Ský - 01.04.2012, Blaðsíða 10

Halldór dvaldi í Hollywood veíurinn 1927-1928 og vann kappsamlega að framgangi sínum ósamt
umboðsmanni sínum Harriet Wilson. Það voru tvö handrit eða hugmyndir sem unnið var út fró.
áttu eftir að verða mjög þekkt. Þannig má
segja að Halldór hafi um tíma að minnsta
kosti verið í hópi þeirra Islendinga sem
voru hvað best að sér um leikhús og þróun
í leikritun samtímans. Sex árum eftir að
draumurinn um frægð og frama sem
handritahöfundur í Hollywood brast og
varð að engu skrifaði Halldór fyrsta leikrit
sitt sem heitir Straumrof Það var sýnt í
Iðnó haustið 1934 við fremur daufar
undirtektir.
1 umsögn um Straumrof í Morgun-
blaðinu er sagt að fyrstu tveir þættirnir séu
bragðdaufir og óáhugaverðir en í þriðja
þætti noti höfundur kringumstæðurnar
„meistaralega". G.J. sagði í Vísi að leikritið
væri fullt af „ljómandi setningum" en
reynsluleysi höfundar í leikhúsi sæist
glöggt. Halldór mun hafa viljað koma
verkinu á framfæri erlendis og lét þýða það
á dönsku en þær framavonir rættust ekki.
Eftir þetta samdi Halldór ekki leikrit í
tvo áratugi heldur einbeitti sér að öðrum
ritstörfum. Næst dró til tíðinda á ferli
leikskáldsins Halldórs Laxness árið 1954
þegar hann samdi leikritið Silfurtunglið
sem var sýnt í Þjóðleikhúsi íslendinga sem
þá var nýlega tekið til starfa. Þetta nýja
leikrit fékk ögn meiri frama og var sýnt
bæði í Moskvu og Helsinki. Vitað er að
hinn heimsfrægi Bertolt Brecht sem var
kunningi Halldórs las verkið yfir en þótti
ekki mikið til þess koma.
FRUMKVÖÐULL MÓDERNISMA í
ÍSLENSKU LEIKHÚSI
Jón Viðar Jónsson leikhúsfræðingur segir í
grein á heimasíðu Gljúfrasteins að í kring-
um 1960 hafi Halldór Laxness verið orðinn
afhuga skáldsagnagerð og ákveðið að snúa
sér að leikritagerð. Fyrri hluta sjöunda
áratugarins komu þrjú leikrit úr smiðju
skáldsins sem öll voru sett á svið á íslandi.
Þetta voru Strompleikurinn (1961), Prjóna-
stofan Sólin (1962) og Dúfnaveislan (1966).
Jón Viðar telur að þetta hafi verið fyrstu
leikritin sem skrifuð voru á íslandi í anda
módernismans og skipi fyrir vikið nokkuð
merkan sess í sögu íslenskra leikbókmennta
því þau hafi rutt brautina fyrir aðra og
■’-m
Úr kvikmyndinni Brekkukotsannál frá 1973:
Álfgrímur Hansson á Löngustétt.
Úr kvikmyndinni Ungfrúin góða og húsið frá
1999: Tinna Gunnlaugsdóttir og Ragnhildur
Gísladóttir í hlutverkum sínum.
yngri höfunda sem vildu skrifa leikrit í
þessum anda og nefnir hann Odd Björns-
son, Guðmund Steinsson og Erling E.
Halldórsson sem allir áttu eftir að setja
mark sitt á íslenskt leikhús.
Flosi heitinn Ólafsson sagði í skop-
stælingu á leikdómi sem hann skrifaði að
áhorfendur hefðu tekið sýningunni fálega
en af hrifningu og hlýju. Hið sama má að
sumu leyti segja um leikrit Halldórs og
viðtökur áhorfenda. Strompleikurinn vakti
talsverða forvitni en deildar meiningar voru
um ágæti verksins. Árið 1962 komu ríflega
11 þúsund manns að sjá Strompleikinn í
Þjóðleikhúsinu á 24 sýningum. Þrefalt
fleiri sáu Skugga-Svein og fjórfalt fleiri
söngleikinn My Fair Lady.
Prjónastofan Sólin fékk dræmari viðtökur
en Dúfnaveislan varð mjög vinsæl í upp-
setningu Leikfélags Reykjavíkur árið 1966.
Halldór Þorsteinsson sagði í leikdómi í
Tímanum um Prjónastofuna Sólina að það
væri ekki hægt að kreista blóð úr steini og
sýningin væri andvana frá hendi höfundar.
Að vísu játaði gagnrýnandi á sig nær algert
skilningsleysi gagnvart verkinu. Ásgeir
Hjartarson var öllu mildari í Þjóðviljanum
en leyndi ekki þeirri skoðun sinni að áhorf-
endur hefðu almennt hvorki skilið upp né
niður í verkinu.
Svo virðist sem þessi tilraun til samstarfs
við leikhúsið hafi ekki orðið Halldóri
innblástur til frekari afreka á þessu sviði því
í lok sjöunda áratugarins sneri hann sér
aftur að prósaskrifum. Af bréfum hans til
þýðenda og umboðsmanna á þessum tíma
má ráða að hann gerði sér töluverðar vonir
um velgengni þeirra erlendis. En viðtökur
þeirra á erlendri grundu voru áþekkar því
sem varð hér heima. Kurteislegur áhugi en
ekkert umfram það.
BÆKUR Á SVIÐ
Þótt frumsömdum verkum Halldórs fyrir
leiksviðið hafi verið tekið eins fálega og
raun ber vitni hafa fjölmörg verk verið
sviðsett því íslenskt leikhúsfólk hefur verið
duglegt að gera leikgerðir af skáldsögum
hans. Sjdlfstættfólk, Heimsljós og Kristni-
hald undir jökli hafa verið sett á svið og
tvær fyrrnefndu sögurnar oftar en einu
sinni. Kristnihaldið, Brekkukotsanndll,
Paradísarheimt og Silfurtunglið hafa orðið
að kvikmyndum ýmist fyrir hvíta tjaldið
eða sjónvarp. Viðtökur hafa verið misjafnar
en samt væri sanngjarnt að segja að
Brekkukotsanndll, sem Rolf Hádrich gerði
fyrir sjónvarp, hafi fangað athygli íslend-
inga sem og Kristnihald undirjökli sem
Guðný Halldórsdóttir, dóttir skáldsins,
leikstýrði.
Sá sem þetta ritar man vel eftir því þegar
Brekkukotsanndll var sýndur í íslenska
sjónvarpinu og þjóðin sat hugfangin í
sparifötum við sjónvarpið því svo bar til
um þessar mundir að það voru jól. Nokkur
blaðaskrif urðu um val á aukaleikurum í
jarðarfararsenu en þar mátti þekkja meðal
kirkjugesta mörg andlit þjóðþekktra lista-
manna, bankastjóra, stjórnmálamanna og
síðast en ekki síst skáldið sjálft í sínu fín-
asta pússi. I þeim atriðum varð lífið ekki
greint frá listinni eða listin frá lífinu því
þar runnu saman þjóðin, verkið og skáldið
en enginn vissi lengur eitt endaði og hitt
hófst. SKV
10 SKÝ 2. tbl. 2012