Læknablaðið - 01.07.2022, Blaðsíða 44

364 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108
Allt að helmingur íslenskra fanga hefur
verið greindur með ADHD, eða á ann-
að hundrað á síðustu tveimur árum. Þá
var geðheilsuteymi fangelsa á vegum
Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins sett
upp innan fangelsisveggjanna. Sigurður
Örn Hektorsson, yfirlæknir teymisins,
segir að erlendar rannsóknir sýni 25-50%,
misjafnt eftir löndum.
„Tilfinning okkar er að annar hver
fangi geti verið með ADHD hér á landi,“
segir hann. Teymið hafi ekki aðeins greint
fangana heldur einnig sett þá á lyfjameð-
ferð við vandanum, og það þrátt fyrir
að fanginn glími við fíknisjúkdóma en
þannig var það ekki áður.
„Bæði þunglyndi og kvíði fylgir því
gjarnan að vera með ADHD, sem og
aðrar raskanir, eins og fíknivandi, og fá
fangarnir því viðeigandi ráðgjöf,“ segir
Sigurður. „Vandinn er yfirleitt fjölþættur.
Sérstaklega hjá þeim sem eru í fangelsum.
ADHD er einn þáttur í því en við reynum
að taka einnig á öðrum þáttum.“
Andrúmsloftið innan fangelsanna hafi
breyst við þessa meðferð fanganna. „Já,
margir hafa tekið miklum framförum eftir
að þessi vinna fór í gang.“

Geðsjúkir illa settir í fangelsum
Sigurður segir marga fanganna glíma
Nýtt geðheilbrigðisteymi fangelsa hér á landi hefur greint á annað hundrað fanga með
ADHD og meðhöndlað. Sigurður Örn Hektorsson, geð- og fíknilæknir, segir það hafa
komið sér á óvart hversu margir alvarlega geðsjúkir einstaklingar séu vistaðir í fangelsi
hér á landi. Þeir skaðist af vistinni
■ ■ ■ Gunnhildur Arna Gunnarsdóttir
Um helmingur fanga
með ADHD
V I Ð T A L
við geðsjúkdóma. Þeir þrífist illa innan
fangelsa.
„Við viljum að fangar með geðsjúk-
dóma hafi betri aðbúnað og aðgang að
geðdeildum og geðheilbrigðisstofnunum
utan fangelsanna. Það vantar úrræði fyrir
þennan hóp. Annað hvort þarf að efla
réttar- og öryggisdeildina inni á Landspít-
ala eða stofna til úrræða innan fangels-
iskerfisins sem grípur þennan hóp.“ Bæta
þurfi úrræðin.
Sigurður horfir þá til opinna úrræða
eins og á Sogni og Kvíabryggju, sem þurfi
að vera sérstaklega hönnuð fyrir hópinn.
„Það hefur komið okkur í geðheilsuteym-
inu á óvart hversu margir alvarlega
geðsjúkir einstaklingar afplána í fangels-
unum,“ segir Sigurður. „Þeir eru alltof
margir,“ segir hann og bendir á hversu
þröngt sé horft á vandann við gerð sak-
hæfismats vegna ofbeldisbrota.
„Það er ekki nóg að vera með alvar-
legan geðsjúkdóm, geðklofasjúkdóm eða í
stöðugri þjónustu í geðheilbrigðiskerfinu
til að að vistast á réttargeðdeild. Einstak-
lingurinn þarf að vera í sjúklegu ástandi
við brotið til að teljast ósakhæfur og það
má ekki orsakast af neyslu,“ segir hann.
Mörg ofbeldisafbrot eigi sér hins vegar
stað undir áhrifum. Viðkomandi hafi
þá verið í mikilli neyslu í langan tíma.
„Sá getur jafnvel verið í geðrofi vegna
neyslunnar og ef svo er þá leiðir það ekki
til ósakhæfis.“ Menn séu því dæmdir í
fangelsi en ættu í raun heima í öðrum
úrræðum.
Fangavistin skaði
„Við sjáum dæmi um menn sem breytast
í afplánuninni. Þeir eru með þekkta geð-
sjúkdóma og skaðast af vistinni. Þeir ráða
ekki við vistina og það að vera í fangelsi,“
segir hann. Þeir lendi í alls kyns vanda.
„Fangelsi eru ekki góður staður fyrir veikt
fólk,“ segir hann.
„Margir fangar sitja inni fyrir ofbeldi
og þar ríkir viss ofbeldismenning. Þeir
beita hvern annan ofbeldi.“ Auðvelt sé að
smitast af umhverfinu. „Við sjáum dæmi
þess að einstaklingar sem við teljum
að eigi ekki erindi inni í fangelsi beittu
þar ofbeldi en hefðu sennilega ekki gert
það utan þeirra. Þetta eru menn sem við
þekkjum úr heilbrigðiskerfinu og vitum
að eru ekki ofbeldismenn en þeir verða
það í fangelsinu. Þeim fer aftur í fangels-
inu.“
Geðheilsuteymið var sett á fót árið
2020. Nú starfar hann þar með fjórum:
tveimur hjúkrunarfræðingum og tveimur
sálfræðingum. Sigurður segir vert að ræða
nú málið. „Við vitum að í Noregi er þessu
betur háttað og fleiri fara inn á réttar- og
Hlustið á viðtalið
á hlaðvarpi
Læknablaðsins