Arkitektúr og skipulag - 01.03.1989, Blaðsíða 48

í þessu húsi sem var áfast við Hótel Hótel Island á homi Austurstrætis og Aðalstrætis voru helstu krár
bæjarins. þar á meðal hin alræmda Svínastía. Myndin var tekin fyrir 1901 en þá var byggt ofan á húsið
er hótelið var stækkað.
sínar eins og áður. Þegar kom fram undir aldamót var
Góðtemplarahreyfingin orðin mjög sterk og hættu þámargirkaupmenn
að selja vín í búðum sínum.
Þó að sölubúðimar í Reykjavík væru þannig í raun og veru aðalkrárnar
þá vom einnig til sérstakar vínkrár þó að aldrei yrðu þær margar.
Bæjarkráin á Hótel íslandi Árið 1857 fékk danskur maður
a ð nafni Niels J örgensen veitingaleyfi í Reykjavík og keypti nokkrum
árum síðar lágt hús á hominu á Aðalstræti og Austurstræti þar sem nú
er svokallað Hallærisplan eða Hótel-Islandsplan. Veitingarekstur
Jörgensens varð brátt allumsvifamikill því að upp af lágreista húsinu
reis smátt og smátt stórhýsið Hótel Island. Og þar var til húsa það sem
kalla mátti „bæjarkrána” í smábænum Reykjavík. Hún var nefnd
ýmsum nöfnum, svo sem Greifakráin (Jörgensen hafði verið þjónn
Trampe greifa), Gildaskálinn eða einfaldlega krá Jörgensens.
Skólapiltar töluðu um að fara til Jörundar frænda en það nafn sem varð
þó lífseigast var Svínastían.
Jörgensen var framan af eini veitingamaðurinn í Reykjavík sem hafði
rétt til að selja áfenga drykki, en nokkrar aðrar veitingastofur voru þá
í bænum sem höfðu rétt til að selja mat, kaffi og kökur. Þar fóru þó
oft fram ólöglegar vínveitingar eins og fjölmargar kæmr og dómar frá
þessum tíma bera vitni um. Jörgensen sjálfur gerði sitt besta til að
vemda atvinnuveg sinn og árið 1870 kærði hann t.d. þrjá Reykvíkinga
í einu fyrir slíkar veitingar. I bréfi til bæjarfógeta segir hann frá
næturgöngu sinni um Reykjavík þar sem hann komst að ýmsu, m.a.
þessu:
„Enn fremur gekk ég í gærkvöldi ásamt cand. juris Skúla Magnússyni
framhjá gluggum Madame Guðmundsen og sátu þar þá 3 frakkneskir
fiskimenn að drykkju í norðausturstofunni. Sást það vel frá götunni
því tjöld voru ekki dregin fyrir gluggana fyrr en stundu eftir að kveikt
var. Skúli Magnússon gekk þar inn og spurði þá að hvað þeir væru að
drekka og svöruðu þeir að það væri bayerskt öl, sem húsbóndi þeirra,
Chapelain yngri, hefði beðið um handa þeim hjá Madame
Guðmundsen.”
Þama kemur fram að Madame Guðmundsen hefur átt bayerskt öl í
pokahomi sínu en í verslunarskýrslum og auglýsingum frá seinni
hluta síðustu aldar kemur fram að mikið úrval sterkra og léttra vína
TH
jólanna og nýjársinsl
Hotel Island.
MottÓr »Lnndið« er fagnrt og frítt.
I.ds á hafi er hefja dans
haföldur og glfma,
þá er ber.t aö leita >Lands«
og lendingar í tíma.
Kptir vosbiiö, auminginn,
ef þú vilt J»ig hressa,
Gantli Carlsbcrg. karlfuglinn,
kemur ]>ig að blcssa.
Carlsberg uttgi af dáð og dug
dauðans þorsta slekktir.
Öðlast munt þú hetjuhug
helzt ef Poríer drekkur.
DuttviUe trúi eg deyfi mest
drýldið Sorgar hyski.
Þó mun sumum þykja bezt *
Þjóðháti ðar-whisky.
» V. 0. B.« þú ættir í
ástarhnrmi að drekkja,
Sutnmervilles í faðm þú flý
fátæktina að blekkja.
Orðsnilld fær þér Abbot-Blend
engu minni en Graccho.
lceland-Blertd er ofansend
óskagjöf frá Baccho.
í róðruni þegar amar að
illt og lítið fiski,
haltu að »Landi«. Hollt er það
ef Highlatui- færðu whisky
Þcgar sála þín er doinm,
þín cr glcöi in blamo,
bezt er, góði, gatna/rotutn,
gott er llka banco.
Citron- þar og Sodavatn
selst með spilutn góðum,
svo ei gerist gleði sjatn
Gootitemplara þjóðum.
ásamt bjór var jafnan flutt inn. Vinsælasta bjórtegundin var Gamle
Carlsberg, m.a. Alliance lageröl og Alliance-Porter. En hún var ekki
ein um hituna. Árið 1889 braust t.d. út auglýsingastríð milli þriggja
kaupmanna í Reykjavík um gæði bjórtegunda sem þeir fluttu inn:
Ragbecks-öls, Marstranda-lageröls og Tuborg.
Almenningur, Svinastía og Káeta. Eftir 1870 fjölgaði
veitingastofum sem höfðu vfn á boðstólum og má þar nefna Hótel
Reykjavík á Vesturgötu 17, Geysi á Skólavörðustíg 12 og Hótel
Alexöndru í Hafnarstræti 16. Krámar á Hótel íslandi voru þó lengi
aðalkrár bæjarins. Einhver besta lýsing, sem til er á þeim, er eftir
Ágúst Jósefsson prentara en hann var í vist á Hótel íslandi á árunum
1888-1890. Hún hljóðar svo:
„Á horni Austurstrætis og meðfram Aðalstræti var gömul einlyft
bygging með risi. Var hús þetta nefnt Gildaskálinn meðan fyrrnefndur
Jörgensen hafði þar veitingasölu á hendi. I þeirri hlið hússins, sem
sneri að Aðalstræti, voru þrjú herbergi, og hafði hvert þeirra fengið
sérstakt heiti hjá bæjarmönnum, eins og nú skal greint:
Syðst var nokkuð rúmgóð stofa með borðum og bekkjum, sem nefnd
var Almenningur. Þangað fóru gestir, sem ætluðu að hafa þar nokkra
viðdvöl til samræðna og samdrykkju sér til skemmtunar. Yfirleitt
voru þessir gestir fremur kyrrlátir, þótt stundum væri sungið lítið lag
eða kveðin skemmtileg vísa.
Vinstra megin við innganginn frá Aðalstræti var minni stofa, sem í
daglegu tali fólks var kölluð Svínastía. Ekki var stofunni gefið þetta
46
ARKITEKTUR OG SKIPULAG