómi
ásamt 95% öryggismörkum fyrir verulegum æðakölkunarskell-
um í hálsslagæðum eru sýnd í töflu II. Reykingar (OR 2,79; 95%
CI 2,15-3,62) og fyrri saga um kransæðasjúkdóm eða heilaáföll
(OR 2,12; 95% CI 1,51-2,96) eru sterkustu sjálfstæðu þættirnir fyrir
verulegri æðakölkun, en sykursýki 2 (OR 1,65; 95% CI 1,18-2,28),
blóðfitulækkandi statínlyf (OR 1,74; 95% CI 1,30-2,32) og blóð-
þrýstingslyf (OR 1,48; 95% CI 1,19-1,83), LDL-kólesteról (OR 1,23;
95% CI 1,10-1,37) og slagbils blóðþrýstingur (hverjir 10 mmHg)
(OR 1,20; 95% CI 1,14-1,27) eru einnig marktækir þættir ásamt
karlkyni. Samband menntunarstigs við verulegan æðakölkunar-
sjúkdóm er greinilegt, þar sem iðnmenntun tengist helmings
hækkun á gagnlíkindum fyrir verulegri æðakölkun (OR 1,49; 95%
CI 1,16-1,91) og grunnskólamenntun tengist 84% hækkun gagnlík-
inda (OR 1,84; 95% CI 1,40-2,43) samanborið við háskólamenntun
(tafla II).
Mynd 3 sýnir gagnlíkindahlutföll menntunarstigs á verulegri
æðakölkun samanborið við háskólamenntun. Á hverju menntun-
arstigi er leiðrétt fyrir aldri og kyni (svart), og aldri, kyni og
áhættuþáttum æðakölkunarsjúkdóma (grænt).
Hættuhlutfall fyrir hjarta- og æðasjúkdóm (mynd 4) er aukið
hjá þeim sem hafa grunnskólamenntun og iðnmenntun eftir að
leiðrétt hefur verið fyrir aldri og kyni. Þegar til viðbótar er leið-
rétt fyrir áhættuþáttum kransæðasjúkdóms hverfur þessi áhættu-
aukning að miklu eða öllu leyti.
Í töflu III sést að áhættuþættir vega þungt í þróun hjarta- og
æðasjúkdóma. Þegar eingöngu er leiðrétt fyrir aldri og kyni í
hverjum menntunarflokki er aukin áhætta til staðar bæði hjá
grunnskóla- og iðnmenntuðu hópunum samanborið við há-
skólamenntaða. Þegar til viðbótar er leiðrétt fyrir áhættuþáttum
kransæðasjúkdóma minnkar þessi áhættumunur. Þegar til viðbót-
ar er leiðrétt fyrir lyfjameðferð og duldum æðaskellum minnkar
munurinn enn frekar.
Mynd 5 sýnir Kaplan-Meier-graf fyrir nýgengi hjarta- og æða-
sjúkdóma skipt eftir kynjum.
Umræða
Rannsókn okkar á almennu þýði 25-69 ára Íslendinga á Stór-
Reykjavíkursvæðinu sýnir svipaða niðurstöðu og rannsóknir