Arkitektúr og skipulag - 01.03.1989, Qupperneq 78

PETER COOK
ARKITEKT - GAGNRÝNANDI - HUGSUÐUR
Peter Cook tilheyrir þeirri manngerö sem óme&vitaö
rýnir i tilveruna fró öðru sjónarhorni en fólk gerir
flest. Slikir menn hafa oft verið misskildir eða i besta
falli sniögengnir. Þessi hæfileiki er nótengdur skopskyni,
sem oft veltir vib óliklegustu hlióum ó hversdagslegum
mólum.
Um það ieyti sem P. Cook lauk námi frá AA-skólanum í London 1960
hófst ferill hans sem vandræðabarn í stétt breskra arkitekta, sem þá
var á hápunkti modernismans. Upp úr þessu staðnaða umhverfi
funktionalismans þar sem alvara, reglufesta og siðalögmál réðu
ríkjum, spratt Archigram. Þessi hópur ungra arkitekta gerði mikinn
usla og afleiðingar þeirra hræringa eru enn að líta dagsins Ijós í
byggðu formi.
Archigram- hópurinn beitti brögðum ímyndunaraflsins, ýkjum,
skopstælingu og öðru tiltæku til að varpa fram hugmyndum um
þjóbfélagsins til aö bregbast vió sliku hugarflugi og gera
þaó aó veruleika. Þetta skilur P. Cook manna best sjálfur
og hefur gert upp við sig fyrir löngu, enda lýsir hann
sjálfum sér sem „þjónustuiónaói fyrir veruleikann".
Enginn skyldi vanmeta hlutdeild þessa þjónustuiðnaðar í afrekum
arkitekta, s.s. Normans Fosters eða Richards Rogers, Michaels
Hopkins, Nicholas Grimshaw, Renzo Piano og ótal fleiri.
Eitt sérkenni P. Cooks er að hann staðhæfir aldrei né setur hugsanir
sinar fram í reglum eða formúlum, heldur grípur hann áleitnar
spurningar og vandhöndlaðar hugmyndir og festir á pappír án orða
eða frekari útskýringa. Þessar ímyndir eru í stöðugri endurnýjun og
hvers og eins að túlka. Leitin er stöðugt að vísbendingum, ekki
svörum.
Adeilan felst fremur í því að gera gys að afstöðu þjóðfélagsins og
viðteknum lífsviðhorfum. „Hedgerow Village" fjallaði t.d. á tíma
Archigram um örvæntingarfullan flótta bresku þjóðarinnar til gamla
tímans, dýrkun sveitalífs og söknuð bernskuáranna. Sett er fram
imynd skv. viðteknum formúlum, eins konar draumsýn almennings,
í fögru landslagi, svignandi ökrum og slóðum, semýttu undirdrauma
um flökkulíf í náftúrunni. Þar var allt að finna sem siðmenntaður
flakkari þurfti á að halda til lifsþæginda, s.s. skýli, sem stækkuðu eftir
þörfum, innstungur í trjábolum, steypiböð með niðurföllum, allt
vandlega falið í göfugri náttúrunni, því lífsþægindin má ekki sjá.
Verkið sýndi fram á tálsýn þeirrar ímyndar, sem er svo oft kennd við
frelsi og er t.d. fyrstað gera vart við sig hér á Islandi 25 árum siðar.
The Sponge. Section for an eccentric cily hall 1978.

umhverfið og stöðu byggingarlistarinnar. Þeirfórusemstormsveipur
um áðurókönnuðsvæði hugansog hlóðusamanofgnótthugmynda.
Undiraldan var grínið og ástriðufullur kraftur stjórnleysis og
óhemjugangs, sem í raun var aðeins hluti af þjóðfélagshræringum
þessa tíma.
Takmarkió var aó sýna fram á varnarlausa vandlætingu
modernismans, rifa sig uppúr ládeyðu og sjálfumgleói og
afnema allt sem talist gat drumbslegt eóa leióinlegt.
Kjöroróió var: „Hvers vegna ekki?"
Archigram setti fram nýjar hugmyndir um efnisval bygginga og
ýmsar sérviskuhugmyndir um framtíðarborgir, þar sem orðaforðinn
var sótturigeimferðaáætlanir, visindaskáldsögur, teiknimyndaseríur
og tækninýjungar i iðnaði, jafntpökkunar-sem tölvuiðnaði. Þannig
reyndu þeir að brúa það hyldýpi er orðið var milli byggingarlisfar
og samtimaþróunar innan vísinda. Þeir bentu á það hvernig
byggingarlistinni var orðið stjórnað af framleiðsluiðnaðinum og að
í raun væri öll þróun i byggingarlist of dýr til að stirðbusalegur
byggingariðnaðurinn gæti þróastmeð. Þróun byggingarlistarinnar
gæti því ekki beðið eftir tannhjóli timans, yrði að yfirgefa
raunveruleikann og halda áfram á pappirnum. Þessari kenningu
hefur P. Cook verið trúr til þessa dags, þvi enn hefur enginn tekið
áskorun hans um að jarðbinda hugmyndirnar.
Þaó er greinilegt aó jafnfrjór hugsuóur og Peter Cook er
utan marka almennrar skilningsgetu, hvaó þá getu
„Annaóhvort streitumst vió gegn hvers kyns breytingum
eóa tökumst á vió þær. Þetta er óbifandi staóreynd, sem
byggingarlistin stendur andspænis. Þaó er tvennt ólikt aó
vera á varóbergi gegn breytingum og aó taka
gagnrýnislaust vió sannleika genginna kynslóóa. ÞaÓ er
reginmunur á vélrænni viótöku siendurtekinna hugmynda
i hringrás sögunnar og hreinni og tærri nýsköpun."
Hann bendir á að því miður hafi umræðunni um byggðasköpun í
landslagi verið stjórnað af fólki, sem ekki sé alið upp sjónrænt eða
hafi ástundað hönnun. Þetta þýðir að 3. flokks hönnuðir geti gert
hlutina skv. formúlum sem þeim eruafhentar. P. Cookhefurt.d. alltaf
efast um nauðsyn reglu í stórborgum jafnt sem mannvirkjagerð og
vefengt liflausan aga byggðaskipulags. Trúin á náttúrulega eyðingu
og endurnýjun í lífrænni keðju er honum kær.
„Myndbreyting" er eitt af uppáhaldshugtökum P. Cooks, þ.e. svo
hæg breyting að hún er eðlileg og náttúruleg. Sjálfur er hann maður
augans, sem skoðar leyndardóma, ögrar og vekur með okkur
spurningar, sem oft kveikja Ijós.
„The Lump" og „The Sponge" voru e.t.v. fyrstu skrefin til að leita
úrræða hjá náttúrunni um skipulag. Þar er hugtakið massi krufið,
bókstaflegt form og öll regluleg uppbygging afnumin, en jafnvægis
leitað, sem samræmist tilgangi. Hin síðari ár hefur P. Cook þróað
þetta áfram og velt fyrir sér hvernig náttúran og mannleg sköpun
blandast og ná jafnvægi. Hann hefur sýnt fram á þversagnir
76
ARKITEKTUR OG SKIPULAG