Læknaneminn - 01.10.1979, Síða 33

undirstúkuna og styrktu þessar rannsóknir þannig
þær niðurstöður, sem bentu til portæðakerfis milli
undirstúku og heiladinguls (Harris and Jakobsohn
1952: Proc. Rov. Soc., London, Ser. B, 139, 276).
Barraclough (1976) befur sýnt aS miðtaugakerfiS
getur verið karlað (masculinized) með einni inndæl-
ingu testosterones í nýbornar rottur.
Hér rná einnig nefna að nýlega hefur uppgötvast,
að kynslerar hafa ekki bara magnbundin (quanti-
tative) áhrif á FSH útskiinað frá heiladingli, heldur
einnig efnisleg (qualitative). KarlsterameSferS
geltra rotta (karl- eða kvendýrai leiðir til breytinga
á FSH sameindinni, sem verður stærri og hefur
lengri helmingunartíma í blóðrásinni.
Það er nú vitað, að undirstúkan útskilur svokall-
aða lausnarþætti (releasing factors, hypophysio-
tropic hormones), sem berast eftir portæðakerfi nið-
ur í framhluta heiladinguls. Tveir þessara þálta hafa
verið einangraðir úr undirstúkum dýra (svína og
kindal, thyrotrophin-releasing factor (TRF) árið
1969 og luteinizing hormone-releasing factor (LRF)
árið 1971. Bæði efnin hafa nú verið framleidd á
rannsóknastofu (synthesized). LRF er decapeptide,
sem leysir bæði LH og FSH úr heiiadingli og geng-
ur undir ýmsum nöfnum öðrum, t. d. luteinizing
hormone releasing hormone (LHRH), gonado-
trophin-releasing hormone (GnRH) og Luliberin.
FrumkvöSlar þeirrar vinnu, sem leiddi til einangr-
unar og síðar tilbúnings þessara lausnarþátta, þeir
Schally og Guillemin, fengu Nobels-verðlaunin í
læknisfræði 1977 ásamt R. Yalow, sem var annar
höfundur radioimmunoassay-aðferSarinnar.
Mikill fjöldi efna sem lík eru LRF að byggingu
hafa verið mynduð í rannsóknastofum og eru nú
prófuð í tvennum tilgangi, en það er að fá fram
sterkari og langverkandi áhrif, svo nota mætti þau
til meðferðar ýmissa innkirtlakvilla, og að fá fram
efni sem vinna gagnstætt LRF og gætu þannig orðið
nothæf til að hefta frjósemi.
Sú uppgötvun, að efnafræðilega mjög hreinar
lausnir af LRF úr dýraríkinu og síðar efnafræðilega
tilbúið efnið sjálft, Iosar bæSi LH og FSH úr undir-
stúku, hefur orðið til þess að vafi leikur nú á hvort
sérstakur lausnarþáttur (FRF, folliberin) er nú til
fyrir FSH. Ýmislegt bendir þó til að FRF geti verið
til, þannig er t. d. serum styrkur LH í blóði geltra
karldýra lækkaður snarlega með testosterone með-
ferð en FSH lækkar óverulega. FSH er einnig talið
undir „feed-back“ kontról af efni sem myndast í sáð-
frumumyndandi hluta eistna (tubuli). EfniS, sem er
talið vera polypeptið hefur verið nefnt inhibin, en
hefur ekki verið einangrað ennþá.
Lausnarþættir undirstúku stýrast bæði af tauga-
boðum og áhrifum efna sem berast með blóðrás.
Þannig hafa kynsterar áhrif á útskilnað LRF (long
loop) en einnig mögulega FSH og FH (short loop).
Loks kann styrkur eða magn sjálfs LRF í undirstúku
að draga úr útskilnaði þess í (ultra short loop).
Stýringakerfi kynsteranna varð enn flóknara, þegar
það uppgötvaðist að östradiol og progesterone geta
haft bæði örvandi og letjandi áhrif á LIJ og FSH
framleiðslu. Þannig eykur östrogenmeðferð útskiln-
að heiladinguls á LH eftir LRF inndælingu. Sýnt
hefur verið fram á örvandi áhrif (positiv feed-back)
östrogena á LH og FSH bæði í mönnum og dýrum.
Kynsterar bindast proteinum í blóði, albumini og
globulini. Albumini bindast þeir lauslega en beta-
globulini, sem kallast sex hormone binding globulin
(SHBG), bindast þeir sterklega og sérhæft, ef þeir
hafa 17 beta (-OH) hydroxyl hóp. STTBG í serum er
aukið við áhrif frá östrogenum og skjaldkirtilshor-
mónum, en minnkar við áhrif karlhormóna. HækkaS
SHBG í serumi finnst hjá þunguðum konum, sem
taka getnaðarvarnarpillur og hjá fólki með ofstarf-
semi í skjaldkirtli. LækkuS SHBG finnast hjá kon-
um með hirsutisma og hypothyroidismus. Hlutverk
SHBG er ennþá lítið þekkt.
Áhrif ot) verkunarmáti
Meginverkun kynstera lýtur að tímgun. Þeir hafa
vaxtar- og viðhaldsáhrif á kynfærin og gegna grund-
vallarhlutverki í myndun kynfrumanna (gameto-
genesis). Þetta síðarnefnda hlutverk kynstera er, enn
sem komið er, minna rannsakað og lítið þekkt.
Auk áhrifa sinna á kynfærin, hafa kynsterar ýmis
almenn áhrif á líkamann. Karlhormónar hafa þann-
ig almenn uppbyggjandi (anabolic) áhrif svo sem
aukna proteinmyndun, sérstaklega í beinum og vöðv-
um. Karlhormónagjöf veldur því að líkaminn heldur
í (retains) köfnunarefni, fosfór og kalíum og önd-
unarhlutatala (respiratory quotient) lækkar. Andleg
læknaneminn
23