Bændablaðið - 09.03.2023, Blaðsíða 50

50 Bændablaðið | Fimmtudagur 9. mars 2023
Það dylst ekki nokkrum kúabónda,
né öðrum sem fylgjast með
þróun í mjólkurframleiðslunni
í heiminum, að fjós hafa tekið
miklum breytingum á liðnum
áratugum og sérstaklega síðustu
tveimur eftir að legubásafjós hófu
raunverulega innreið sína á ný hér
á landi um síðustu aldamót.
Þróunin skýrist m.a. af
mjaltatækninni, þ.e. aukinni notkun
mjaltaþjóna, en ekki síður að við
vitum í dag að kýr þakka fyrir
bættan aðbúnað með afurðasemi
og endingu. Fjós eru nefnilega
sambland af því að bændur reyna
að búa gripum sínum eins góðar
aðstæður og mögulegt er en á sama
tíma að stýra gripunum svo það
sé hægt að stunda nútímabúskap.
Innréttingar í fjósum, en tilgangur
þeirra er að stýra gripum bæði við
legu og göngu, eru þannig eins
konar málamiðlun enda ef ekki
væru t.d. innréttingar á legusvæði
kúa yrði það mjög fljótt drullugt
og kýrnar óhreinar. Vera má að
þeim þætti það ekki svo slæmt á
þeim tímapunkti en við vitum að
óhreinar kýr eru sjúkdómasæknar
svo dæmi sé tekið. En hefur hið
fullkomna fjós þá verið byggt nú
þegar? Er legubásafjósið hið eina
sanna? Þessu hefur vísindafólk velt
upp mörgum sinnum enda eru til
margar aðrar fjósgerðir þar sem kýr
eru enn frjálsari en í legubásafjósi
s.s. í hálm- eða sandstíufjósi.
En hvaða forsendur gilda um fjós
framtíðarinnar? Í raun má draga þær
saman í þrjár meginforsendur: fjósin
þurfa að vera hagkvæm í byggingu,
þau þurfa að stuðla að góðri
dýravelferð og vera vinnusparandi.
Þessu til viðbótar má nefna kröfuna
um samræmi bygginga við umhverfi
sitt og landslag, eitthvað sem aukin
áhersla er á víða um heim nú um
stundir.
Fyrir nokkrum árum stungu
nokkrir vísindamenn, víðs vegar að
úr heiminum, saman nefjum og fóru
yfir þróun fjósgerða og fjósatækni
og veltu fyrir sér hvað framtíðin bæri
í skauti sér. Niðurstaðan hjá þeim
var sú að í framtíðinni yrði lögð enn
meiri áhersla, en nú, á dýravelferð og
náttúrulegt atferli. Þá yrðu fjós betur
hönnuð með tilliti til umhverfismála
auk þess að endurvinnsla á alls
konar úrgangi frá fjósum myndi
koma til. Þegar horft væri til allra
þátta töldu skýrsluhöfundar að fjós
framtíðarinnar yrðu að líkindum
án legubása þar sem kýr geta því
gengið og legið algjörlega á eigin
forsendum. Svona fjós eru í dag
oftast með einhvers konar undirburði
úr rotmassa, og þá oftast hálmi, taði,
trjákurli eða pappírskurli en einnig
eru til fjós eingöngu með sandi og
þá eru einnig til sérstök tilraunafjós
í dag með gegndræpum gólfum.
Steypan á útleið
Stundum er sagt að eigi að hlúa að
dýravelferð nautgripa þá ættu þeir
aldrei í raun að komast í snertingu
við steinsteypu, en svo er þó raunin
í flestum fjósum í heiminum
enda ganga gripir oft á rimlum
eða steyptum gólfum. Hið harða
undirlag gerir það svo að verkum
að stundum fá kýr helti vegna þessa
og það verður væntanlega áhersla á
að búa nautgripum betri aðstöðu í
framtíðinni segir m.a. í skýrslunni.
Lausagöngufjós
Þó svo að við á Íslandi skilgreinum
legubásafjós sem lausagöngufjós þá
er það nafn líklega besta þýðingin
á enska heitinu „Free Walk
Housing“, en það er einmitt heitið
á metnaðarfullu rannsóknaverkefni
hjá Evrópusambandinu (sjá:
www.freewalk.eu) sem hafði það
að markmiði að þróa fjósgerð
sem kæmi enn betur til móts við
náttúrulegar þarfir kúa en hefðbundin
legubásafjós. Þessi fjós bera með sér
einkenni hefðbundinna hálmfjósa,
þ.e. kýrnar geta hreyft sig frjálsar
um stór svæði og með frjálst aðgengi
að fóðri og vatni og þegar þær vilja
geta þær lagt sig á þægilegt undirlag
með æskilegri fjarlægð frá öðrum
einstaklingum.
Ýmsar áskoranir
Því fylgja alls konar vandamál að
leyfa kúnum að ráða sér algjörlega
sjálfar og þar sem hver kýr hefur þetta
12-15 m2 til umráða að meðaltali.
Þannig sýna sumar rannsóknir að
svona fjós, sem eins og fyrr segir eru
oftast með einhvers konar þykkum
undirburði, losa oft meira magn af
ammoníaki og hláturgasi (nituroxíði)
og þetta eru áskoranir sem þarf að
takast á við áður en svona fjósgerð
myndi kallast sjálfbær. Þá eru oft í
svona fjósum alls konar óæskilegar
örverur sem tengjast aukinni tíðni á
júgurbólgu eða hafa jafnvel borist
yfir í hina framleiddu mjólk. Enn
fremur er oft þónokkuð flókið
að fá nægan undirburð og það á
viðráðanlegu verði. Að síðustu
má nefna algengt vandamál við
fjósgerðir sem þessa en það er að
ná að halda rotmassanum við, svo
undirlagið haldist passlega þurrt
allan innistöðutímann. Þetta á
sérstaklega við á kaldari svæðum
heimsins þar sem útihitastigið gerir
það oft að verkum að illa gengur
að ná réttri gerjun rotmassans.
Með öðrum orðum þessi fjósgerð,
þótt æskileg sé í raun, á nokkuð í
land með að verða fyrsti valkostur
kúabænda framtíðarinnar.
Gegndræp gólf
Eigi lausagöngufjósin að ná
raunverulegri fótfestu í framtíðinni
er talið nauðsynlegt að finna annars
konar lausn á undirlagi kúa en notkun
á rotmassa eða hreinum sandi. Hér
er m.a. horft til þróunar hollenskra
vísindamanna á sérstöku mjúku
gólfi sem hleypir hlandi og öðrum
vökva beint í gegn, svo gólfið er alla
jafna nokkuð þurrt. Þessi sérstaka
gerð af undirlagi er úr samsettu lagi
ólíkra efna. Efst er gegndreypandi
gúmmídúkur sem skilur að hland
og skít, þar undir er svo legudýna
sem er nógu mjúk svo kýrnar geti
legið þægilega á henni en einnig
„Skvamp, skvamp“. Þetta hljóð
færir mig aftur til barnæsku,
stígvéla og hopp í polla á
afleggjaranum heima í sveit.
Loftið angar af blöndu af
jarðvegi og gróðri og ég sting
nefinu niður í svörðinn og þefa
betur að mér ilminum. Í leiðinni
sé ég örlitla sóldögg að gæða sér
á flugu í slímugum kirtilhárunum.
Heillar mig í hvert skiptið,
kænskan í smæðinni. En hvað
var þetta? SNÁKUR! Nei.
Dularfyllsta vera hafsins,
állinn, sem mun aldrei gefa upp
öll sín leyndarmál sama hvað
maðurinn reynir að rannsaka hann.
En nú þarf ég að passa mig. Þarna
er tjörnin með brunnklukkum
sem hoppa upp í mig. Svo er
þarna uppáhaldsblómið mitt við
tjarnarbakkann. Það á sér mörg
nöfn en ég spyr mig hvers vegna
horblaðka varð svo vinsælast.
En hver er þarna mættur frá
sólarlöndum? Litli félagslyndi
vinur minn, herra óðinshani.
Segðu mér nú fréttir af heiminum
á meðan þú hnykkir til hausnum
á sundinu, mikið saknaði ég þín.
Ég finn svo löngun til að stinga
hendinni ofan í moldina, hin
fullkomna drullumallsmold sem
ég móta í drullubollu í hendinni.
Fátt tengir mann betur við
náttúruna en moldugir puttar.
Ég er orðin þyrst svo ég
leggst á lækjarbakkann og sting
hausnum næstum ofan í vatnið því
það er svo ferskt og gott, eins tært
og það getur orðið beint undan
hrauninu. Hendi strái út í og byrja
að elta það niður farveginn þar til
það kemst út í vatn. Þar hoppar
urriðinn upp úr vatninu eins og til
að þakka fyrir heilbrigt búsvæði
sitt í stöðugu vatnsyfirborði enda
lítið rask á blautu landinu allt í
kring. Þegar heim er komið eru
sokkarnir blautir og tærnar kaldar
en það besta bíður mín – að skipta
yfir í hlýju ullarsokkana.
Flest mín ævintýri í æsku
byrjuðu úti í mýri. Það var
alltaf eitthvað nýtt að sjá því
vatninu fylgir líf og svo mikill
fjölbreytileiki. Í dag starfa ég hjá
Landgræðslunni og reyni að miðla
þekkingu minni til almennings.
Mest langar mig þó að bjóða
upp á ævintýraferðir í mýrina,
sýna plöntur og dýr, drullumalla
og sulla til að tengja fólk
þessari náttúru sem leiðir af sér
væntumþykju og virðingu.
Mýrar eru mun verðmætari
vistkerfi en flestir átta sig á og
það er kominn tími til að beina
umræðunni frá þeirri einföldun að
eina hlutverk þeirra sé að stöðva
losun kolefnis. 96% af lífmassa
jarðarinnar er maðurinn og hans
húsdýr. Endurheimt snýst um að
gera aðeins meira pláss fyrir þau
4% lífvera sem lifa villt á þessari
jörð. Við þurrkun mýra þagna
þau hljóð sem umluktu ævintýri
mín í æsku en við hækkun
vatnsstöðunnar gæðum við landið
lífi á ný.
Það er alltaf opið fyrir umsóknir
um endurheimt votlendis hjá
Landgræðslunni.
Iðunn Hauksdóttir,
verkefnastjóri endurheimtar
votlendis hjá Landgræðslunni.
Margt býr í mýrinni
En hver er þarna mættur frá sólarlöndum? Litli félagslyndi vinur minn,
herra óðinshani. Segðu mér nú fréttir af heiminum á meðan þú hnykkir
til hausnum á sundinu, mikið saknaði ég þín. Mynd / Sigurjón Einarsson
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Á FAGLEGUM NÓTUM
Kýr í rannsóknafjósi á rotmassaundirlagi. Mynd: www. freewalk.eu
Framtíðarfjósið án
legubása?
LANDGRÆÐSLA
Svo er þarna uppáhaldsblómið
mitt við tjarnarbakkann. Það á
sér mörg nöfn en ég spyr mig
hvers vegna horblaðka varð svo
vinsælast. Mynd / Aðsend
Skráið smáauglýsingar
á www.bbl.is
Stundum er sagt
að eigi að hlúa að
dýravelferð nautgripa
þá ættu þeir aldrei í raun
að komast í snertingu
við steinsteypu ...“