Læknaneminn - 01.06.1970, Side 74

61,
LÆKNANEMINN
ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON, lífefnafræðingur:
Lípíöar í blóöi
Lípíðar eru efni, sem leysast
upp í ópóluðum upplausnarefnum,
eins og t. d. petróleum, eter eða
díetyleter. Þetta er eins og nærri
má geta ekkert eitt efni, heldur
samsafn ópólaðra efna. Þó er rétt-
lætanlegt að tala um þessi efni
sem einn flokk, þau fylgjast að í
líkama og fæðu vegna svipaðs
leysanleika. Þetta hugtak er senni-
lega komið upp í fóður- og nær-
ingarfræði, því að auðvelt er að
ákvarða og mæla þessi efni sem
eina heild, og brunagildi lípíðanna
er svipað, þó svo að sameindir
þeirra séu margvíslegar.
Serum lípíðar hafa verið á dag-
skrá í meira en áratug þar sem
rætt er um æðaskemmdir. Orsök
þess er augljós. Það, sem stíflar
æðar manna, er útfellingar á kóle-
steróli og öðrum lípíðum. Ástæð-
an fyrir þessum útfellingum er
ekki enn með öllu kunn og mun
ekki rætt meira um það hér.
FlokTcar lípíða í blóði.
I blóðinu eru fjórir aðalflokkar
lípíða: þríglýseríðar, f osf ólípíð-
ar, sterar og frjálsar fitusýrur
(FFA).
Þríglýseríðarnir eru megin-
uppistaðan í forðafitu líkamans.
Þeir eru sambönd fitusýra og
glýseróls. Á einu glýserólmólekúli
eru fastar fitusýrur, þrjú mólekúl
talsins. Þessi þrjú mólekúl eru
annaðhvort eins ellegar mismun-
andi. Algengast er, að þar sé á
ferðinni hin mettaða sterínsýra
eða hin ómettaða olíusýra. Það
skiptir mjög sköpum um bræðslu-
mark fitunnar, hvort ómettuð eða
mettuð fitusýra er tengd glýseról-
inu, það verður hærra ef sýran er
mettuð. Þannig eru nær eingöngu
ómettaðar fitusýrur í lýsi, og mest
af því olíusýra. Slíkt efnasamband
nefnist þríolein. Þrísterín er hins
vegar fita með nokkuð háu
bræðslumarki. Sauðatólg er með
nær 40% olíusýru, 25% palmitín-
sýru og 30% sterínsýru.
Fita líkamans verður að vera í
hálfbráðnu eða bráðnu ástandi, og
það er aðferð lifandi vera til að
hafa hæfilega hátt bræðslumark á
fitunni að hafa hæfilega mikið af
ómettuðum fitusýrum í henni.
Þessi temprun er ekki mjög ein-
skorðuð, þannig að hægt er að
knýja líkamann til að lækka
bræðslumark fitunnar nokkuð
með því að ala hann á ómettuð-
um fitusýrum. Þó að ekki hafi
verið minnzt á nema þrjár fitu-
sýrur hér, má ekki gleyma því,
að í allri fitu eru ýmsar aðrar
fitusýrur, þó í minna magni sé.
Fosfólípíðarnir eru hinn merk-
asti efnaflokkur. Þeir hafa ekki
notið þeirrar frægðar, sem þeir
hafa átt skilið, en gengi þeirra á
eftir að fara mjög vaxandi, jafn-
vel svo að ég spái, að unglingar
komandi tíma eigi eftir að læra
um þá í gagnfræðaskólunum.
Þessi stórmerku efni eru næsta lík
þríglýseríðum að byggingu, í þeim
er glýseról og fitusýrur, en þar á