Ský - 01.04.2012, Blaðsíða 19

.................... FRÁ TJÖRN: .................
KRISTJÁN ELDJÁRN, FORSETI ÍSLANDS 1968 TIL 1980
Kristján Eldjárn fæddist að Tjörn í Svarfaðardal árið 1916 og var sonur hjónanna Sigrúnar Sigurhjartardóttur og Þórarins Kr.
Eldjárns. Hann ólst upp í dalnum og stundaði nám við Menntaskólann á Akureyri. Hann hélt til Kaupmannahafnar að loknu
stúdentsprófi 1936 og nam þar fornleifafræði við Kaupmannahafnarháskóla þaðan sem hann lauk fyrri hluta námsins árið 1939.
Hann ætlaði síðan að bíða af sér heims-
styrjöldina og kenndi ensku, dönsku og
latínu við Menntaskólann á Akureyri. Hann
hóf síðan nám við Háskóla Islands þegar
hann sá að stríðið gæti dregist á langinn og
útskrifaðist þaðan með meistarapróf í
íslenskum fræðum árið 1944. Hann varð
síðan doktor frá sama skóla árið 1957.
Doktorsritgerð Kristjáns, Kuml og haug-
fé í heiðnum sið á Islandi, varð metsölurit.
Hún var endurútgefin hálfri öld eftir út-
komu hennar ásamt viðbótum og hafði
Kristján sjálfur skrifað meirihluta þeirra.
Kristján vann m.a. sem kennari við
Menntaskólann á Akureyri og Stýrimanna-
skólann í Reykjavík, hann vann við forn-
leifauppgröft, var safnvörður við Þjóðminja-
safn Islands, varð síðar þjóðminjavörður,
skrifaði bækur og greinar um fornleifar og
stýrði fræðsluþáttum í Ríkissjónvarpinu um
fornleifafræði. Þá var hann ritstjóri Árbókar
Hins íslenska fornleifafélags í áratugi.
Kristján þótti laga Þjóðminjasafn Islands
að kröfum nútímans og tengjast margar
merkustu fornleifarannsóknir hér á landi
tíma hans sem þjóðminjavarðar.
Eiginkona Kristjáns var Halldóra Ing-
ólfsdóttir og eignuðust þau fjögur börn.
Kristján varð þriðji forseti íslands árið
1968 og sat í því embætti í 12 ár. Hann var
endurkjörinn fjórum árum síðar og lét svo
af embætti árið 1980.
Kristján þurfti oft að hafa afskipti af
myndun ríkisstjórna á forsetatíð sinni. Hann
blandaði sér þó aldrei í erjur stjórnmála-
manna og reyndi að gæta hlutleysis.
Hér fyrir ofan má sjá Kristján á bernskuslóðum
en Kristján ólst upp í Svarfaðardalnum og hélt
utan til náms í fornleifafræði við Kaupmannahaf-
narháskóla að námi loknu.
Kristján heilsar upp á unga fólkið.
GuðniTh.Jóhannesson sagnfræðingur
skrifaði bók um Kristján á sínum tíma.
Hann segir: „Kristján Eldjárn var vinsæll
forseti og virtur. Enginn hefur sest á for-
setastól með viðlíka fylgi, í kjörinu 1968
hlaut hann um tvo þriðju hluta atkvæða.
Þorri kjósenda vildi heldur fornleifafræð-
inginn en Gunnar Thoroddsen, þaulreynd-
an stjórnmálamann.
Meðal valdhafa og embættismanna var
Kristján þó tæpast óskakandídat. Sömu-
leiðis þótti sumum íslendingum sem þau
Halldóra, eiginkona hins nýja forseta, væru
ekki nógu „fín“. Um það skrifaði Kristján í
dagbók sína sem hann hélt alla tíð á Bessa-
stöðum: „Mig grunar að einhverjum finnist
við ekki vera nógu miklir höfðingjar til að
vera hér. Má vera að rétt sé.“
Nokkur tími leið líka uns honum leið vel
í hinu háa embætti. Hann saknaði fræðanna
og þurfti að venjast nýjum vettvangi; mót-
tökum, veislum og öðrum skyldum. Sumt af
því fannst honum ætíð fáfengilegt.
Kristján kappkostaði að standa utan hins
pólitíska sviðs. Glöggt kom það í ljós vorið
1974 þegar stjórnarandstæðingar vildu að
hann féllist ekki á þá ósk forsætisráðherra
að þing yrði rofið. Því hafnaði Kristján og
sagði við sjálfan sig að „forseti gæti ekki
með nokkru móti brugðið fæti fyrir for-
sætisráðherra nema með því að steypa sér
og embætti sínu í ógurlegan háska og trufla
stórkostlega allan gang stjórnmálanna“.Til
þess var hann ekki kjörinn.
Nauðugur þurfti Kristján þó að láta til sín
taka við stjórnarmyndanir og tvisvar munaði
Um það skrifaði Kristján í dagbók sína sem hann hélt alla tíð á Bessastöðum: „Mig grunar að
einhverjum finnist við ekki vera nógu miklir höfðingjar til að vera hér. Má vera að rétt sé."
2. tbl. 2012 SKÝ 19