Bændablaðið - 09.03.2023, Blaðsíða 26

26 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. mars 2023
HURÐIR
Tunguháls 10, 110 Reykjavík, sími 567 3440, vagnar@vagnar.is, vagnar.is
• Stuttur afhendingartími
• Hágæða íslensk
framleiðsla
• Val um fjölda lita í
RAL-litakerfinu
• Vindstyrktar hurðir
Bílskúrs- og iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir með gönguhurð
Bílskúrshurðir
Hurðir í trékarma
Tvískiptar hurðir
Smíðað eftir máli
Fyrsta flokks þjónusta og ráðgjöf
ÍSGEM er íslenskur gagnagrunnur um efnainnihald
matvæla sem Rannsóknastofnun landbúnaðarins
(RALA) setti á stofn fyrir 40 árum.
Hjá Matís er nú unnið að
heildarendurskoðun hans með stuðningi
Matvælasjóðs, en efnainnihald matvæla
getur tekið breytingum í samræmi við
breyttar framleiðsluaðferðir.
Að sögn Ólafs Reykdal,
verkefnastjóra hjá Matís, mun
þeim verkþætti sem styrktur er af
Matvælasjóði ljúka seinnipart þessa árs.
„Verkefnið heitir Næringargögn – Lykill
að lýðheilsu landsmanna og nýsköpun matvælaiðnaðarins
og þar er fjallað um næringarefnin í matvælum og unnið
verður að því að gera allar upplýsingarnar um þessi efni
öllum aðgengilegar á sérstökum vef sem hýstur er hjá
okkur á Matís. Styrkurinn gerir mögulegt að vinna vel
afmarkaðar endurbætur á gagnagrunninum. Fáanleg
gögn verða skráð og gerð aðgengileg, gæðakerfið verður
endurbætt og vefhandbók fyrir notendur verður tekin
saman,“ segir Ólafur.
Næringargildi matvæla frá íslenskum landbúnaði
„RALA rannsakaði í fyrsta skipti næringargildi margra
matvæla frá íslenskum landbúnaði. Útbúinn var
gagnagrunnur til að halda utan um niðurstöðurnar og
miðla þeim. Mikið gagn var af norrænu samstarfi þegar
niðurstöðurnar voru skráðar á skipulagðan hátt. Fæðudeild
RALA var sameinuð Matís þegar það var stofnað árið
2007 og fylgdi þá ÍSGEM gagnagrunnurinn með. Á
Matís var fljótlega ráðist í að gera næringargildi matvæla
aðgengilegt á vef Matís [https://matis.is/naeringargildi-
matvaela-isgem/],“ segir Ólafur.
Hann segir að einhverjum
gögnum hafi á undanförnum
árum verið bætt við ÍSGEM
úr styrkverkefnum Matís
en hin seinni ár hafði
ekki fengist opinbert fé til
fullnægjandi uppfærslna.
„Því var góð hjálp að fá
eins árs styrk úr Matvælasjóði
til vinnu við gagnagrunninn. Nú
hafa einnig þau ánægjulegu tíðindi
borist að matvælaráðuneytið muni í
framhaldinu bæta vinnu við ÍSGEM
gagnagrunninn í þjónustusamning
sinn við Matís.“
45 næringarefni og fjögur óæskileg
Í gagnagrunninum eru birtar fáanlegar upplýsingar um 45
efni í um 1.200 fæðutegundum, meðal annars prótein, fitu,
kolvetni, vatn, vítamín, steinefni og fjögur óæskileg efni;
kvikasilfur, blý, kadmíum og arsen.
Flest matvæli koma frá landbúnaði með einum
eða öðrum hætti og er sérstök áhersla lögð á matvæli
frá íslenskum landbúnaði. Ólafur segir að mikilvægt
sé að næringargildi landbúnaðarafurða liggi fyrir svo
matvælaframleiðendur geti veitt neytendum áreiðanlegar
upplýsingar um næringargildi og hollustu. „Vöruþróun
í fyrirtækjum og sölustarf innanlands og utan byggir
á þessum upplýsingum. Næringarráðgjöf byggir á
upplýsingum um næringargildi og ýmsir hópar sjúklinga
þurfa að sníða mataræði sitt eftir innihaldi matvæla.
Efnainnihald matvæla er breytingum undirorpið.
Framleiðendur matvæla breyta uppskriftum
sínum, samsetning fóðursins skiptir máli og
umhverfisþættir geta hafa áhrif á næringarefnin.
Landbúnaður á Íslandi býr við sérstök skilyrði,
svo sem langan birtutíma á sumrin og svalt
loftslag. Efnainnihald landbúnaðarafurða
ber þess merki hvar þær eru framleiddar.
Því er um að gera að draga fram
það sem gerir efnainnihald íslenskra
landbúnaðarafurða sérstakt. Nauðsynlegt
er að réttar upplýsingar um næringarefni
og óæskileg efni séu aðgengilegar til að
styðja fullyrðingar um hollustu íslenskra
matvæla og ímynd landsins.“ /smh
ÍSGEM:
Uppfærsla á gagnagrunni um
efnainnihald matvæla
– Mikilvægt að næringargildi landbúnaðarafurða liggi fyrir
Matvælaframleiðsla íslensks landbúnaðar, en sérstök
áhersla er lögð á að skrá næringargildi þeirra í ÍSGEM-
grunninn.
Ólafur Reykdal. Handrit:
Handskrifaðar glósur
landbúnaðarnema
Það kennir ýmissa grasa í
bókasafni Guðjóns Jenssonar
í Mosfellsbæ. Hann fann á
dögunum tvö handrit sem tengjast
landbúnaði og vill hann nú koma
þeim í réttar hendur.
„Í bókasafni mínu kemur sitthvað
í ljós þegar betur er að gáð. Einhvern
tíma hefur fornbókasali gaukað að
mér gömlum handritum sem ég
kann því miður ekki að greina frá
hvernig hafi komist í hans fórur.
Líklega hafa þau slæðst með bókum
úr dánarbúi einhvern tíma, kannski
eftir einhverjum krókaleiðum. Þegar
betur er að gáð þá eru að tarna
tvö handrit sem tengjast búskap,“
segir Guðjón, sem titlar sig sem
eldriborgara, tómstundablaðamann
og leiðsögumann.
HrólfurÁrnason
Handrit þessi eru merkt Hrólfi
Árnasyni frá Þverá sem stundaði
nám á Hvanneyri haustið 1922.
„Annað er fagurlega rituð stílabók
sem hefur yfirskriftina Búreikningar
og er 34 síður að stærð. Hitt handritið
er innbundið 44, 26 og 3 síður ásamt
nokkrum lausum blöðum, allt einnig
mjög fagurlega rituð. Áhugaverðar
eru fyrstu opnurnar: Efnahagsyfirlit
skólapilts 1.10. og 1.11. 1922. Og
reikningur yfir tekjur og gjöld
skólapilts á Hvanneyri í október
1922. Skólapilturinn á Hvanneyri
hefur greinilega verið einstaklega
áhugasamur og lagt mikinn metnað
í það sem hann var að fást við.“
Hrólfur var fæddur árið 1903 og
lést árið 1997 á Húsavík. Með aðstoð
leitarsíðu Landsbókasafns, timarit.
is, fann Guðjón minningargrein
um hann undirritaða af Vigfúsi
B. Jónssyni, bónda og hagyrðingi
á Laxamýri, sem greinilega hefur
verið vel kunnugur Hrólfi.
Vigfús segir m.a. í minningar-
greininni: „Ungur að árum stundaði
hann nám í Hvanneyrarskóla og
útskrifaðist þaðan sem búfræðingur.
Hann hafði skarpa greind og
var námsmaður góður. Námið
á Hvanneyri nýttist honum því
vel, er hann gerðist forsjármaður
búskaparins á Þverá við andlát föður
síns árið 1938, en auk þessa náms
var hann búinn góðu fararnesti úr
foreldrahúsum, sem vel reyndist á
lífsins leið ... í eðli sínu var hann
maður félagslyndur og naut sín
vel innan um fólk, en skyldurækni
hans við heimili sitt og búannir ollu
því, að hann blandaði sér minna í
félagsmál, en hann og margir aðrir
hefðu kosið.
Eigi að síður var honum margs
konar trúnaður falinn af sveitungum
og samferðamönnum. Hann var
m.a. deildarstjóri KÞ-deildar
Reykjahrepps um ára raðir og gegndi
því af alúð og fór ekki dult með, að
samvinnumaður var hann af hugsjón.
Þá var hann stjórnarformaður
Garðræktarfélags Reykhverfinga í
hálfa öld og segir það nokkuð um
það traust, sem til hans var borið.
Félag þetta bar hann mjög fyrir
brjósti og vann því vel, því öll sín
hlutverk tók hann alvarlega.“
Vill koma heimildinni
til réttra aðila
Guðjón kom við á skrifstofu
Bændablaðsins og færði starfsmanni
þess handritin. Hann vill koma
þessum merku heimildum til
réttra aðila, hvort heldur það séu
afkomendur Hrólfs eða til varðveislu
á safni sem heldur sérstaklega utan
um heimildir sem þessar.
Þeim er bent á að hafa samband
við Bændablaðið.
/ghp
Guðjón Jensson fann þessi forláta handrit í fornbókasafninu sínu og vill nú
koma þeim til réttra aðila. Myndir / ghp
Handskrift Hrólfs Árnasonar var vönduð og hefur hann verið einstaklega
áhugasamur og lagt mikinn metnað í það sem hann var að fást við.
Í DEIGLUNNI