Læknablaðið - 01.07.2022, Blaðsíða 46

366 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
Mikil fíkniefnaneysla
„Neyslan hefur verið minni á Hólmsheiði
miðað við Litla-Hraun. Við sjáum að Fang-
elsismálastofnun hefur í rauninni leitt
okkur það fyrir sjónir að það er erfitt að
halda Litla-Hrauni neyslufríu miðað við
hvernig það er byggt.“ Mikið samneyti sé
milli fanga. Þeir kaupi hver af öðrum það
sem vanti.
„Eftirlitið er eins mikið og hægt er
miðað við aðstæður en húsaskipan þyrfti
að vera önnur ef ná ætti árangri,“ segir
Sigurður sem hefur reynslu. Hann vann
innan fangelsanna á árunum 1996-1999.
„Fíkniefnaneyslan er miklu alvarlegri
en hún var þá,“ segir hann. „Þá var meira
um áfengisneyslu og kannabis. Örvandi
efni voru í einhverjum mæli en neyslan
harðnaði mikið upp úr aldamótum. Brot-
um í tengslum við það hefur fjölgað,“
segir hann og nefnir sprautufíkn og mis-
notkun á rítalíni.
„Síðan komu ópíóíðar til sögunnar.
Þeir hafa rutt sér til rúms á síðustu 10-15
árum,“ segir hann. „Þetta hefur gjörbreytt
umhverfinu. Neyslan er alvarlegri, harðari
og því miður er þessi heimur orðinn
harðari en var.“ Fangar séu þó nú orðið
meðhöndlaðir með viðhaldsmeðferð við
ópíóðafíkn, með lyfinu Suboxone. „Sumir
fangar nýta sér að vera sprautaðir mánað-
arlega með Buvidal, sem er forðaform
Suboxones,“ segir hann.
„Við meðhöndlum jafnvel menn bæði
með ADHD-lyfinu Elvanse og Suboxo-
ne samhliða. Við fylgjum bandarískri
rannsókn sem sýnir að fái fólk að halda
áfram á ADHD-lyfjunum sínum í með-
ferð, endist það lengur. Það er það sem
við höfum haft á tilfinningunni. Þetta er
umdeilt en er nú stutt með rannsóknum,“
segir hann.

Verra en í Bandaríkjunum
Sigurður lærði til heimilislæknis í
Kanada. Fylgdi í fótspor Ólafs Mixa, Leifs
Dungal, Gunnars Helga Guðmundssonar,
Magnúsar R. Jónassonar og fleiri. Kanada
heillaði hann.
„Svo fluttist móðuramma mín til
Kanada rétt eftir þarsíðustu aldamót, árið
1903.“ Hún hafi alist þar upp til fjórtán
ára aldurs og flutt heim, gifst Jóhanni
Wathne sem varð verslunarmaður á
Seyðisfirði, fimm árum síðar.
„Amma sagði mér frá góðu árunum
þar ytra. Þessum fræjum var því sáð í
bernsku,“ segir Sigurður sem seinna
sérhæfði sig í geðlækningum og fíkni-
lækningum og starfaði um árabil sem
geðlæknir í Kaliforníu í Bandaríkjunum,
V I Ð T A L
þar af heilt ár í fullu starfi sem fangelsis-
geðlæknir.
„Þar fékk ég mjög góða innsýn inn í
hvernig veita má góða teymisþjónustu
fyrir fanga,“ segir hann og telur það lykil-
inn að árangri. „Bandaríkjamönnum hefur
verið álasað fyrir að vista sína geðsjúku
einstaklinga sem koma af götunni innan
fangelsa. En það eimir af því hér á Íslandi
líka. Það kom mér á óvart. Ég hélt ekki að
ég þyrfti að sinna svona mörgum alvar-
lega geðsjúkum mönnum innan íslensku
fangelsanna.“ Mesti munurinn milli land-
anna séu þó fíkniefnin.
„Starf geðlæknisins var í raun auð-
veldara í Bandaríkjunum því þar var
meiri regla á hlutunum. Neysla heyrði þar
til undantekninga. Því miður er miklu
meiri neysla hér og því erfiðara að veita
meðferðir en þar,“ segir hann.

Hafa upplifað mörg áföll
Sigurður bendir á að fangar séu sérstakur
hópur. „Oft hefur líf þeirra verið mikil
þrautaganga,“ lýsir hann.
„Við sjáum líka þegar við vinnum á
dýptina í vanda þeirra að þeir eiga erfiða
áfallasögu úr bernsku. Margir hverjir
hafa ekki haft tækifæri til að fá viðeigandi
meðferð eða endurhæfingu. Þeir detta
fljótt út úr kerfinu. Komast jafnvel ekki í
gegnum grunnskóla,“ segir hann. Ástæð-
an sé athyglisbresturinn og ofvirknin,
þeir hrökklist úr námi.
„Þeir fá oft greiningu og meðhöndlun
í bernsku en fara út í neyslu á unglingsár-
unum með allskonar fylgikvillum. Lyfin
eru þá tekin af þeim,“ segir Sigurður.
„Það getur svo sem verið rétt ákvörðun
að gera það og hefur verið stefnan að
varlega þurfi þá að fara í lyfjagjöf, en það
þýðir að þeir eiga ekki afturkvæmt á lyf-
in.“ Því hafi nú verið breytt innan fangels-
ismúranna með góðum árangri.
Afglæpavæðing neysluskammta
mikilvæg
Geðheilbrigðisteymi fangelsanna styður hugmyndir um að afglæpavæða neyslu-
skammta. Þetta segir Sigurður Örn Hektorsson yfirlæknir þeirra.
„Í raun og veru er verið að refsa fólki fyrir að vera með fíknisjúkdóma. Við
fáum marga sjúklinga með alvarlega geðsjúkdóma sem eru í neyslu og brot þeirra
eru yfirleitt neyslutengd. Þessi hópur er í smáafbrotum til að fjármagna neyslu
sína, í gripdeildum og smáþjófnuðum. Við sjáum engan tilgang með því að loka
fólk í fangelsi sem er í neyslutengdum brotum, á götunni.“