Bændablaðið - 26.01.2023, Qupperneq 49

49Bændablaðið | Fimmtudagur 26. janúar 2023
Landsliðið
í dælum
Brunn, skólp- og
þróardælur ásamt öllum
fylgihlutum, slöngum,
börkum og festingum.
LANDVÉLAR | SMIÐJUVEGI 66 | 580 5800 | LANDVELAR.IS
LAUSNIR Á LAGER
Vagnhöfði 7, 110 Reykjavík | Sími: 517 5000 | stalogstansar.is
stalogstansar.is
VARAHLUTIR Í
KERRUR
2012
2021
Íslensk framleiðsla
á Bílskúrs- og Iðnaðarhurðum
564-0013 | 865-1237
og skilning á tilgangi verndaðra
afurðaheita þeirra sýna mismikla
þekkingu milli neytenda ESB landa,
og gefa um leið vísbendingu um
skilvirkni á viðkomandi mörkuðum.
Þekking mælist t.d. hæst í Suður-
Evrópu, 50-78% í Frakklandi,
Spáni og á Ítalíu. Lægst mælist
þekkingin 8-28% í Tékklandi,
Þýskalandi, Ungverjalandi og
Hollandi. Samkvæmt Gallup
mælingum á Íslandi, þar sem
kynning á merkjunum hefur
engin verið, þekkja samt 10-15%
neytenda vernduð afurðaheiti og
eru tilbúnir að greiða 10-15% meira
fyrir merktar vörur. Þessir íslensku
neytendur mælast einnig með í hærri
hluta tekjuskalans. En mörg vernduð
afurðaheiti njóta vaxandi vinsælda á
íslenskum matvörumarkaði, en eru
enn sem komið allar innfluttar.
Sanngjarnt endurgjald fyrir
bændur og framleiðendur
Bændur og framleiðendur matar-
og drykkjarvara geta fengið hærra
verð og bætt tekjur sínar með því
að halda fram virðisaukandi og
aðgreinandi þáttum og nota vernduð
afurðaheiti. Það þýðir auðvitað ekki
að notkun verndaðra afurðaheita sé
töfra- eða skyndilausn, því aðrir
þættir á markaði ráða sem fyrr líka
miklu. Svo sem efnahagsástand,
meðaltekjur á viðkomandi
markaði, framkvæmd stjórnsýslu
og framkvæmd markaðsaðgerða
viðkomandi verndaðs heitis.
Rannsókn á verðmyndun
verndaðra afurðaheita fyrir ESB (DG
AGRI) 2019 sýndi að merktar vörur
voru að jafnaði seldar á 2,07 sinnum
hærra útsöluverði samanborið við
ómerktar staðgönguvörur. Hærra
söluverði fylgir alla jafna líka hærri
framleiðslukostnaður sem þarf að
taka tillit til þegar framlegð er metin.
Reynsla bænda og framleiðenda
Viðhorfsrannsóknir framleiðenda-
hópa sameignarfélaga „Consortium“
um vernduð afurðaheiti sýna að
skráning afurða hafði jákvæð áhrif
á rekstur bænda og framleiðenda,
samkvæmt svörun ríflega
helmings, 52-54%. Árin 2010-
2017 var marktæk aukning í sölu
afurða samanborið við ómerktar
vörur, 1,7 sinnum meiri hjá
vernduðum afurðaheitum mælt í
magni, 46% merktra afurða báru
magnaukninguna uppi. En 64%
merktra afurða juku virði sitt á
tímabilinu.
Aðrir kostir sem bændur og
framleiðendur tala um með þátttöku
í kerfinu eru afar mikilvægir. 87%
nefna bætta gæðastjórnun, 76% tala
um betra aðgengi að markaði, 51%
telja kerfið stuðla að auknu jafnvægi
í verðmyndun, hafi jákvæð áhrif á
verðteygni og stjórn á framboði á
merktum vörum. Niðurstöður sem
benda skýrt til þess að bændur sem
vinna innan verndaðra afurðaheita
njóti betri samningsstöðu en aðrir.
Áhrif á dreifbýli
Eitt markmiða verndaðra afurðaheita
er að hafa bein jákvæð efnahagsleg
áhrif á dreifbýli og stefnan hefur
sýnt árangur með t.d. fjölgun starfa í
dreifbýli, og sölu og virði afurða sem
njóta verndarinnar. Reynslan sýnir
að framleiðsla mikils meirihluta
verndaðra afurðaheita skilar
hærra hlutfalli vinnuafls á hverja
framleidda magneiningu en í tilfelli
staðgönguvöru á markaði. Verndin
eykur tekjur fyrirtækja, gegn því
að gæði séu sannarlega stöðluð og
það eykur þörf fyrir hæft starfsfólk.
M.ö.o., vernduð afurðaheiti styrkja
samfélög og fyrirtæki í dreifbýli með
auknum atvinnutækifærum. Sérstaða
verndaðra afurðaheita kemur einnig
afar sterkt fram í tilfelli beinnar sölu
bænda til neytenda og ferðamanna í
verslunum heima á sínu búi og eftir
öðrum dreifileiðum.
Eiga íslensk stjórnvöld að styðja
notkun upprunamerkja?
Auðvitað, hver úr ranni pólitíkur
og stjórnsýslu vill ekki meiri
tekjur í sameiginlega sjóði?
Þegar íslensk stjórnvöld hafa
innleitt lög, reglugerðir og
gert milliríkjasamninga um
upprunamerkingar til verndar
landbúnaðar í Evrópu ber þeim
einnig skylda til að skilja hvað
hér hangir á spýtunni! Uppfræða
hagaðila um kosti kerfisins jafnt sem
ókosti og hvetja til notkunar þess.
Frumframleiðendum og fyrirtækjum
til gagns sem um leið getur aukið
tekjur samfélagsins. Ég tel að
vernduð afurðaheiti geti stórbætt
afkomu margra frumframleiðenda
og framleiðenda á Íslandi og haft
jákvæð áhrif á atvinnuþróun í
dreifbýli. En betur má ef duga
skal því þekking á vernduðum
afurðaheitum er enn afar takmörkuð
hérlendis og stjórnsýsla í kringum
þau í skötulíki.
Hafliði Halldórsson,
verkefnastjóri á markaðssviði BÍ
án vafa oft orsakavaldur. Í raun er
eina skynsama lausnin við ágangsfé
samvinna þeirra sem í hlut eiga. Það
fylgja því skyldur bæði að eiga búfé
og eiga land og á það bæði við þegar
land er í landbúnaðarnotkun og nýtt
til frístunda.
Það leynist engum að þeim
jörðum fjölgar sem teknar hafa verið
úr hefðbundinni landbúnaðarnotkun
og eru þess í stað nýttar til frístunda.
Bændasamtökin hafa vakið athygli
stjórnvalda á þessari þróun og meðal
annars bent á að erfitt eða ómögulegt
geti verið að ná fram markmiðum
um fæðuöryggi þjóðarinnar þegar
sífellt stærri hluti ræktanlegs lands
er að fara úr landbúnaðarnotkun.
Aðgangur að góðu ræktunarlandi
er þannig ein af forsendum þess að
hægt sé að tryggja öfluga innlenda
matvælaframleiðslu. En því má
heldur ekki gleyma að úthaginn
er þar einnig afar mikilvægur fyrir
kjötframleiðslugreinar eins og
sauðfjárrækt, hrossakjötsframleiðslu
og nautgriparækt.
Hilmar Vilberg Gylfason,
yfirlögfræðingur
Bændasamtaka Íslands.